گروه اقتصادی: امروز سازمان‌ها به دلیل بزرگ‌تر شدن زنجیره تأمین و پیچیده‌تر شدن شرایط‌شان، نیازمند ابزارها و تکنیک‌های جدید و مناسب برای مبادلات مالی و مدیریت سرمایه در گردش بنگاه و زنجیره خود هستند. مدیریت مؤثر زنجیره تأمین نیازمند یک رویکرد متفاوت برای اجرای کسب‌وکار نسبت به آنچه شرکت‌ها درگذشته انجام می‌دادند، است. تمرکز بر فرآیندهای مالی، رویکرد جامعی است که به شرکت‌ها کمک می‌کند از بیرون به کل زنجیره بنگرند. این رویکرد جامع بر هماهنگی بین سایر بخش‌ها در زنجیره تمرکز دارد. فرصت‌ها و چالش‌های زیادی در مدیریت جریان‌های مالی در زنجیره نهفته است. جریان مالی در یک زنجیره شامل هزاران صورتحساب و پرداخت طی یک سال است که شرکت‌ها در تلاشند راه‌هایی ساده برای پردازش این حساب‌ها بیابند. برای مدیریت اثربخش زنجیره تأمین لازم است، علاوه بر جریان فیزیکی و اطلاعاتی، به جریان مالی نیز توجه شود. تأمین مالی زنجیره تأمین فروشندگان را قادر می‌کند مطالبات و هزینه‌های مالی را کاهش دهند، در این فرآیند خریدار، بانک و تأمین‌کننده از کاهش هزینه و کاهش ریسک سود می‌برند. تأمین مالی زنجیره تولید، ریسک زنجیره تأمین را کاهش می‌دهد و باعث بهبود نقدینگی و بهبود سرمایه در گردش می‌شود. با به‌‌کارگیری انتقال الکترونیکی داده‌ها، شرکت‌ها می‌توانند قابلیت رقابت‌پذیری خود را افزایش داده، سرمایه در گردش خود را آزاد کنند و ریسک را کاهش دهند.

 به گزارش «وطن‌امروز»، تحولات گسترده اقتصادی، تولیدی و تجاری در عصر حاضر، کسب‌وکارها را ناگزیر به حضور و مشارکت فعال در اقتصادهای مبتنی بر شبکه و زنجیره کرده است. گرایش به این رویکرد اگرچه مزیت‌ها و سودآوری‌هایی را برای بنگاه‌های عضو شبکه و زنجیره‌های تامین به همراه داشته است اما مشکلات و پیچیدگی‌های فراوانی را نیز برای مدیریت جریان‌های مالی، نقدینگی و سرمایه در گردش بنگاه‌ها و شرکای تجاری ایشان به دنبال داشته است. بر همین اساس تغییر رویکرد و نقش ارائه‌دهندگان خدمات مالی از تامین‌کننده صرف منابع مالی به شرکای تجاری بنگاه‌های اقتصادی و تجاری، باعث شد بخش عمده‌ای از وظایف مدیریتی جریان‌های مالی کسب‌وکارهای زنجیره‌ای در تعامل با ارائه‌دهندگان خدمات مالی تعریف شده و با توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بانک‌ها و موسسات مالی به نحو مطلوب‌‌تری به مورد اجرا گذاشته شود. 

 

* خدمات‌دهندگان مالی شرکای تولید می‌شوند

بر این اساس حمایت از تولید با توسعه شبکه‌ها و زنجیره‌ها می‌تواند مترادف صرفه‌های اقتصادی و کاهش هزینه‌های مالی بوده و امکان هم‌افزایی و تحقق سایر منافع کلیدی را فراهم کند. در هر کسب‌وکاری منابع مالی و سرمایه به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تولید به شمار رفته و کارآفرینان و سرمایه‌گذاران برای تولید محصول یا ارائه خدمات خود نیازمند تأمین سرمایه لازم و تامین مالی مناسب هستند. این در حالی است که تغییر الگوهای تولیدی و تجاری کسب‌وکارهای منفرد و مستقل و ایجاد تحول در شکل‌گیری کسب‌وکارهای مبتنی بر زنجیره و شبکه، باعث شده نیازها و انتظارات جدیدی برای صاحبان بنگاه‌ها و اعضا و ارکان زنجیره‌ها و شبکه‌های کسب‌وکار برای شروع و ادامه فعالیت خود و خلق و توسعه مستمر ارزش شکل گیرد. منابع مالی و سرمایه مورد نیاز بنگاه‌ها می‌تواند از طرق مختلفی تأمین شود. 

شرایط اقتصادی کنونی باعث ایجاد ریسک‌های شکننده و زیادی در تجارت و کسب‌وکار شده است. این ریسک‌ها - که غالبا مالی است - در سال‌های اخیر و با شدت گرفتن تحریم‌های ظالمانه اقتصادی بیشتر نمود داشته و حساسیت‌های بیشتری را به خود معطوف کرده است. غیرقابل پیش‌بینی بودن اقتصاد در شرایط کنونی، محدودیت منابع مالی و پیچیدگی روش‌های تامین مالی باعث شد جریان‌های تجاری و فشارهای گسترده مالی نه‌ تنها به بنگاه‌های تولیدی، بلکه به دیگر ارکان زنجیره شامل شبکه توزیع و مشتریان و تامین‌کنندگان نیز تسری یابد. مواجهه کسب‌وکار‌ها با روندهای افزایشی هزینه‌های تولید، محدودیت دسترسی به منابع مالی و نقدینگی، پیچیدگی‌های حاکم بر روش‌های تأمین مالی در طول زنجیره و همانند آن باعث توجه بیش از پیش به موضوعی با نام «مدیریت مالی زنجیره تامین» شده است. به منظور بهینه‌سازی این فرآیندهای مالی، مدیریت مالی زنجیره تامین کمک می‌کند شرکت‌ها فراتر از محدوده بنگاه خود بتوانند کل زنجیره را مورد توجه قرار دهند. بنابراین ملاحظات جدیدی در ایجاد هماهنگی میان مدیریت مالی و مدیریت لجستیک و زنجیره تأمین به وجود می‌آید که حوزه‌های کسب‌وکار جدیدی را بویژه برای بانک‌ها و سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات مالی ایجاد می‌کند. بدیهی است نتیجه این اتفاق، افزایش ریسک‌های مالی کسب‌وکار‌ها را به دنبال می‌آورد و یافتن روشی برای کاهش ریسک‌های موجود را ضروری می‌کند. بهینه‌سازی جریان نقدینگی در فرآیندهای عملیاتی زنجیره‌های تأمین نه تنها رضایت ذی‌نفعان زنجیره را به همراه داشته، بلکه کارایی زنجیره تأمین را نیز افزایش داده و منجر به رویکردی برد - برد هم برای نهادهای تامین مالی و هم برای شرکت‌های عضو زنجیره تامین می‌شود. با این وجود، تاکنون تعداد محدودی از تامین‌کنندگان مالی و بانک‌ها به این موضوع پرداخته‌اند. ضمن اینکه هنوز مفهوم مدیریت مالی زنجیره تامین برای خیلی از شرکت‌ها و بانک‌ها ناشناخته بوده و منافع آن غیرشفاف و نامشخص است. استفاده از رویکردهای مدیریت مالی زنجیره تامین و نیز روش‌های تامین مالی زنجیره‌ای، شرکت‌ها و سازمان‌های عضو زنجیره را قادر می‌کند با استفاده از نقدینگی کمتر کسب‌وکار خود را مدیریت کرده و در نتیجه سودآوری بیشتری را برای سهامداران خود ایجاد کنند.

 

* پایان نگاه جزیره‌ای به زنجیره تولید

فقدان نگاه مبتنی بر زنجیره و شبکه باعث می‌شود منافع بنگاهی بر منافع زنجیره اولویت یافته و بنگاه‌هایی که از قدرت چانه‌زنی بیشتری در زنجیره تولید محصول برخوردار و قادرند تامین‌کنندگان را مجبور به پذیرش زمان طولانی دریافت کنند، منتفع شوند، در حالی که استفاده از این رویکرد و طولانی‌تر شدن مدت پرداخت موجب می‌شود تامین‌کنندگان در طولانی‌مدت قیمت محصولات خود را افزایش دهند و این امر منجر به کاهش استحکام رابطه فی‌مابین فروشندگان و خریداران شود. ضمنا فاصله زمانی طولانی و متغیر پرداخت پول به تأمین‌کنندگان، آنها را با مشکلات عدیده‌ای در پرداخت‌های خود مواجه کرده و منجر به ناپایداری در زنجیره تامین شده و کل زنجیره را با ریسک بالایی مواجه خواهد کرد. بنابراین رویکرد مذکور نمی‌تواند به عنوان یک رویکرد کارا برای مدیریت سرمایه در گردش در سازمان موجود در یک زنجیره مورد استفاده قرار گیرد و سازمان‌ها باید به دنبال رویکردهای مناسب‌تری برای مدیریت سرمایه در گردش خود باشند. 

جلوگیری از عدم توازن در جریان مالی یک زنجیره و اجتناب از مواجهه ارکان زنجیره با کسر یا مازاد نقدینگی در شبکه کسب‌وکارشان از اهمیت بالایی برخوردار است. بر این اساس تصمیم‌گیری درباره اینکه چه میزان سرمایه باید در گردش باشد تا اعضای یک زنجیره کسب‌وکار ضربه مالی نخورند، اهمیت داشته و بر این اساس الگوهایی در حوزه‌های مدیریتی و مهندسی نظام‌های تامین، تولید و توزیع و فروش زنجیره‌های تامین ارائه شده است تا جریان مالی سازمان‌ها را از شکل مستقل درآورده و وارد یک زنجیره مالی کند، به نحوی که با کاهش هزینه‌ها، بهره‌وری مالی کل زنجیره افزایش یابد.

 

* تأمین مالی زنجیره تأمین

از اساسی‌ترین دغدغه‌های هر مرکز اقتصادی، تأمین جریانات نقدی مورد نیاز برای پیشبرد اهداف آن مجموعه است. راه‌های گوناگونی برای تأمین این جریانات نقدی پیش روی مراکز اقتصادی است. استقراض از بانک‌ها و دریافت وام از اصلی‌ترین نمونه‌هایی است که این مراکز جهت تأمین نقدینگی مورد نیاز خود از آن استفاده می‌کنند. شرکت‌ها از یک سو برای اجرای فعالیت‌های عملیاتی خود به نقدینگی نیاز دارند و از سوی دیگر جریانات نقدی ورودی و خروجی آنها معمولا به صورت همزمان رخ نمی‌دهد. این امر منجر می‌شود نیاز به نقدینگی دوچندان اهمیت پیدا کند. از سوی دیگر با توجه به قرارگرفتن کشور در شرایط رکود اقتصادی، روش‌های مرسوم تأمین مالی دچار چالش‌های اساسی شده و این امر هزینه‌های بالایی را برای مراکز اقتصادی ایجاد کرده است. به دلیل ایجاد خلل در روش‌های قدیمی تأمین مالی، مراکز اقتصادی رو به روش‌های نوینی آورده‌اند که بسیاری از این روش‌ها باعث کاهش ریسک نقدینگی برای آنان می‌شود. یکی از کارآمدترین و نوین‌ترین این روش‌ها تأمین مالی مبتنی بر زنجیره تأمین یا SCF است. مدل‌های تأمین مالی زنجیره‌ای با بهینه‌سازی سرمایه در گردش از طریق مدیریت ۳ مؤلفه حساب‌های پرداختنی، حساب‌های دریافتنی و موجودی، بر عملکرد شرکت تاثیر می‌گذارد و امکان دسترسی شرکت‌های یک زنجیره تأمین را به منابع مالی با هزینه کمتر و سرعت بیشتر فراهم می‌کند. اصلی‌ترین مزیتی که از طریق اجرای این راهکارها به دست می‌آید، شامل کاهش نقدینگی مورد نیاز و آزادسازی حجم زیادی از سرمایه درگیر است که همین امر منجر به بازده بیشتر سرمایه‌گذاری و حداکثرسازی سود سهامداران می‌شود. 

 

* ضرورت تأمین مالی زنجیره‌ای در ایران

رکود اقتصادی در کشورها باعث ایجاد چالش‌های سختی در تأمین جریانات نقدی مراکز اقتصادی شده است. به عنوان مثال رکود اقتصادی می‌تواند باعث کاهش چشمگیر اعطای تسهیلات از سوی بانک‌ها به شرکت‌ها شود. این مساله باعث افزایش شدید هزینه‌های استقراض از راه‌های دیگر می‌شود. از سوی دیگر به دلیل وجود شرایط تورم و افت ارزش دارایی‌های نقدی، شرکت‌ها مجبور به کاهش این نوع از دارایی و تبدیل آن به دارایی‌های با ریسک نقدینگی کمتر شده‌اند. این مساله باعث کاهش رتبه اعتباری شرکت‌ها نزد بانک‌ها شده است و بانک‌ها تمایلی برای اعطای تسهیلات به شرکت‌ها ندارند. همچنین شیوع پاندمی کرونا، باعث کاهش چشمگیر حجم نقدینگی شرکت‌ها شده، چرا که بیشتر پرداخت‌ها با تأخیر و حتی نکول مواجه شده است. چالش‌های به وجود آمده، شرکت‌های درگیر شده را مجبور کرد سعی در استفاده از روش‌های جایگزین کنند. بدین ترتیب آنها سعی در تأمین نقدینگی از دیگر سازمان‌ها و شرکت‌هایی کردند که نقدینگی کافی داشتند. 

 

* مفهوم زنجیره تأمین

زنجیره تأمین شامل همه مراحلی است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در تحقق خواسته مشتری دخالت دارد. در تعریف دقیق‌تر زنجیره تأمین، زنجیره‌ای است که همه فعالیت‌های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد از مرحله تهیه مواد اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف‌کنندگان را شامل می‌شود. زنجیره تأمین تنها شامل تولیدکننده و تامین‌کننده نیست، بلکه شامل حمل‌و‌نقل‌کنندگان، انبارها، خرده‌فروشان و حتی خود مشتریان است. برخی از این فعالیت‌ها عبارت است از: توسعه محصول جدید، بازاریابی، توزیع امور مالی و خدمات به مشتریان.

 

* تأمین مالی زنجیره‌ای و تعاریف آن

تأمین مالی زنجیره تأمین یا SCF یک رویکرد خلاقانه است و شرکت‌ها جهت تخصیص منابع مالی و بهینه‌سازی جریان‌های مالی در زنجیره تأمین از آن استفاده می‌کنند. این رویکرد کاهش هزینه‌ها، افزایش سودآوری و کارایی هر چه بیشتر سازمان را به دنبال دارد و با ارائه گزینه‌های انتخابی برای پرداخت‌ها، باعث بهینه‌سازی نقدینگی در شبکه می‌شود‌.‌SCF  به استفاده از اعتبارات کوتاه‌مدت برای توازن سرمایه در گردش بین خریدار و فروشنده و حداقل کردن هزینه کل زنجیره تأمین می‌پردازد. تأمین مالی زنجیره‌ای در یک سازمان حاصل همکاری بسیار نزدیک میان مدیریت مالی و مدیریت زنجیره تأمین در آن سازمان است. با توجه به مزایای زیاد این رویکرد، بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها حضوری فعال در اقتصادهای مبتنی بر زنجیره تأمین دارند. 

 

* اجزای SCF

برای افزایش کارایی زنجیره تأمین، این رویکرد به یک بستر یا اکوسیستم برای اجرا احتیاج دارد. این بستر باعث بهبود سرمایه در گردش در طول زنجیره می‌شود. اجزای اکوسیستم تأمین مالی زنجیره تأمین عبارت است از:

تأمین کنندگان: شرکت‌هایی که کالاها و خدمات خریداران را در اکوسیستم زنجیره تأمین عرضه می‌کنند. برخی تأمین‌کنندگان به قدری بزرگ هستند که به عنوان خریدار هم عمل کرده و زنجیره تأمین پیچیده‌ای دارند و نیازمند بهینه‌سازی جریانات نقدی خود هستند. 

خریداران: معمولا خریداران سازمان‌های بزرگی هستند که برای تحویل کالا به مشتریان به تعداد زیادی از کالا و خدمات ارائه شده توسط تأمین‌کنندگان نیازمندند. 

سرمایه‌گذاران: منابع بانکی و غیربانکی دارای سرمایه که منابع مالی را برای پوشش هزینه فاکتورهای تأمین‌کننده‌های تأیید شده فراهم می‌کنند. 

فراهم‌کننده پلتفرم: ارائه‌دهنده‌های راهکارهای فناورانه که اکوسیستم تأمین مالی زنجیره تأمین و مدیریت برنامه را تسهیل می‌کند. امروز پلتفرم‌های پیشرو مبتنی بر فضای ابری هستند؛ به این معنی که نیازی به نصب و استفاده از سیستم‌های نرم‌افزاری خاصی ندارند. 

 

* چالش‌های تأمین مالی زنجیره‌ای

رویکرد تأمین مالی زنجیره‌ای اگرچه مزیت‌ها و سودآوری‌هایی را برای بنگاه‌های عضو شبکه و زنجیره‌های تأمین به همراه داشته است اما مشکلات و پیچیدگی‌های فراوانی را نیز برای مدیریت جریان‌های مالی، نقدینگی و سرمایه در گردش بنگاه‌ها و شرکای تجاری آنها به دنبال داشته است. در انتها در جدولی به اختصار به بیان برخی چالش‌ها پرداخته شده است. 

راهکار مناسب در این زمینه تغییر رویکرد و نقش ارائه‌دهندگان خدمات مالی از تأمین‌کننده صرف منابع مالی به عنوان شرکای تجاری بنگاه‌های اقتصادی و تجاری است. 

 

* تأمین مالی زنجیره‌‌‌ای علیه تورم

به ۳ دلیل ابزار جدید بانک مرکزی روی تورم اثر دارد. با توجه به اینکه امکان خروج منابع از زنجیره کم است، خود این عامل زمینه‌‌‌ساز کاهش تورم خواهد بود و بیشتر روی حجم نقدینگی اثر خواهد گذاشت. با اجرای این طرح بانک‌ها نیاز کمتری به پرداخت تسهیلات خواهند داشت. تسهیلات پرداختی بانک‌ها یکی از موتورهای رشد نقدینگی است، بنابراین وقتی نیاز به نقدینگی در کل زنجیره کاهش پیدا ‌‌‌کند، اثر ضدتورمی خواهد داشت. دومین مورد به صدور فاکتور واقعی بازمی‌‌‌گردد که از وقوع رخدادی در بخش واقعی اقتصاد ایران خبر می‌دهد؛ رخدادی که در بخش تولید و تجارت حادث شده و بخش اعتباری آن را پشتیبانی کرده است. بنابراین تقاضاهای غیرتولیدی در نتیجه این سیاست کاهش یافته و این خود عاملی علیه تورم خواهد بود. از آن سو چون منابع خود بانک درگیر این وضعیت نمی‌شود و صرفا تولید از طریق اوراق پشتیبانی می‌شود، با اعتبارسنجی مناسب و وثایق باکیفیت، ریسک بانک کاهش می‌یابد و نظام بانک دچار چالش نخواهد شد، بنابراین جز شفافیت بیشتر مسیر و هزینه کمتر آن، به موجب این طرح سهولت در دسترسی به تامین مالی برای هر کسی که در حال تولید است، فراهم خواهد شد. در واقع تامین مالی به شکل خودکار و در چارچوب platform provider انجام می‌شود. در یک زنجیره، نیاز نیست تک‌تک اجزا به بانک مراجعه کنند و تسهیلات بگیرند.