* جناب استاد عالی! مفهوم «غیرت» و «غیرت دینی» به چه معناست؟ 

یکی از بهترین و ارزشمندترین صفات انسانی و الهی، غیرت است؛ صفتی که نخستین وجودی که در عالم این صفت را دارد، وجود مقدس خود خداوند است. امام صادق علیه‌‌السلام در روایتی فرمودند: «اِنَّ‌الله غَیُورٌ یُحِبُّ کُلَّ غَیور»، خداوند متعال غیور است و هر غیرتمندی را دوست دارد. غیرت یعنی انسان نسبت به محترمات و حریم‌ها و چیزهایی که مورد علاقه‌اش هست حساس باشد؛ نسبت به ناموسش بی‌تفاوت نباشد و اگر غیر خواست به حریم او تعرض کند، احساس مسؤولیت کند و واکنش نشان دهد؛ وجود مقدس خداوند متعال هم ناموس دارد. چیزهای محبوب و مورد علاقه خداوند متعال ناموس الهی هستند که از آنها دفاع می‌کند. آنها محترمات الهی هستند، از جمله دین خدا، احکام الهی، قرآن، اولیا و انبیای الهی، حقوق مؤمنان و... همه اینها محترمات الهی هستند که پروردگار عالم از آنها دفاع می‌کند. از این نظر نخستین غیور در عالم خود خداوند متعال است و این صفت را در هر کسی ولو مشرک و غیرمسلمان دوست دارد. این صفت، ارزشمند و کمال است. در روایتی از امام باقر علیه‌السلام آمده است که دستور اعدام تعدادی از مشرکان که با مسلمانان جنگیده و مستحق اعدام بودند، صادر شد. پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و‌سلم فرمودند یکی از آنها را نکشید. او را جدا و بقیه را اعدام کردند. او خدمت پیغمبر رسید و پرسید: «چرا مرا نکشتید؟» پیغمبر فرمودند: «الان جبرئیل از طرف خداوند متعال نازل شد و فرمود در تو 5 صفت هست که خداوند آنها را دوست دارد: اول صداقت، دوم شجاعت، سوم سخاوت، چهارم اخلاق خوشی که با خانواده و اطرافیانت ‌داری و پنجم «الْغَیْرَه.. الشَّدِیدَه.. عَلَى حَرَمِک»، نسبت به حرمت غیرت داری. خداوند این 5 صفت تو را دوست دارد. نه اینکه شرک تو را دوست داشته باشد که ندارد ولی این صفات هر جا که باشند ارزشمندند». طرف که خودش را می‌شناخت، گفت: «عجب خدا و عجب پیامبری که اینگونه از اوصافم خبر می‌دهد» و همان جا خدمت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و‌سلم مسلمان شد و بعد هم در یکی از غزوات به شهادت رسید.

 

- غیرت دینی یعنی در جایی که لازم است انسان برای خدا خشم بگیرد

از امیرالمؤمنین علیه‌السلام در کتاب غررالحکم نقل شده است: «جَعلَ‌الله سبحانَهُ حُقوقَ عِبادِهِ مُقَدِّمَهً لحُقوقِه»؛ خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده است و اگر کسی حقوق بندگان خدا را رعایت کند، حق‌الله را هم رعایت کرده است. اگر کسی بتواند حقوق مردم را رعایت کند و زیر پا نگذارد «کانَ ذلِکَ مُؤَدِّیاً إِلَى حَقَوقِ الله»؛ او می‌تواند حق خدا را هم رعایت کند. غیرت دینی یعنی اینکه در جایی که لازم است انسان برای خدا خشم بگیرد و اخم کند، این کار را بلد باشد. فقط و فقط لبخند نزند. در روایت هم هست که حضرت موسی علیه‌السلام غیور بود. آن بزرگوار وقتی 40 روز در کوه طور بود و الواح مقدسه تورات بر ایشان نازل شد، وقتی به سمت قومش بازگشت، دید گوساله‌پرست و مشرک شده‌اند، تعبیر قرآن این است: «أَلْقَى الْأَلْوَاح»؛ تورات را آن طرف انداخت، «أَخَذَ بِرَأْسِ أَخیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْه»؛ بر سر برادرش هارون فریاد زد. هارون جزو انبیا ـ  انبیای تبلیغی، نه تشریعی‌ـ بود. حضرت موسی علیه‌السلام موهای برادرش را گرفت و کشید و گفت چرا اجازه دادی این کار را بکنند؟ یعنی واکنش تندی نشان داد که معلوم شود یک فاجعه و یک شرک رخ داده است. این غیرت دینی است.

 

- عذاب الهی برای عابدی که غیرت دینی نداشت

این صفت در هر کسی که باشد خداوند دوست دارد، کما اینکه آدم بی‌غیرت را ولو عابد باشد مبغوض می‌دارد و بدش می‌آید. در جلد 97 بحارالانوار، از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که قومی مشمول عذاب بود و ۲ ملک برای عذاب آن قوم فرستاده شدند. اینها وقتی نازل شدند، دیدند در آن قوم، مرد زاهد و عابدی است که دارد تضرع و مناجات می‌کند. از خداوند متعال پرسیدند: «آیا این هم جزو کسانی است که باید عذاب شود؟» پروردگار عالم فرمود: «کار خودتان را بکنید. وَ اِن ذلِکَ لَمْ یَتَمَعَّرْ وَجْهَهُ قَطُّ غَضَباً لِی: این آدمی است که به خاطر من اخم نکرده، هیچ جا خشم نداشته و به خاطر من هیچ جا غضب نکرده است. این را هم عذابش کنید. غیرت دینی نداشته است».

 

- تفاوت غیرت دینی و غیرت ملی در چیست؟

ما معمولا وقتی کلمه غیرت را می‌شنویم، بیشتر غیرت ناموسی به ذهن‌مان می‌آید ولی غیرت اقسامی دارد. حداقل ۳ قسم مهم غیرت داریم. نخستین قسم آن غیرت ملی است که انسان نسبت به ملت، آب و خاک خود احساس مسؤولیت کند و تعهد داشته باشد. غیرت ملی غیر از ملی‌گرایی است. غیرت ملی این است که انسان نسبت به ارزش‌ها، افتخارات و پشتوانه‌های فرهنگی و تمدنی ملت خود که هویت او را تشکیل می‌دهند، بی‌تفاوت نباشد و نسبت به آنها احساس مسؤولیت و از آنها دفاع کند. این چیز بدی نیست، البته این حدیث خیلی محکم نیست ولی نقل شده است که: «حُبُّ الوَطَن مِنَ الایمان» که می‌تواند ناظر به همین معنا باشد. وطن را دوست داشتن و پاسداری از ارزش‌ها و افتخارات ملت خود و دفاع از آنها ویژگی ارزشمندی است. 

اما ملی‌گرایی بیشتر ناظر بر نفی ارزش‌های ملل دیگر و تقابل با آنهاست. ملی‌گرایی تعصب افراطی روی ملت خود و نفی ارزش‌های ملل دیگر و حق را پوشاندن است، چون ملت‌های دیگر هم ممکن است ارزش‌هایی داشته باشند. انسان نباید آن ارزش‌ها را بپوشاند و انکار کند. امروز ما از سردار ملی و سالار ملی ـ ستارخان و باقرخان ـ می‌شنویم که برای استقلال و عزت وطن و آب و خاک‌شان مبارزه ‌کردند. اینها مشروطه‌خواه بودند و با استبداد داخلی می‌جنگیدند. همان موقع وقتی دیدند انگلیسی‌ها در مشروطه نفوذ کرده‌اند و آنها هم دارند دم از مشروطه می‌زنند، در عین مبارزه با استبداد، با آنها هم مقابله می‌کردند، چون عزت ایران را می‌خواستند. در آن گیرودار که این خطر وجود داشت که از طرف انگلیس‌ها حذف شوند، از طرف کنسولگری روسیه برای ستارخان پیغام آمد که اگر به کنسولگری روسیه پناه بیاوری، ما از تو دفاع می‌کنیم و او آن جمله معروف را گفت که من زیر بیرق اباالفضل علیه‌السلام هستم، بیرق روسیه را نمی‌خواهم. ما امروز او را به عنوان یک مرد غیرتمند تحسین می‌کنیم. 

 

- مصادیق غیرت ملی و بی‌غیرتی ملی در تاریخ

ما امروز رئیسعلی دلواری بزرگوار را تحسین می‌کنیم که با همراهی تنگستانی‌ها و دشتستانی‌های بوشهر در مقابل انگلیسی‌ها ایستاد و مردانه جنگید و به شهادت رسید و آنها را با غیرت می‌دانیم. ما کسی مثل شاه سلطان حسین صفوی را بی‌غیرت می‌دانیم که در فتنه‌ای که در ایران رخ داد و تجاوزاتی که به ایران شد، دست روی دست گذاشت تا وقتی که محمود افغان و سربازانش به دروازه‌های اصفهان که در آن زمان شهر بزرگ صفویه بود، رسیدند و او به ‌جای اینکه بایستد و دفاع کند، خودش جلو رفت و تاجش را برداشت و روی سر محمود افغان گذاشت و دخترش را پیشکش کرد. او اگر می‌ایستاد و مقاومت می‌کرد و تعدادی هم کشته می‌داد، کشته‌ها بسیار کمتر از وقتی می‌شد که آنها وارد اصفهان شدند و کشتار زیادی کردند و اسم بی‌غیرتی هم روی او ماند. البته غیرت ملی فقط در بحث نظامی‌گری نیست. آن جوان نخبه‌ای هم که می‌رود و در خارج از کشور ادامه تحصیل می‌دهد و در آنجا می‌تواند بار خود را ببندد ولی بازمی‌گردد و به این کشور خدمت می‌کند، او هم غیرت ملی دارد. آن سرمایه‌داری که می‌تواند پولش را ببرد و در جای دیگری سرمایه‌گذاری کند و امکانات بهتر و رفاه بیشتری هم داشته باشد ولی در کشور خودش می‌ماند و با مشکلات و موانع می‌سازد و خدمت می‌کند، او هم غیرت دارد. این هم یکی از اقسام غیرت است که بسیار ارزشمند است. 

 

- آدمی که غیرت دارد نسبت به هر ظلمی حساس است

شاید شنیده باشید؛ پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم، امیرالمؤمنین علیه‌‌السلام را با جمعی به یمن فرستادند که اموالی را از آنجا جمع‌آوری کنند. ظاهرا سال آخر عمر پیغمبر صلی‌الله علیه و آله و سلم هم بوده است. وقتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام با آن جمع از مسلمانان به یمن می‌رود و اموال را جمع می‌کنند، سریع بازمی‌گردند که به حج پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم برسند. نزدیکی‌های مکه که رسیدند، امیرالمؤمنین علیه‌السلام جلوتر آمد که بتواند خدمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم برسد. وقتی حضرت رسید، پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم فرمودند: «علی جان! خوب است برگردی و با بقیه بیایی». حضرت برگشت و دید کسانی که با ایشان به یمن رفته بودند، لباس‌هایی را که از مردم یمن گرفته بودند و متعلق به بیت‌المال بود و باید به دست پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌رساندند تا ایشان تقسیم کنند، پوشیده‌اند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام تند شد و فرمود: «چرا این کار را کردید؟» جواب دادند: «می‌خواستیم تر و تمیز و نو بر اهل و عیال و خانواده‌های‌مان وارد شویم». حضرت فرمود: «تا وقتی پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم تقسیم نکرده و سهم شما را نداده است، حق ندارید دست به بیت‌المال بزنید. آنها را برگردانید!» و لباس‌ها را از تن‌شان در آورد. این کار حضرت خیلی به آنها برخورد و دلخور شدند و موقعی که بر پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم وارد شدند، گله کردند و گفتند: «یا رسول‌الله! علی خیلی خشن است. حالا ما لباسی را به تن کردیم. چیزی نشده است». پیغمبر صلی‌الله علیه و آله و سلم فرمودند: «اِرفَع أَلْسِنَتِکُمْ عَن شِکایَه علی»؛ زبان‌تان را از شکایت از علی به کام بگیرید. «وَ اِنَّه خَشِنٌ فی ذاتِ‌الله»؛ اگر علی خشن و قاطع است، در راه خداست. علی همان علی است که اشک یتیم او را به زانو درمی‌آورد. این علی خشن است؟ این علی همان علی است که وقتی یتیم می‌بیند زانوهایش می‌لرزد. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در ۲ جا نقطه ضعف داشت و زانوهایش می‌لرزید. یکی در محضر خدا و هنگام نماز و مناجات و یک وقت هم موقعی که اشک یتیم، مظلوم یا محرومی را می‌دید، طاقت نمی‌آورد.

***

بررسی  مصادیق نمود غیرت دینی در تاریخ معاصر ایران از منظر   رهبر انقلاب