مساله یارانه‌های انرژی یکی از مهم‌ترین بحث‌های نظام سیاسی دولت‌های نفتی است. وجود منابع عظیم نفت همواره این کشورها را در چالشی سخت قرار داده است به این صورت که حامل‌های انرژی را با قیمت کمتری نسبت به نرخ واقعی آن در اختیار بخش‌های مختلف اقتصاد و بخش‌های خانگی قرار می‌دهند. همواره دولت‌های نفتی با توجه به وجود منابع بسیار زیاد نفت و گاز در کشور، نظام حکمرانی انرژی را به سمت ایجاد یک نظام یارانه‌ای در جهت استفاده از حامل‌های انرژی هدایت کرده‌اند. ایران نیز از این موضوع مستثنا نبوده و برای افزایش رفاه بخش‌های مختلف، به سمت ایجاد یک نظام یارانه‌ای پیچیده و غیرمتمرکز حرکت کرده است و نتیجه آن بعد از سال‌ها به اینجا ختم شده که ایران به بزرگ‌ترین اعطاکننده یارانه انرژی در جهان تبدیل شده‌ است. 

بر اساس گزارش تفریغ بودجه سال 1399، بخش قابل توجهی از یارانه‌های پنهان در اقتصاد ایران مربوط به یارانه انرژی است، یعنی یارانه‌ای که دولت برای انواع حامل‌های انرژی از جمله برق پرداخت می‌کند تا برق ارزان‌تر به دست مردم برسد. گزارش تفریغ بودجه سال ۹۹ نشان می‌دهد ایرانی‌ها بیش از 6/1 هزار هزار میلیارد تومان یارانه پنهان دریافت کرده‌اند که از این میزان 4/1 هزار هزار میلیارد تومان مربوط به بخش‌های مختلف انرژی از گاز طبیعی تا فرآورده‌های نفتی، آب و برق است. 

بر خلاف بسیاری از نقاط دنیا، تنها ایران و چند کشور معدود برای عرضه برق از نظام یارانه‌ای استفاده می‌کنند که زمینه کاهش قابل توجه قیمت فروش برق نسبت به قیمت تمام شده آن را فراهم می‌کند. رویه مذکور علاوه بر ایجاد زیان سنگین برای بخش خصوصی و دولتی فعال در صنعت برق، زمینه کاهش ارزش انرژی نزد مشترکان را فراهم کرده و این مساله بی‌توجهی به اصلاح الگوی مصرف را به دنبال دارد. در این شرایط مشترک صنعتی به دلیل ارزان بودن انرژی هیچ انگیزه‌ای برای ارتقای فناوری تولید و کاهش مصرف برق ندارد، مشترک بخش خانگی نیز حسی از ارزش این کالای اساسی ندارد و بخشی از مشترکان نیز بدون توجه به صرفه‌جویی به استفاده از برق ادامه می‌دهند. 

زمانی که از تعرفه‌گذاری انرژی صحبت می‌کنیم‌ باید مشخص شود منظور دقیق از طرح مساله چیست. به استناد آخرین حسابرسی انجام شده از صنعت برق، هزینه تمام‌‌شده برق فقط با احتساب هزینه تبدیل انرژی و بدون در نظر گفتن هزینه سوخت معادل 192 تومان برای هر کیلووات ساعت انرژی محاسبه شده است. این در حالی است که تعرفه تکلیفی فروش برق به طور میانگین برای مشترکان برق تنها 82 تومان بر کیلووات ساعت است. 

به عبارت دیگر، بر اساس اطلاعات حسابرسی انجام شده در سال 1398، فقط 43 درصد از هزینه تبدیل انرژی فارغ از هزینه سرسام‌آور سوخت توسط مشترکان برق پرداخت شده و 57 درصد باقیمانده از این هزینه در قالب یارانه انرژی از جیب بیت‌المال به جیب مشترکان عمدتا پرمصرف برق رفته است. 

چنین نظام تعرفه‌گذاری‌ای ضربه کاری بر پیکره نظام تعرفه‌گذاری کشور وارد کرده است. بر اساس مقایسه صورت گرفته میان گردش مالی یک واحد نیروگاهی در ایران و سایر نقاط جهان، گردش مالی یک نیروگاه تولید برق در ایران به دلیل نظام تعرفه‌گذاری اشتباه یک‌بیست‌وچهارم یک نیروگاه در دیگر نقاط دنیاست. 

 

* جراحی اقتصاد برق در دستور کار دولت سیزدهم

بر همین اساس تغییر در نظام تعرفه‌گذاری شرط لازم برای احیای صنعت برق و جلوگیری از ضرر و زیانی است که به این صنعت وارد می‌شود. در همین راستا روز گذشته در جلسه هیات دولت به ریاست حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی، تغییر در نظام تعرفه‌گذاری برق مشخص شد. 

بر اساس مصوبه هیات‌وزیران، بهای برق مشترکان کم‌مصرف (در سقف مصرف ۵۰ درصد الگوی مصرف) تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی برابر صفر محاسبه می‌شود. از طرفی تعرفه‌های برق مصارف خانگی مشترکان کمتر از الگوی مصرف بر اساس تصویب‌نامه سال ۱۳۹۷ هیات‌وزیران تعیین می‌شود. 

همچنین تعرفه برق مشترکان خانگی با مصرف بالاتر از الگوی مصوب برای مصارف کمتر از الگو بر اساس جدول فعلی، مازاد بر آن تا 5/1 برابر، تا ۲ برابر و مصارف بیش از ۲ برابر به ترتیب با ضریب 5/1، 5/2 و 5/3 برابر هزینه تأمین برق (متوسط نرخ قراردادهای خرید تضمینی برق از نیروگاه‌های حرارتی ۲ سال گذشته به علاوه هزینه نقل و انتقال برق (ترانزیت) و هزینه سوخت با تعرفه نیروگاهی) محاسبه و دریافت می‌شود. 

 

* جزئیات نقره‌داغ شدن پرمصرف‌های ثروتمند

با توجه به جزئیات مصوبه هیات‌وزیران، به طور متوسط در سطح کشور هزینه مصرف برق مشترکانی که کمتر از 150 کیلووات ساعت برق در ماه استفاده می‌کنند و تحت پوشش نهادهای کمیته امداد و بهزیستی هستند، رایگان خواهد بود. از طرفی در بخش مازاد الگوی مصرف مشترکانی که به طور میانگین بین 300 تا 450 کیلووات ساعت در ماه مصرف برق دارند، باید بهایی معادل 5/1 برابر متوسط نرخ قراردادهای خرید تضمینی برق از نیروگاه‌های حرارتی ۲ سال گذشته به علاوه هزینه نقل و انتقال برق (ترانزیت) و هزینه سوخت با تعرفه نیروگاهی را بپردازند. 

با توجه به اینکه متوسط نرخ قراردادهای خرید تضمینی برق از نیروگاه‌های حرارتی ۲ سال گذشته به علاوه هزینه نقل و انتقال برق (ترانزیت) و هزینه سوخت با تعرفه نیروگاهی نزدیک به 400 تومان برآورد می‌شود، لذا تعرفه برق برای مشترکان با مصرف تا 450 کیلووات ساعت در ماه برابر 600 تومان تعیین می‌شود. 

همچنین مشترکان پرمصرفی که مصرف برق بین 450 کیلووات ساعت تا 600 کیلووات ساعت در ماه دارند، باید به طور میانگین هزینه برق 1000 تومانی برای هر کیلووات ساعت بپردازند. علاوه بر این مشترکانی که میزان مصرف برق ماهانه آنها از 600 کیلووات فراتر می‌رود، باید هزینه برق 1400 تومان برای هر کیلووات ساعت را پرداخت کنند. 

 

* 6 درصد مشترکان مشمول افزایش قیمت برق می‌شوند

به گزارش فارس، بر اساس جدول پراکندگی میزان مصرف برق مشترکان خانگی، مشترکان مشمول افزایش قیمت در طرح جدید دولت در پله پنجم، ششم و بیشتر از پله ششم مصرف تنها 6 درصد کل مشترکان را در بر گرفته و 94 درصد مشترکان مشمول افزایش قیمت برق نمی‌شوند. 

در همین راستا سخنگوی صنعت برق ضمن تاکید بر این مساله که تنها ۸۰۰ هزار مشترک پرمصرف هستند، گفت: میزان مصرف برقی که توسط قشر پرمصرف، مازاد بر 2 برابر الگوی مصرف استفاده می‌شود، از ابتدای سال 5میلیارد کیلووات ساعت تخمین ‌زده می‌شود. 

بر همین اساس با توجه به اینکه قیمت تمام شده برق در کشور به طور میانگین بین 1300 تا 1400 تومان بود، لذا مشترکان پرمصرف در گذشته تنها برای مصرف مازاد 2 برابر الگوی مصرف، معادل 5 هزار میلیارد تومان از جیب بیت‌المال، یارانه دریافت می‌کردند. به عبارت دیگر کمتر از 2 درصد مشترکان عمدتا پرمصرف در مناطق بالانشین شهرها سالانه بیشتر از 5 هزار میلیارد تومان یارانه انرژی دریافت می‌کنند.