گروه بین‌الملل: قزاقستان در حالی ششمین روز ناآرامی‌های خود را پشت سر گذاشت که اکنون دست خارجی و نقش برخی کشورها در راه‌اندازی درگیری‌های خشونت‌‌بار در این کشور تا حدودی برملا شده است. 

به گزارش «وطن‌امروز»، در حالی ‌که درگیری‌های مسلحانه در قزاقستان از آلماتی به سایر شهرها و مناطق این کشور گسترش یافته است؛ نقش شبه‌نظامیان نزدیک به ترکیه در ایجاد و تشدید ناآرامی‌های این کشور پررنگ‌تر از قبل شده است. با وجود آنکه هفته گذشته آنکارا به صورت رسمی اغتشاشات در قزاقستان را محکوم کرده بود، برخی رسانه‌های نزدیک به دولت و اردوغان، آشکارا از اعتراضات قزاقستان و مسلحان حمایت می‌کنند و می‌گویند ریشه این ناآرامی‌ها، نارضایتی از نقش روسیه در تصمیم‌گیری‌های آلماتی است. 

در روسیه نیز با آنکه هنوز کرملین از نقش شبه‌نظامیان نیابتی ترکیه در ایجاد ناآرامی‌های قزاقستان سخنی به میان نیاورده است اما رسانه‌های این کشور صراحتا می‌گویند ناآرامی‌های قزاقستان، کودتای ترکیه علیه دولت آلماتی است که بر اساس برنامه بلندپروازانه و تفرقه‌افکنانه اردوغان در منطقه دنبال می‌شود. رسانه‌های روسیه به اظهارات مقامات پلیس قزاقستان استناد کرده‌اند که می‌گویند در برخی استان‌ها و مناطق روستایی این کشور، انبارهای سلاح‌های سبک بویژه تپانچه کشف کرده‌اند. پلیس قزاقستان همچنین گفته است بررسی حملات به مراکز دولتی بویژه مراکز نظامی در آلماتی و برخی شهرهای دیگر نشان می‌دهد حمله‌کنندگان کاملا در این باره آموزش دیده بودند. مقامات امنیتی قزاقستان نیز گفته‌اند نحوه انتشار اخبار جعلی و تحریک‌آمیز در ناآرامی‌های روزهای اخیر نشان داده دولت آلماتی با یک تیم آموزش‌دیده مواجه است. 

از سوی دیگر روس‌ها در شبکه‌های اجتماعی فیلم‌هایی را پخش کرده‌اند که در آنها نشان داده می‌شود برخی افراد با شعارها و انگیزه‌های تند قومیت‌گرایانه و سلفی در حال تحریک سایر مردم هستند. همچنین فیلم‌ها و تصاویری منتشر شده است که حضور برخی شبه‌‌نظامیان نزدیک به ترکیه را که در جنگ سوریه حضور داشته‌اند، در قزاقستان نشان می‌دهد. انتشار برخی فیلم‌ها از توزیع گسترده سلاح در برخی مناطق و همین‌طور دستگیری «آرمان جوماگلیدف» تروریست تکفیری وابسته به ترکیه که در جنگ‌های عراق و سوریه حضور داشت نیز باعث شده است ناظران داخلی در قزاقستان و تحلیلگران بین‌المللی آشوب در قزاقستان را تنها در قالب اعتراضات خیابانی به افزایش قیمت سوخت ارزیابی نکنند و این موضوع را در چارچوب برنامه‌های قومیت‌گرایانه ترکیه و رقابت ترکیه و روسیه در منطقه ارزیابی کنند. 

 

* بازداشت رئیس سابق کمیته امنیت ملی

دستگیری عوامل موثر در ناآرامی‌های جمهوری قزاقستان همچنان ادامه دارد. روز گذشته خبرگزاری «نووستی» گزارش داد «قاسم جومارت توکایف» رئیس‌جمهوری قزاقستان در نشست ستاد عملیاتی این کشور، در رابطه با حوادث تأسف‌بار و قربانیان بسیار زیاد ناآرامی‌های اخیر در مناطق مختلف این کشور، روز دوشنبه (10 ژانویه / 20 دی‌ماه) را روز «عزای ملی» اعلام کرد. 

در این نشست که دادستان کل قزاقستان، رئیس کمیته امنیت ملی و وزرای موقت امور خارجه و دفاع این کشور هم حضور داشتند، توکایف دستور داد به بازسازی سریع تأسیسات و زیرساخت‌های آسیب‌دیده در نتیجه حملات تروریستی در آلماتی و دیگر شهرهای قزاقستان توجه خاص شود. وی همچنین دستور داد نیروهای انتظامی مضاعفی از برخی مناطق کشور برای شرکت در عملیات ضدتروریستی در آلماتی (که کانون اصلی ناآرامی‌هاست) اعزام شوند. 

از سوی دیگر سرویس امنیت ویژه قزاقستان نیز دیروز اعلام کرد «کریم ماسیموف» رئیس سابق کمیته امنیت ملی این جمهوری به اتهام «خیانت به کشور» بازداشت شده است. به گفته مشاور سابق رئیس‌جمهوری قزاقستان، یکی از دلایل تشدید بحران کنونی در این کشور، خیانت برخی مقامات بلندپایه نیروهای انتظامی است که تلاش داشتند اعتراضات خیابانی سازماندهی شده را به کودتای دولتی و شورش نظامی تبدیل کنند. 

 

* 4 هزار نفر بازداشت شده‌اند

در همین حال وزارت کشور قزاقستان دیروز اعلام کرد ارگان‌های انتظامی تاکنون بیش از 4 هزار و 400 نفر از شرکت‌کنندگان در ناآرامی‌ها در مناطق مختلف این کشور را بازداشت کرده‌اند. تلاش نیروهای انتظامی برای برقراری نظم و امنیت در شهرهای مختلف قزاقستان، همزمان با عملیات پاکسازی نیروهای گارد ملی ادامه دارد. 

به گزارش تسنیم، اتاق بازرگانی ملی قزاقستان نیز در بیانیه‌ای یادآور شد آسیب کلی وارد شده به اقتصاد این کشور در جریان ناآرامی‌های چند روز گذشته به بیش از 200 میلیون و 400 هزار دلار (بیش از 15 میلیارد روبل روسی) رسیده است.  

 

* قزاقستان از تسویه حساب سیاسی تا جنگ داخلی

از مارس سال 2019 و پس از استعفای «نورسلطان نظربایف» رئیس‌جمهور پیشین این کشور که 28 سال زمام قدرت در قزاقستان را در دست داشت، این کشور وارد مرحله جدیدی از روند سیاسی و اجتماعی خود شد. پس از استعفای رئیس‌جمهور وقت، «قاسم جومارت توکایف» به مدت ۳ ماه امور ریاست‌جمهوری را بر عهده گرفت و در انتخابات ماه ژوئن وی توانست با کسب 71‌ درصد آرا عنوان رئیس‌جمهور جدید قزاقستان را از آن خود کند. طی 2 سال گذشته توکایف با اتخاذ رویکردی عملگرایانه قزاقستان را وارد فرآیند اصلاحات سیاسی و اجتماعی کرده است؛ اصلاحاتی که عموما در راستای نفی سیاست‌ها و رویکردهای گذشته اعمال می‌شود. در همین راستا در این مدت در ابعاد سیاسی و اقتصادی عرصه برای «نظربایف» رئیس‌جمهور پیشین و حامیان و نزدیکان وی تنگ شده است. به عبارت دیگر محدودسازی رئیس‌جمهور سابق از همه ابعاد قدرت راهبرد اصلی توکایف در سیاست داخلی است. این اقدامات تا جایی پیش رفت که در پی تحولات اعتراضی روزهای اخیر «نورسلطان نظربایف» از ریاست شورای امنیت این کشور استعفا کرد. نظربایف پس از اعلام استعفای خود از سمت ریاست‌جمهوری قزاقستان در سال 2019، به صورت مادام‌العمر مسؤولیت ریاست شورای امنیت این کشور را با خود داشت. در پی این استعفا، توکایف جایگزین وی در این سمت شد. علاوه بر این، او «صمد آبیش» برادرزاده «نورسلطان نظربایف» و معاون اول رئیس کمیته امنیت ملی این کشور را نیز عزل و بنا بر برخی شنیده‌ها وی را بازداشت کرده است. ضمن اینکه در پی این تحولات برخی منابع محلی از فرار برخی تجار و نزدیکان نظربایف از قزاقستان خبر دادند. علاوه بر این خبرهایی مبنی بر فرار نظربایف به بیشکک در روزهای اولیه اعتراضات شنیده شد که دیروز از سوی دفتر وی تکذیب شد. بر این اساس، برخی کارشناسان معتقدند توکایف در پی این است تا ضمن مقابله با اعتراضات، آخرین تسویه‌‌حساب‌های سیاسی را در قزاقستان به سرانجام برساند.

در همین حال خبرگزاری رویترز در گزارشی اعلام کرد اعتراضات در واکنش به افزایش قیمت سوخت در قزاقستان  به جنبشی گسترده علیه «نورسلطان نظربایف» رئیس‌جمهوری پیشین  تبدیل شده است؛ کسی که سال ۲۰۱۹ پس از چندین دهه از سمت ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کرد اما به ‌عنوان قدرت واقعی قزاقستان باقی مانده ‌است.

 

* تاثیر رقابت‌های بین‌المللی در تحولات قزاقستان

 با توجه به ویژگی‌های دموگرافی و ژئوپلیتیک قزاقستان، این کشور را می‌توان به عنوان «مکمل ژئوپلیتیک روسیه و چین» قلمداد کرد. این امر به منزله جایگاه ویژه این کشور در مناسبات قدرت‌های جهانی است. علاوه بر این، وجود جمعیت ترک زبان در این کشور منجر به تعاملات و نفوذ ترکیه در آن شده و مرز طولانی این کشور در دریای خزر که بیشترین سهم از این پهنه آبی را برای آن فراهم کرده است، جایگاه مهمی به قزاقستان در معادلات انرژی و ترانزیتی داده است. با توجه به رویکرد متفاوت رئیس‌جمهور فعلی قزاقستان با سلف خود در اتخاذ راهبرد نزدیکی هر چه بیشتر به روسیه و تعاملات توکایف با آمریکا و چین، به نظر می‌رسد قزاقستان به میدان جدیدی برای وزن‌کشی قدرت‌های جهانی مبدل شده است. 7600 کیلومتر مرز مشترک قزاقستان و روسیه از یک سو و وجود جمعیت اویغور چین در بخشی از شرق و جنوب قزاقستان اهمیت این کشور را برای روسیه و چین فزاینده کرده است. از سوی دیگر رویکردهای رئیس‌جمهور جدید در برقراری رابطه با غرب، آمریکا و متحدان آن را برای نفوذ در این کشور مجاب کرده است. توکایف در 2 سال اخیر درباره تحولات قره‌باغ و کریمه 2 موضع متفاوت اتخاذ کرده است. او از سویی قائل به تخلیه قره‌باغ به نفع جمهوری آذربایجان و از سوی دیگر حامی روسیه در تحولات اوکراین است. این مساله رویکرد عملگرایانه وی را نشان می‌دهد. با این حساب می‌توان گفت قزاقستان عرصه جدید تضاد منافع چین و آمریکاست و همچنین ترکیه نیز در پی تنش‌های اخیر با روسیه به دنبال کسب منافع حداکثری از این بحران و تحت فشار قرار دادن روسیه مشابه آنچه در جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ انجام داد، است. از این منظر سیاست‌های ترکیه در قزاقستان را با توجه به مغایرت منافع با روسیه، می‌توان در راستای منافع آمریکا تحلیل کرد. 

در همین راستا «آناتولی آنتونوف» سفیر روسیه در واشنگتن در مصاحبه‌ای با نشریه نیوزویک (Newsweek) که صبح دیروز منتشر شد، یادآور شد گسترش ایدئولوژی تندروی مذهبی در آسیای مرکزی، نتیجه اقدامات مداخله‌جویانه نظامی کشورهای غربی در منطقه خاورمیانه است. به گفته وی، نگرانی جدی درباره ادامه گسترش تمایلات افراطی در منطقه آسیای مرکزی وجود دارد. آنتونوف توضیح داد: «مشکل ریشه‌ای در این زمینه در نتیجه اقدامات بی‌ثبات‌کننده نظامی آمریکا در مناطق غربی و مرکزی آسیا - در خاورمیانه و افغانستان- به وجود آمده است. در حالی ‌که این مداخلات کشورهای غربی به بهانه دفاع از دموکراسی و حقوق بشر بوده، دقیقا مشکلات انسانی در این منطقه را افزایش داده است که همه با نمونه‌های آن آشنا هستند». باید توجه داشت که تحولات قزاقستان در عرصه رقابت قدرت‌های جهانی نیز تاثیرگذار خواهد بود. به نظر می‌رسد در فاصله یک روزمانده تا  نشست «گفت‌و‌‌گوهای امنیتی راهبردی» آمریکا و روسیه در 10 ژانویه، گمانه‌‌زنی‌ها درباره تاثیر تحولات قزاقستان بر این مذاکرات و تاثیر آن بر بحران اوکراین تشدید شود.