گروه بین‌الملل: تحولات امنیتی و اعتراضات در قزاقستان در حالی دیروز وارد ششمین روز خود شد که درگیری مسلحانه بین نیروهای امنیتی و شبه‌نظامیان ادامه داشت. اعتراضاتی که از روز دوم ژانویه در «آلماتی» و استان «مانگیستائو» در پی افزایش بهای سوخت به راه افتاد، همچنان ادامه دارد و به درگیری با نیروهای امنیتی کشیده شده است. به دنبال بالاگرفتن اعتراض‌ها در ۲ شهر بزرگ قزاقستان به علت افزایش قیمت سوخت، دولت این کشور استعفا کرد. «قاسم جومارت توکایف» رئیس‌جمهور قزاقستان نیز با صدور فرمانی از برقراری وضعیت فوق‌العاده در «آلماتی» و استان «مانگیستائو» از 5 تا 19 ژانویه (15تا29 دی) خبر داد. وی همچنین روز جمعه طی بیانیه‌ای اعلام کرد نیروهای نظامی در این کشور اجازه دارند بدون هشدار از سلاح علیه معترضان استفاده کنند. بنا بر اعلام وزارت کشور قزاقستان، بیش از ۳ هزار نفر در جریان ناآرامی‌ها در اعتراض به افزایش بهای گاز در این کشور دستگیر و ۲۶ نفر از نیروهای امنیتی نیز کشته شده‌اند. کارشناسان معتقدند تحولات قزاقستان از ۲ منظر روابط سیاسی داخلی و تحولات بین‌المللی متأثر است و می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر مناسبات کشورهای منطقه و قدرت‌های بین‌المللی بگذارد. 

***

 

* رئیس‌جمهور قزاقستان: نیروهای صلح‌بان به خواست ما در کشور هستند

به گزارش «وطن‌امروز» به نقل از خبرگزاری رویترز، «قاسم جومارت توکایف»، رئیس‌جمهور قزاقستان دیروز (جمعه) در یک سخنرانی عنوان کرد به نیروهای امنیتی کشورش دستور داده در صورت مواجهه با تداوم تلاش‌ها برای اخلال در نظم عمومی بدون هشدار قبلی دست به آتش بزنند و تاکید کرد کسانی که تسلیم آنها نشوند «از بین می‌روند». وی در این سخنرانی سراسری گفت: بالغ بر ۲۰ هزار «تبهکار» در جریان ناآرامی‌های اخیر قزاقستان،‌ به شهر آلماتی پایتخت مالی این کشور حمله و اقدام به نابود ساختن اموال دولتی کردند. رئیس‌جمهور قزاقستان «تروریست‌هایی» که توسط خارجی‌ها آموزش دیده‌اند را مقصر ناآرامی‌های اخیر قزاقستان خواند. او در سخنرانی خود گفت نیروهای صلح‌بان اعزامی از روسیه و دیگر کشورهای همسایه به قزاقستان طبق درخواست دولت این کشور آمده‌اند و قرار است موقتا با هدف تضمین امنیت در آنجا باشند. توکایف در عین حال از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و همین‌طور رهبران چین،‌ ازبکستان و ترکیه به خاطر کمک‌شان برای فرونشاندن ناآرامی‌ها تشکر کرد. او درخواست‌ها برای برگزاری مذاکرات با معترضان را مردود دانست و گفت: «چه حماقتی! ما با قاتلان و مجرمان چه نوع مذاکراتی می‌توانیم انجام دهیم؟» وی افزود: ما باید با تبهکاران مسلح، هم از نوع داخلی و هم خارجی،‌ که بخوبی مجهز شده‌اند برخورد کنیم. دقیق‌تر بخواهیم بگوییم با تروریست‌ها باید برخورد کنیم. بنابراین ما باید آنها را نابود کنیم و این کار انجام خواهد شد. وی افزود: این بسیار مهم است که بفهمیم چرا دولت «در طی تدارک زیرزمینی حملات تروریستی و سلول‌های خفته شبه‌نظامیان خواب بود؟»

 

* توضیحات سازمان پیمان امنیت جمعی درباره حضور در قزاقستان

«نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان و رئیس دوره‌ای پیمان امنیت جمعی روز پنجشنبه اعلام کرد این سازمان نیروی صلح‌بان به قزاقستان اعزام می‌کند. پاشینیان بامداد پنجشنبه طی بیانیه‌ای، به تصمیم سازمان پیمان امنیت جمعی برای اعزام صلح‌بان به قزاقستان برای کمک به برقراری نظم در این کشور اشاره و خاطرنشان کرد: در رابطه با درخواست رئیس‌جمهوری قزاقستان از سازمان پیمان امنیت جمعی و با توجه به تهدید امنیت ملی و حق حاکمیت قزاقستان از جمله بر اثر مداخله خارجی، شورای امنیت جمعی پیمان امنیت جمعی مطابق بند ۴ قرارداد امنیت جمعی تصمیم به اعزام گروه صلح‌بان به این کشور در یک مدت محدود برای تثبیت و عادی‌سازی اوضاع در قزاقستان گرفت. رئیس‌جمهوری قزاقستان چهارشنبه گذشته از تصمیم خود برای درخواست کمک از پیمان امنیت جمعی برای کمک به قزاقستان خبر داد. 

سازمان پیمان امنیت جمعی سال ۱۹۹۲ تأسیس شد و در حال حاضر شامل ارمنستان، بلاروس، روسیه، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان است. این سازمان با هدف «تقویت صلح، امنیت و ثبات در منطقه و جهان، حفاظت جمعی از استقلال و تمامیت ارضی کشورهای عضو» تأسیس شد. به گفته توکایف، مردم قزاقستان از این درخواست کمک حمایت می‌کنند و چنین اقدامی برای مقابله با تروریست‌ها لازم است.  در همین حال «استانیسلاو زاس» دبیرکل سازمان پیمان امنیت جمعی در نامه‌هایی خطاب به دبیران کل سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا و سازمان همکاری شانگهای، درباره مأموریت نیروهای حافظ صلح این سازمان در جمهوری قزاقستان توضیحاتی داد. بر اساس اطلاعات منتشره از سوی دفتر مطبوعاتی سازمان پیمان امنیت جمعی، در این نامه‌ها یادآوری شده که شورای امنیت جمعی این سازمان به درخواست رسمی «قاسم جومارت توکایف» رئیس‌جمهوری قزاقستان که امنیت ملی این کشور را در معرض تهدید جدی دانسته و بر اساس بند دوم و چهارم پیمان امنیت جمعی، تصمیم به اعزام نیرو و امکانات نیروهای حافظ صلح به قزاقستان و آغاز عملیات حفاظت از صلح با هدف کمک به تثبیت اوضاع در این کشور گرفته است. در ترکیب نیروهای حافظ صلح سازمان پیمان امنیت جمعی که فعلا شامل 2 هزار و 500 نیرو است، نظامیان کشورهای عضو این سازمان شامل روسیه، بلاروس، ارمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان حضور خواهند داشت. وی پیش از این وظایف نیروهای حافظ سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان را برشمرده و یادآور شده بود آنها در سرکوب اعتراضات خیابانی مشارکت نخواهند داشت، البته در صورت در معرض حمله قرار گرفتن، اجازه دارند از سلاح‌های خود استفاده کنند. خبرگزاری «تاس»، دیروز به نقل از «ایگور کوناشینکوف» سخنگوی وزارت دفاع روسیه اعلام کرد نیروهای حافظ صلح این کشور به همراه ارگان‌های انتظامی قزاقستان، کنترل فرودگاه بین‌المللی آلماتی را در دست گرفتند. این مقام نظامی افزود: «در حال حاضر تأمین امنیت کنسولگری روسیه و دیگر تأسیسات مهم این شهر نیز برعهده نیروهای حافظ صلح روس قرار دارد». 

 

* واکنش آمریکا و چین به تحولات قزاقستان

خبرگزاری «نووستی» نوشت «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا (پنجشنبه‌شب) در جریان مذاکرات تلفنی با «مختار تلئو بردی» کفیل وزارت خارجه قزاقستان، تأکید کرد وضعیت اعتراضات خیابانی در قزاقستان باید از طریق راه‌های مسالمت‌آمیز حل‌و‌فصل شود. وزیر خارجه آمریکا در این گفت‌وگوی تلفنی، همچنین مسائل امنیتی در اروپا، از جمله حمایت کامل واشنگتن از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین در پاسخ به «اقدامات تهاجمی روسیه» را یادآور شد. در خبر دیگری گزارش شده که سخنگوی وزارت خارجه چین در بیانیه‌ای تأکید کرد اتفاقات اخیر در جمهوری قزاقستان، مسائل داخلی این کشور بوده، پکن در آن دخالتی نمی‌کند و معتقد است مقامات این جمهوری قادر به حل‌و‌‌فصل بحران کنونی هستند.

 

* تأثیر مناسبات داخلی قزاقستان بر تحولات اعتراضی

از مارس سال 2019 و پس از استعفای «نورسلطان نظربایف» رئیس‌جمهور پیشین این کشور که 28 سال زمام قدرت در قزاقستان را در دست داشت، این کشور وارد مرحله جدیدی از روند سیاسی و اجتماعی خود شد. پس از استعفای رئیس‌جمهور وقت، قاسم جومارت توکایف به مدت ۳ ماه امور ریاست‌جمهوری را بر عهده گرفت و در انتخابات ماه ژوئن وی توانست با کسب 71‌درصد آرا عنوان رئیس‌جمهور جدید قزاقستان را از آن خود کند. طی 2 سال گذشته توکایف با اتخاذ رویکردی عملگرایانه قزاقستان را وارد فرآیند اصلاحات سیاسی و اجتماعی کرده است؛ اصلاحاتی که عموما در راستای نفی سیاست‌ها و رویکردهای گذشته اعمال می‌شود. در همین راستا در این مدت در ابعاد سیاسی و اقتصادی عرصه برای «نظربایف» رئیس‌جمهور پیشین و حامیان و نزدیکان وی تنگ شده است. به عبارت دیگر محدودسازی رئیس‌جمهور سابق از همه ابعاد قدرت راهبرد اصلی توکایف در سیاست داخلی است. این اقدامات تا جایی پیش رفت که در پی تحولات اعتراضی روزهای اخیر «نورسلطان نظربایف» از ریاست شورای امنیت این کشور استعفا کرد. نظربایف پس از اعلام استعفای خود از سمت ریاست‌جمهوری قزاقستان در سال 2019، به صورت مادام‌العمر مسؤولیت ریاست شورای امنیت این کشور را با خود داشت. در پی این استعفا، توکایف جایگزین وی در این سمت شد. علاوه بر این، او «صمد آبیش» برادرزاده «نورسلطان نظربایف» و معاون اول رئیس کمیته امنیت ملی این کشور را نیز عزل و بنا بر برخی شنیده‌ها وی را بازداشت کرده است. بر این اساس، برخی کارشناسان معتقدند توکایف در پی این است تا ضمن مقابله با اعتراضات، آخرین تسویه‌‌حساب‌های سیاسی را در قزاقستان به سرانجام برساند.

 

* تأثیر اعتراضات داخلی قزاقستان  بر تحولات بین‌الملل

 با توجه به ویژگی‌های دموگرافی و ژئوپلیتیک قزاقستان، این کشور را می‌توان به عنوان «مکمل ژئوپلیتیک روسیه و چین» قلمداد کرد. این امر به منزله جایگاه ویژه این کشور در مناسبات قدرت‌های جهانی است. علاوه بر این، وجود جمعیت ترک زبان در این کشور منجر به تعاملات و نفوذ ترکیه در آن شده و مرز طولانی این کشور در دریای خزر که بیشترین سهم از این پهنه آبی را برای آن فراهم کرده است، جایگاه مهمی به قزاقستان در معادلات انرژی و ترانزیتی داده است. با توجه به رویکرد متفاوت رئیس‌جمهور فعلی قزاقستان با سلف خود در اتخاذ راهبرد نزدیکی هر چه بیشتر به روسیه و تعاملات توکایف با آمریکا و چین، به نظر می‌رسد قزاقستان به میدان جدیدی برای وزن‌کشی قدرت‌های جهانی مبدل شده است. 7600 کیلومتر مرز مشترک قزاقستان و روسیه از یک سو و وجود جمعیت اویغور چین در بخشی از شرق و جنوب قزاقستان اهمیت این کشور را برای روسیه و چین فزاینده کرده است. از سوی دیگر رویکردهای رئیس‌جمهور جدید در برقراری رابطه با غرب، آمریکا و متحدان آن را برای نفوذ در این کشور مجاب کرده است. توکایف در 2 سال اخیر درباره تحولات قره‌باغ و کریمه 2 موضع متفاوت اتخاذ کرده است. او از سویی قائل به تخلیه قره‌باغ به نفع جمهوری آذربایجان است و از سوی دیگر حامی روسیه در تحولات اوکراین. این مساله رویکرد عملگرایانه وی را نشان می‌دهد؛ اتفاقی که سبب شده تا در فاصله 2 روز مانده تا نشست «گفت‌و‌‌گوهای امنیتی راهبردی» آمریکا و روسیه در 10 ژانویه، گمانه‌‌زنی‌ها درباره تاثیر تحولات قزاقستان بر این مذاکرات و تاثیر آن بر بحران اوکراین تشدید شود.