شروین طاهری: هشدارهای صریح رئیس‌جمهور و وزیر خارجه روسیه درباره عواقب پیوستن اوکراین به ناتو، هیچ تردیدی باقی نمی‌گذارد که شرق اروپا بر سر یک دوراهی قرار دارد: تضمین منطقه‌ای یا جنگ جهانی!

ولادیمیر پوتین پنجشنبه گذشته در سومین و آخرین نشست مطبوعاتی سالانه خود در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره خواسته‌های روسیه از غرب، فهرستی طولانی از نارضایتی‌های مسکو درباره وضعیت اوکراین و اقدامات ناتو را برشمرد. 

رهبر کرملین درخواست‌های دولتش طی هفته‌های اخیر درباره عدم توسعه ناتو به شرق بویژه مخالفت با استقرار سامانه‌های موشکی آمریکا در نزدیکی مرزهای روسیه را تکرار کرد و خواستار دریافت فوری تضمین‌های امنیتی از سوی غرب شد. 

اشاره پوتین به سامانه فراگیر پدافندی- آفندی از پرتابگرهای تیوب‌شکل موشکی زمینی- دریایی است که آمریکایی‌ها در لهستان و رومانی تحت سپر دفاع موشکی مستقر کرده‌اند و بهانه‌شان دفاع از اعضای ناتو در برابر احتمال حملات موشکی ایران است. اگرچه هر ۲ طرف تایید می‌کنند این سپر دفاعی در بحث پدافندی برابر زرادخانه موشکی روسیه کارآیی ندارد اما پنتاگون ریاکارانه اشاره‌ای به قابلیت هجومی این سامانه نمی‌کند که موشک‌های مورد استفاده‌اش قابلیت تجهیز به کلاهک هسته‌ای دارند. 

رئیس‌جمهور روسیه در نشست پنجشنبه خود گفت: «آیا ما در نزدیکی مرزهای آمریکا سامانه‌های موشکی مستقر کرده‌ایم؟ خیر! این آمریکاست که در نزدیکی سرزمین ما و در نزدیکی خانه ما سامانه‌های موشکی مستقر کرده است. آیا درخواست ما غیرعادی است؟ فقط می‌خواهیم سامانه‌های موشکی بیشتری در نزدیکی سرزمین ما مستقر نکنند. کجای این درخواست عجیب است؟»

او در آخر رو به‌ خبرنگار شبکه انگلیسی اسکای‌نیوز - گویی که دارد با غرب اتمام حجت می‌کند- گفت: «شما باید به ما تضمین دهید. شما! و بدون تاخیر؛ اکنون!»

لحن پوتین کاملا گویای آن بود که مطمئن است دست برتر را در بحران اوکراین و مواجهه با ناتو در شرق اروپا دارد. او اگرچه ادعاهای طرف غربی درباره افزایش تجمع نیروهای روسی در 3 نقطه نزدیک مرزهای شرقی اوکراین را رد کرد و در عوض از تدارک یک عملیات نظامی - احتمالا مشترک توسط اوکراین و آمریکا - در دونباس (شرقی‌ترین استان اوکراین) خبر داد اما در عین حال تاکید کرد کشورش آمادگی دارد در صورت اقدام نظامی کی‌یف - علیه استان‌های روس‌نشین شرق این کشور - به آن پاسخ دهد. 

سپس ضمن ابراز امیدواری درباره حل تنش‌ در اوکراین از طریق دیپلماتیک گفت مسکو خواستار اجتناب از درگیری نظامی با اوکراین و غربی‌هاست. سپس تایید کرد درباره مذاکراتی که قرار است در نخستین روزهای سال آتی میلادی بین روسیه و آمریکا و احتمالا سایر اعضای ناتو انجام شود، خوشبین است. 

همان‌گونه که پیش‌تر در «وطن امروز» (شماره چهارشنبه اول دی‌ماه 1400/ صفحه 5) اشاره داشتیم، حتی پیش‌نویس آنچه پیمان ضمانت‌های امنیتی خوانده می‌شود نیز در 8 بند به زبا‌ن‌های روسی و انگلیسی بین مسکو و واشنگتن رد و بدل شده است. 

درخواست‌های روسیه از ناتو، جمعه ۲ هفته پیش( ۱۷ دسامبر) در جریان گفت‌و‌گوی برخط پوتین با شی‌جین‌پینگ، همتای چینی‌اش علنی شده بود و آنچه غربی‌ها را شوکه کرد حمایت تمام و کمال شی از این درخواست‌ها بود: «ممنوع شدن گسترش ناتو به سمت شرق اروپا و حفظ چند کشور اروپای شرقی از جمله اوکراین به عنوان یک محدوده حائل بین ناتو و روسیه». 

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز دیروز متعاقب اتمام حجت پوتین، بار دیگر درباره عواقب کارشکنی‌های دولت اوکراین همراه با سیاست ناتو هشدار داد. او به روزنامه اوسلوبودنژی گفت: «سیاست کشاندن کی‌یف به ناتو با چشم‌انداز ظهور سامانه‌های موشکی تهاجمی در نزدیکی مرزهای ما، خطرات امنیتی غیرقابل قبولی برای روسیه ایجاد می‌کند و خطرات نظامی جدی‌ای را برای همه طرف‌های درگیر تا درگیری در مقیاس بزرگ در اروپا به وجود می‌آورد».

لاوروف برای نخستین‌بار زمان‌بندی تعاملات مسکو و واشنگتن برای رسیدن به پیش‌نویس پیمان امنیتی دوجانبه را تشریح کرد. به گفته او، نخست در دیدار همتای آمریکایی‌اش، آنتونی بلینکن در حاشیه نشست شورای وزیران سازمان امنیت و همکاری اروپا در استکهلم در دوم دسامبر مذاکرات آغاز شده و هفتم دسامبر در گفت‌و‌گوی ولادیمیر پوتین و جو بایدن از طریق ویدئوکنفرانس، اجرای توافقات مینسک برای حل‌و‌فصل اوضاع در شرق اوکراین در رأس دستور کار این مذاکرات قرار گرفت. سپس مسکو ۱۵ دسامبر پیش‌نویس توافقنامه بین جمهوری فدراتیو روسیه و ایالات‌متحده آمریکا درباره تضمین‌های امنیتی و توافقنامه بین روسیه و کشورهای عضو ناتو درباره اقدامات امنیتی را به طرف آمریکایی تحویل داده و حال منتظر پاسخ است. 

جالب اینکه تعیین این چارچوب زمانی برای آغاز مذاکرات بر سر مفاد پیمان ضمانت‌های امنیتی، حاکی از هراس واقعی آمریکا و متحدانش از حمله روسیه به اوکراین است، چراکه هم دستگاه‌های اطلاعاتی ایالات‌متحده و بریتانیا و هم اوکراین احتمال یورش مزبور را در ماه‌های آغازین سال ۲۰۲۲ برآورد کرده‌اند و هفته گذشته نیز الکسی ریزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین بار دیگر بر همین موضوع تاکید کرد. برآورد ویلیام برنز، رئیس سیا در این باره نیز به اندازه کافی محافظه‌کارانه بود. او در آخرین اظهارنظر خود گفت: «بیش از ۱۷۵ هزار نیروی روس تا اوایل ژانویه در حال آماده‌باش خواهند بود. پوتین نیرو‌های نظامی و سرویس‌های امنیتی روسی را طوری سازماندهی کرده است که بتوانند به طور فراگیر و گسترده وارد عمل شوند».

 

* ناتو؛ وحشت خارجی، واگرایی داخلی

به نظر می‌رسد جدا از برآوردهای موجود، آن‌چه آمریکا و اعضای ناتو را به تجدیدنظر جدی درباره سیاست مواجهه با روسیه در شرق اروپا واداشته، اعلام موضع صریح چین همسو با روسیه درباره بحران اوکراین است به طوری که شی‌جین‌پینگ نیز همنوا با پوتین تاکید کرده که آمریکا باید در این باره تضمین بدهد. 

طرف روس نیز به نوبه خود نگرانی‌هایی جدی درباره نیات اوکراین دارد. طبق برآورد سازمان اطلاعات ارتش روسیه، ارتش اوکراین نیمی از نیروها و توان نظامی‌اش را در محدوده ۳ استان روس‌نشین دونباس (شرق کشور) متمرکز کرده است. با این حال رئیس‌جمهوری اوکراین هفته گذشته متعاقب توافقات اولیه مسکو و واشنگتن برای پیمان امنیتی دوجانبه در شرق اروپا، مدعی شد طرح ابتکاری صلح خود را در چارچوب گروه مثلث لوبلین (کمربند ۳ کشور هم‌مرز لهستان و لیتوانی و اوکراین که روسیه را از بقیه اروپا جدا می‌کند) و نشست مینسک، برای حل و فصل مسالمت‌آمیز بحران دونباس ارائه کرده است. اگر چه کی‌یف همچنان می‌گوید به آتش‌بس در این منطقه پایبند است اما فرمانده نیروهای استقلال‌طلب دونباس موسوم به نواراسیا مدعی شده که رویکرد نظامی کی‌یف غیرقابل اعتماد است و چنین به نظر می‌رسد دولت زلنسکی با حمایت آمریکایی‌ها و متحدانش در ناتو مثل ترکیه و رومانی قصد نسل‌کشی اکثریت روس‌تبار این منطقه را دارد؛ نگرانی بزرگی که در صحبت‌های اخیر پوتین نیز منعکس بود. بر اساس آمار رسمی حدود یک‌پنجم جمعیت 44 میلیون نفری اوکراین روس‌تبار هستند که اکثریت آنها در ۳ استان جدایی‌طلب شرقی یعنی دونتسک، لوهانتسک و خارکی‌یف به علاوه شبه‌جزیره کریمه که به روسیه ملحق شده، زندگی می‌کنند. سازمان‌های روس‌های اوکراینی اما مدعی‌اند شمارشان در این کشور دست‌کم ۲ برابر این آمار است. 

هر چند به نظر می‌رسد در دوراهی جنگ یا صلح در اروپا، دولت دست‌نشانده «ولودیمیر زلنسکی» کمدین یهودی در کی‌یف و برخی دیگر از کشورهای درجه ۳ اروپایی بویژه در حوزه بالتیک یا دریای سیاه با توجه به تسلط اقتصادی و امنیتی سنگین آمریکا و ناتو بر امورشان، اختیاری برای تصمیم‌گیری درباره سرنوشت خود نداشته باشند اما هنوز در این منطقه کشورهایی واقعی وجود دارند که دولت‌های‌شان منافع ملی را در نظر بگیرند و وارد قمار هژمونیک غرب نشوند. از شمال تا جنوب منطقه اروپای شرقی، فنلاند، لهستان، مجارستان، صربستان و یونان، 5 دولت - ملت مهمی هستند که اگر چه چهارتای‌شان عضو اتحادیه اروپایی و سه ‌تا از آنها عضو ناتو هستند اما هنوز آنقدر استقلال دارند که یک کمربند ثبات را برای جلوگیری از طرح جنون‌آمیز «جنگ جهانی دائمی متحدان و دشمنان آمریکا» توسط واشنگتن و لندن ایجاد کنند. قطعیت بلاروس در اتحاد با محور اوراسیایی و در مقابل عدم قطعیت امثال ترکیه به عنوان مهم‌ترین پایگاه شرقی ناتو، اسلواکی، چک و مولداوی در همراهی با یک ماجراجویی نظامی بزرگ آنگلوساکسونی علیه روسیه، لاف‌زنی‌های جنگ‌طلبانه رهبران اروپای غربی همنوا با مقر فرماندهی ناتو در بلژیک را برملا می‌کند؛ مقر محله «هارن» بروکسل که همه کاره‌اش ژنرال آمریکایی «تاد ولترز»، فرمانده ارشد پنتاگون در اروپاست نه «ینس استولتنبرگ» دبیرکل دانمارکی پرمدعا اما تشریفاتی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی که نهایت اختیارش در موضع‌گیری‌های سازمان، ترجمه منویات واشنگتن به زبان‌های 30 کشور عضو است. طبیعی است ژرمن‌ها که آشفتگی اوضاع قاره‌ای، موقعیت برترشان به عنوان پیشاهنگ سیاسی و اقتصادی اتحادیه اروپایی را تهدید می‌کند، با وجود سرسپردگی امنیتی و نظامی به آمریکا در خفا از کمربند ثبات شرق اروپا حمایت می‌کنند. با وجود آنکه وزارت خارجه دولت ائتلافی جدید آلمان ظاهرا تحریم‌هایی را بویژه علیه خط گاز روسی نورد استریم 2، وضع کرده اما همزمان، دست به افشاگری درباره تبلیغات جنگی توخالی ناتو می‌زند تا درست سر بزنگاه جنگ، پرچم تسلیم از اردوگاه ناتوی ناتوان برافراشته شود. 

آنکا فلدهوسن، سفیر آلمان در اوکراین پنجشنبه گذشته با نقض تمام ادعاهای یک ماه اخیر مقامات ارشد آمریکا و اعضای ناتو به خبرگزاری دویچه وله گفت تجمع چشم‌گیری از نیروهای روسیه در مرزهای اوکراین وجود ندارد و حمله روس‌ها به اوکراین محتمل نیست!