مهدی گرگانی: طی یک هفته گذشته قزاقستان به مرکز بحران در منطقه آسیای مرکزی تبدیل شده است. این بحران که جرقه آن از افزایش قیمت گاز «ال‌پی‌جی» زده شد، نه‌ تنها محافل سیاسی داخلی در این کشور را به لرزه درآورد، بلکه به سرعت به یک موضوع منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شد و در نهایت منجر به اعزام نیروهای حافظ صلح از «پیمان امنیت جمعی» کشورهای بلوک شوروی سابق شد. 

بسیاری از تحلیلگران وقایع رخ‌داده در قزاقستان را تلاش ایالات متحده آمریکا برای انقلاب رنگی در منطقه خارج نزدیک روسیه خوانده و معتقدند آمریکا برای برهم زدن توازن قوا در آسیای میانه به سیاست قدیمی انقلاب‌های رنگی با روش و متدی جدید رو آورده است. برخی ناظران هم آن را یک زلزله سیاسی با هدایت و کنترل آمریکا و اروپا برای درگیر کردن روسیه در یک جبهه جدید و منحرف کردن تمرکز مسکو از اوکراین می‌دانند. فارغ از اینکه این تحلیل‌ها هر کدام می‌تواند درست باشد و برای آن می‌توان شاخصه‌ها و فکت‌های زیادی یافت، بحران در قزاقستان از دریچه ترکیه نیز باید مورد توجه و اهمیت قرار گیرد. 

1- «دولت باغچه‌لی» رهبر حزب حرکت ناسیونالیست ترکیه اخیرا در اقدامی جنجالی، نقشه‌ای را تحت عنوان نقشه «جهان ترک» به «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه هدیه داد که در آن تمام قلمروهای کشورهای دیگر را که ترک‌زبان هستند یا اقلیت‌های ترک و مسلمان دارند، جزو قلمرو کشور ترکیه محسوب کرده است. هدیه‌ای که باغچه‌لی به اردوغان داد، اقدامی برای تئوریزه و علنی کردن تفکرات عثمانی‌گری آنکارا و نقشه راهی برای مداخلات خارجی ترکیه در منطقه بود. این نقشه که مورد خوشایند اردوغان قرار گرفت، فهرست بلندبالایی از کشورهای بالکان و آسیای مرکزی و روسیه تا بخش‌هایی از چین با اقلیت‌های مسلمانان اویغور را به عنوان «سرزمین‌های ترکیه» یا «جهان ترک» نمایش می‌دهد. 

2- رسانه‌های ترکیه از زمان شروع بحران توجه ویژه‌ای به مساله قزاقستان داشتند که می‌توان آن را بازتابی از اراده و تمایل دولت ترکیه برای اثرگذاری بر تحولات موجود در این کشور دانست. در وهله اول ترکیه در رقابت با مسکو به دنبال جلوگیری از توسعه حوزه نفوذ روسیه در قزاقستان است و جدا کردن قزاقستان از حوزه نفوذ روسیه را پیش‌شرط اصلی برای سیاست‌های کلان خود در راستای جهان ترک می‌داند. روزنامه «کرار» ترکیه در سرمقاله خود می‌نویسد: روسیه به دنبال گسترش حوزه نفوذ خود است و این نگرانی وجود دارد که ولادیمیر پوتین در صدد است از قیام مردم قزاقستان به نفع خود سوءاستفاده کند. اما روزنامه «ینی‌شفق» صراحتا نگاه دولت ترکیه به بحران قزاقستان را در یادداشت خود بازتاب داد. نویسنده این یادداشت نوشت: روسیه «یک بازی بسیار خباثت‌آمیز را در آسیای مرکزی به راه انداخته» و انگیزه آن را ضربه زدن به «ابتکار ترکیه برای گرد هم آوردن کشورهای ترک» دانسته است. 

3- با این حال شواهد نشان می‌دهد ترکیه و رسانه‌های این کشور در حال فرافکنی علیه روسیه و تخریب وجهه این کشور و ارتباط دادن بحران قزاقستان به مسکو و کاخ کرملین هستند. این مساله با سیاست‌های غربی‌ها در آسیای مرکزی و مشخصا قزاقستان نیز همسو و هماهنگ است. در حالی که مقامات ترکیه در بدو بحران به ارائه هر گونه کمک نظامی و غیرنظامی برای مقابله با این غائله تاکید کرده بودند، رئیس‌جمهور قزاقستان به جای ترکیه از پیمان امنیت جمعی با محوریت روسیه درخواست کمک کرد و نیروهای حافظ صلح این سازمان برای کمک به نیروهای امنیتی وارد قزاقستان شدند. مساله مهم دیگر حضور عناصر خارجی و تروریست‌های منطقه‌ای در صفوف معترضان است. رئیس‌جمهور قزاقستان در این زمینه گفته است: شک ندارم این یک حمله تروریستی، یک اقدام تجاوزکارانه سازمان‌یافته و آماده شده علیه قزاقستان با مشارکت جنگجویان خارجی، عمدتا از کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان و خاورمیانه با هدف ایجاد هرج‌ومرج در قزاقستان برای تصرف قدرت در این کشور است. هر چند شواهد کمی درباره عامل پشت پرده حضور این تروریست‌ها در بحران قزاقستان وجود دارد اما ترکیه ید طولایی در استفاده از عناصر تروریست در بحران‌های منطقه‌ای از جمله سوریه، لیبی، قره‌باغ و... به منظور توسعه اهداف منطقه‌ای خود دارد. همچنین برخی منابع خبری می‌گویند پلیس آلماتی افراد مسلحی را بازداشت کرده است که همگی از ترکیه بازگشته و احتمالا توسط سازمان اطلاعات این کشور در راستای تشکیل امپراتوری اردوغان(!) تعلیم و آموزش دیده‌اند. احتمالا ایده‌آل ‌اردوغان این بوده است که در سایه این بحران، نظامیان ارتش ترکیه را به قزاقستان گسیل کند؛ درست مشابه کاری که در جمهوری آذربایجان در پی آغاز جنگ قره‌باغ کرد. 

4- دولت اردوغان در حالی به دنبال کندن چاه برای همسایگان است که خودش سال 2015 در حال فرورفتن در باتلاق کودتا بود و اگر کمک‌ها و حمایت‌های تمام قد ایران از رئیس‌جمهور ترکیه در شب کودتا نبود، احتمالا الان در ترکیه شاهد حکومتی غیر از حکومت آقای اردوغان بودیم. از سوی دیگر ترکیه طی یک سال گذشته با یک بحران شدید اقتصادی مواجه است و ارزش پول ملی این کشور در برابر دلار 100درصد کاهش یافته است. بسیاری از تحلیلگران عامل اصلی بحران اقتصادی در ترکیه را مداخلات خارجی آنکارا در منطقه می‌دانند؛ مداخلات نظامی که جز تحمیل هزینه‌های هنگفت و افت صنعت توریسم و کاهش درآمدهای ارزی این کشور دستاورد دیگری برای مردم ترکیه نداشته است.