گروه فرهنگ وهنر: بیش از ۲ سال است همه فعالیت‌های فرهنگی- هنری متأثر از شیوع ویروس کرونا در کشور، شرایط بحرانی را سپری می‌کند و بدون شک حوزه نشر و کتاب یکی از آسیب‌پذیرترین حوزه‌های فرهنگی و هنری کشور در این مدت بوده است، زیرا ناشران و کتابفروشان تا پیش از شیوع ویروس کرونا هم با مشکلات بسیاری همچون پایین آمدن سرانه مطالعه، گرانی کاغذ، هزینه‌های سنگین چاپ و... دست و پنجه نرم می‌کردند که با شیوع ویروس کرونا این مشکلات چند برابر شد و به زعم بسیاری از کارشناسان فرهنگی، وضعیت نشر کشور در دوران کرونا به فاجعه‌بارترین شرایط خود در سال‌های اخیر رسیده است. از سوی دیگر از همان روزهای نخست شیوع ویروس کرونا، ناشران خصوصی و فعالان حوزه نشر تمام چشم امیدشان به برپایی نمایشگاه سالانه کتاب تهران در اردیبهشت‌ماه سال 99 بود تا طبق موعد هر ساله بتوانند نفسی تازه کنند و از خطر ورشکستگی تا مدتی فاصله بگیرند اما بنا بر دستورالعمل‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا، برپایی نمایشگاه کتاب تهران طبق روال هر ساله مقدور نبود و عملا اردیبهشت سال 99 خبری از برپایی نمایشگاه کتاب تهران نشد. مسؤولان برپایی نمایشگاه از همان زمان هر چند وقت یک بار اعلام می‌کردند منتظر بهبود شرایط شیوع ویروس کرونا در کشور هستند تا نمایشگاه کتاب تهران را طبق روال چند سال اخیر در مصلای تهران برگزار کنند اما این اتفاق تا پایان سال 99 رخ نداد و تنها علتش هم پیچیده‌تر شدن شرایط کرونایی در کشور بود. 

اما از همان اواسط سال 99 بسیاری از مسؤولان حوزه فرهنگ و فعالان حوزه نشر به این باور رسیدند که شرایط کرونایی کشور پیچیده‌تر از آن است که امکان برپایی فیزیکی نمایشگاه کتاب در سال 99 وجود داشته باشد و از سویی هر چه می‌گذشت شرایط کسب‌‌‌و‌کار ناشران سخت‌تر از قبل می‌شد، بنابراین مسؤولان نمایشگاه کتاب تهران صحبت از برپایی نمایشگاه مجازی کتاب به میان آوردند و آن را یکی از گزینه‌های جدی برای جایگزینی نمایشگاه سالانه کتاب تهران عنوان کردند؛ اتفاقی که با توجه به غیرقابل پیش‌بینی بودن وضعیت کرونا در ایران با استقبال ناشران و مخاطبان حوزه کتاب مواجه شد. اعلام برپایی مجازی نمایشگاه کتاب تهران در آن ایام تنها گام نخست این اتفاق محسوب می‌شد، زیرا همه بخوبی به این موضوع آگاه بودند که بسترسازی برای برپایی نمایشگاه کتاب تهران به صورت مجازی سخت‌ترین مرحله برپایی نمایشگاه مجازی برای پرمخاطب‌ترین رویداد فرهنگی کشور به شمار می‌رود. 

به هر حال با همه فراز‌ و ‌نشیب‌ها، نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران اواخر سال 99 برگزار شد و همان‌طور که قابل پیش‌بینی بود، سایت میزبان نمایشگاه مجازی کتاب در روزهای نخست با کندی شدید یا قطعی در برخی مواقع مواجه بود اما به هر حال پس از گذشت چند روز، سایت نمایشگاه مجازی کتاب تهران روی غلتک افتاد و تقریبا تا پایان برپایی نمایشگاه با کمترین مشکلات ساختاری، پذیرای مخاطبان و ناشران بود؛ حال بماند که پس از پایان نمایشگاه مجازی کتاب تهران بسیاری از مخاطبان همچنان منتظر دریافت آثار خریداری شده خود از ناشران بودند که این مشکل به خاطر حجم بالای سفارشات مخاطبان و مشکلات ساختاری اداره پست تا حدودی قابل هضم است. به هر حال نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با همه حرف و حدیث‌هایش با رضایت نسبی مخاطبان و ناشران به کار خود پایان داد و حالا با شیوع سویه جدید اُمیکرون، در اواخر سال 1400 همگی منتظر دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران هستند و باید امیدوار باشیم تا مسؤولان مرتبط با رفع اشکالات نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران، دومین دوره این نمایشگاه را به بهترین شکل ممکن و با کمترین باگ ساختاری برای مخاطبان و ناشران برگزار کنند. یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ اسلامی در نشست خبری دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: امیدوارم استقبال مخاطبان در سراسر کشور از دومین نمایشگاه مجازی کتاب اتفاقی ارزشمند و شگرف را رقم بزند. اکنون داریم نشانه‌های عبور از دوره رخوت و رکود ناشی از کرونا در حوزه فرهنگ را مشاهده می‌کنیم. سال ۱۴۰۰ عناوین کتاب‌های منتشر شده به نسبت سال قبل، رشد ۱۵درصدی را تجربه کرده است. امیدواریم شبیه همین عدد هم در بیشتر شدن استقبال از نمایشگاه به دست بیاید. وی ادامه داد: از همه بخش‌های حاکمیتی و نهادهای خصوصی دعوت می‌کنم تا سهمی را برای همکاران‌شان اختصاص دهند و برای تخصیص یارانه خرید از نمایشگاه مجازی اقدام کنند. کتاب پرمخاطب‌ترین کالای فرهنگی در کشور است و ما در زنجیره تامین کالاهای فرهنگی از جمله ترویج، عرضه و رسانش اختلال داریم و نمایشگاه مجازی کتاب تلاشی است برای بهبود این زنجیره و امیدوارم این قابل تعمیم به محصولات دیگر هم باشد.

احمدوند همچنین در پاسخ به این سوال که «آیا ممکن است پایش اطلاعات احصا شده از نمایشگاه مجازی اول، منجر به حمایت از تاسیس کتابفروشی‌ در مناطق کم برخوردار و روستاها در سراسر کشور شود؟» گفت: توسعه ویترین کتاب از برنامه‌های جدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و امیدواریم سال آینده با همکاری مجلس شورای اسلامی شرایط لازم در بودجه را برای توسعه ویترین کتاب در سراسر کشور فراهم کنیم. پیش‌بینی‌های این کار انجام شده و با نگاه مثبتی که در مجلس وجود دارد امیدواریم با همکاری نهادهای دیگر بتوانیم حمایت‌های لازم را برای توسعه ویترین انجام دهیم اما اطلاعات لازم برای توسعه ویترین از دل برگزاری نمایشگاه‌های مجازی احصا خواهد شد. همچنین علی رمضانی، رئیس دومین نمایشگاه مجازی کتاب در این نشست گفت:‌ برگزاری موفق نمایشگاه اول موجب شد تا ناشران انگیزه و علاقه بسیاری برای حضور در نمایشگاه مجازی پیدا کنند و تاکنون ۲۰۱۴ ناشر در نمایشگاه دوم ثبت‌نام کرده‌اند که به نسبت سال گذشته که عدد ناشران ۱۸۴۷ بود، افزایش خوبی داشته است. در بخش بین‌الملل نیز از ۱۵ کشور اعم از اسپانیا، هند، ایتالیا، سوئد، هلند، آمریکا، بحرین، عراق، کویت، لبنان، سوریه، مصر و... ۲۰ هزار عنوان کتاب به مخاطبان ایرانی عرضه می‌شود که سال گذشته عدد این عناوین ۱۵ هزار عنوان بود. رمضانی ادامه داد: در بحث حمایت نیز نسبت به سال گذشته هم در تعداد و هم مبلغ شاهد افزایش هستیم. مبلغ بن کتاب دانشجویان و طلاب ۲۵۰ هزار تومان با سهم مشارکت ۱۰۰ هزار تومانی از سوی برگزارکنندگان شده است. بن کتاب اعضای هیات علمی نیز به مبلغ ۵۰۰ هزار تومان با سهم مشارکت ۲۵۰ هزار تومانی از سوی برگزارکنندگان افزایش پیدا کرده است. ثبت‌نام برای تهیه بن نیز با استقبال چشمگیر مواجه شده است و من از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بانک صادرات تقاضای کمک دارم تا بتوانیم اعتبار بیشتری را به مخاطبان ارائه دهیم. رئیس دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در بخش دیگری از سخنان خود به احتمال ارائه اعتبار خرید کتاب به مخاطبان مناطق کم برخوردار اشاره کرد و گفت: اگر بتوانیم حامیان مالی در سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی، ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد مستضعفان و... پیدا کنیم، قصد داریم اعتبار خرید کتاب را برای مناطق کم‌برخوردار فراهم کنیم. همچنین در مدت برگزاری نمایشگاه سرای اهل قلم هم به وسعت کل ایران پراکنده خواهد شد. ادارات کل ارشاد استان‌ها به کمک کتابفروشی‌ها و فرهنگسراهایی خواهند رفت که برنامه‌ها و نشست‌هایی در حوزه کتاب دارند. این نشست‌ها به صورت مستقیم و برخط منتشر خواهد شد.

مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران همچنین با اشاره به اینکه با در نظر گرفتن تمهیداتی سعی شده تا مدت زمان برگزاری نمایشگاه کتاب بیشتر شود، گفت: سایت نمایشگاه از 4 روز پیش از شروع نمایشگاه باز شده و مردم و علاقه‌مندان به کتاب می‌توانند با مراجعه به آن کتاب‌های مورد نظرشان را جست‌وجو کرده و در صفحه مربوط به خود ذخیره کنند و از روز اول برگزاری ثبت سفارش را انجام دهند، بنابراین می‌توان گفت 4 روز به نمایشگاه اضافه شده است.