گروه اقتصادی: اعتماد جامعه به پول ملی و سیستم پرداخت و مالی آن، یکی از ملزومات عملکرد بهینه و درست اقتصاد یک کشور است. بانک‌های مرکزی سراسر دنیا با هدف حفظ اعتماد عمومی، برای تقویت ثبات پولی، ثبات مالی و یک سیستم پرداخت ایمن و کارآمد در تلاشند. 

پیشرفت‌های فناورانه اخیر موجی از محصولات و خدمات مالی نظیر کیف پول دیجیتال، اپلیکیشن‌های پرداخت موبایلی و دارایی‌های دیجیتالی جدید مانند رمز ارزها و استیبل کوین‌ها را به وجود آورده است. این پیشرفت‌ها همچنین بانک‌های مرکزی در سراسر جهان را به بررسی مزایا و خطرات بالقوه انتشار «ارز دیجیتال بانک مرکزی» یا «CBDC» سوق داده است. ارز دیجیتال بانک مرکزی در واقع دارایی دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی یک کشور صادر می‌شود و دولت‌ها آن را به عنوان پول رسمی دیجیتال به رسمیت می‌شناسند. مفهوم فعلی CBDC‌ها از بیت‌کوین و رمز ارزها الهام گرفته شده است، اگرچه CBDC‌ها با رمز ارزها تفاوت بنیادین دارند. مهم‌ترین ویژگی رمز ارز‌هایی مانند بیت‌کوین غیرمتمرکز بودن آنهاست، در حالی که «ارز دیجیتال بانک مرکزی» توسط بانک مرکزی یک کشور صادر می‌شود که نه غیرمتمرکز است و نه از بلاکچین استفاده می‌کند، چراکه اساسا به دلیل ماهیت متمرکز نیازی به آن ندارد. ارز دیجیتال بانک مرکزی اساسا توکن دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی و دولت یک کشور پشتیبانی می‌شود. این توکن‌ها متمرکز و تابع همان سیاست‌های مالی سنتی هستند. بانک‌های مرکزی بر توزیع و گردش CBDC نظارت کامل دارند. در مقابل، ارزهای رمزنگاری شده غیرمتمرکز هستند و برخی مانند بیت‌کوین، میزان عرضه ثابتی دارند. معمولا CBDCها با هدف دسترسی توسط جمعیت بیشتری طراحی می‌شوند. همچنین با توجه به اینکه در چنین سیستمی، مقامی مرکزی موضوع را راهبری می‌کند،‌ این احتمال وجود دارد که معامله با آنها ارزان‌تر تمام شود. 

پروژه e-yuan چین (یوآن دیجیتال سابق) برجسته‌ترین پروژه CBDC تاکنون است. «چین» یکی از نخستین کشورهایی بود که قابلیت‌های پایداری یک CBDC را مورد بررسی قرار داد و تحقیقات خود را از اوایل سال 2014 آغاز کرد و پس از چندین سال آزمایش، انتظار می‌رود سرانجام سال 2022 یا اوایل سال 2023 برای عموم مردم عرضه شود. شهرهای سوژو، چنگدو و شنژن نخستین شهرهایی بودند که در آزمایش‌های یوآن الکترونیکی شرکت کردند. دولت چین همچنین از شرکت‌های خصوصی مانند مک‌دونالد و استارباکس دعوت کرد تا به این پروژه بپیوندند. در هفته اخیر نیز بانک مرکزی آمریکا سرانجام پس از ماه‌ها انتظار و تأخیر زیاد، گزارش خود را درباره ارزهای دیجیتال ملی منتشر کرد. در این گزارش به فناوری بلاکچین، ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز و استیبل کوین‌ها نیز اشاره شده است. فدرال رزرو به‌ طور کلی به این نتیجه رسیده است ارزهای دیجیتال ملی می‌توانند گزینه‌ای مناسب برای استفاده از پرداخت‌های دیجیتال امن برای افراد و مشاغل مختلف باشند. بر اساس همین گزارش، از ارزهای دیجیتال ملی می‌توان به‌ عنوان یک گزینه‌ برای انجام پرداخت‌های سریع بین‌المللی استفاده کرد. ارز دیجیتال ملی یا همان «CBDC» در واقع نمونه دیجیتالی ارز رسمی یک کشور است و بانک‌های مرکزی صادرکننده آن هستند. 

فدرال رزرو گفته ارزهای دیجیتال ملی ممکن است جنبه‌های منفی هم داشته باشند و ثبات مالی کشور را به خطر بیندازند. به‌ گفته این نهاد دولتی، راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی ساختار بازار پول، شیوه‌های مدیریت خزانه و سیاست‌های پولی کشور را تغییر می‌دهد و پیامدهایی هم برای مساله حفظ حریم خصوصی و امنیت دارد. گزارش فدرال رزرو که اخیراً منتشر شده است، مشخصاً در رابطه با اتخاذ موضع برای راه‌اندازی دلار دیجیتال نیست و بیشتر جوانب مثبت و منفی ارزهای دیجیتال ملی را بررسی کرده است. البته انتشار این گزارش لزوما به این معنی نیست که فدرال رزرو می‌خواهد یک استیبل کوین دلاری عرضه کند. بانک مرکزی آمریکا در ادامه شنونده نظرات عمومی خواهد بود و گفته است تنها در صورتی دلار دیجیتال را راه‌اندازی خواهد کرد که حمایت عمومی از این فناوری وجود داشته باشد و چندین وزارتخانه با اجرای این طرح موافقت کنند.

 

* اجرای آزمایشی رمز ریال در سال آینده

در ایران نیز بتازگی رئیس کل بانک مرکزی خبر از راه‌اندازی «رمز ریال» داده است. در همین رابطه معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با بیان اینکه در رمز ریال اصل پول به صورت الکترونیکی منتقل می‌شود و نیاز به تسویه بین‌بانکی نیست، گفت: با تراکنشی هم که به واسطه رمز ریال انجام می‌شود، کسبه بلافاصله می‌توانند وجه‌ آن را دریافت کنند و پرداخت نیز برای مردم به صورت آنی انجام می‌شود. 

محمدرضا مانی‌یکتا در توضیح رمز ریال ملی اظهار داشت: واژه رمز ارزها را مردم این روزها بسیار می‌شنوند اما رمز ریال موضوع کاملا متفاوتی از فضای رمز ارزهاست. به بیان بهتر در رمز ریال از فناوری زمینه‌ای رمز ارزها یعنی فناوری دفتر کل توزیع شده استفاده می‌کنیم و این امر موضوعی کاملا متفاوت با حوزه رمز ارزهاست. 

این مقام مسؤول بانک مرکزی در ادامه با اشاره به وظایف ذاتی بانک مرکزی تصریح کرد: یکی از وظایف این بانک ارائه بستر لازم برای معرفی ابزارهای پرداخت متعدد و متنوع مورد نیاز مردم است تا اینگونه بتوانند سهل‌تر مراودات و مبادلات مالی و تجاری خود را انجام دهند. در همین راستا رمز ریال از جمله ابزارهای نوینی خواهد بود که در کنار مابقی ابزارهای پرداخت روزمره مانند کارت بانکی، اینترنت بانک، همراه بانک و... از آن استفاده خواهد شد و مردم از این طریق به حساب‌های خود دسترسی خواهند داشت. 

وی در معرفی رمز ریال عنوان کرد: رمز ریال شکل دیگری از اسکناس است، با این تفاوت که به صورت کاملا دیجیتال در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. از جمله ویژگی‌های این ابزار جدید می‌توان به سرعت بالاتر انجام پرداخت از سوی مشتری، امنیت بالاتر و فراهم شدن فضایی نوین برای توسعه تجارت الکترونیک در کشور اشاره کرد. به گفته مانی‌یکتا، هدف‌گذاری و اجرای طرح برای استفاده در داخل کشور است و قرار نیست رمز ریال به هیچ عنوان در خارج از کشور مورد استفاده قرار گیرد. 

معاون نظام‌های پرداخت بانک مرکزی تصریح کرد: با مثالی می‌توان این موضوع را شفاف‌تر توضیح داد؛ در حال حاضر وجوهات هر فرد به صورت سپرده نزد بانک‌هاست و مردم با استفاده از ابزارهای پرداخت متعدد در حال استفاده از آنها هستند. برای نمونه یکی از ابزارهای پرداخت، کارت بانکی است که به‌ صورت روزمره و به‌کرات از آنها استفاده می‌شود؛ هنگامی که مشتری اقدام به خرید محصولی به واسطه کارت خود می‌کند، پول از بانک «الف» که متعلق به حساب مشتری است، به بانک «ب» که حساب فروشگاه است انتقال می‌یابد. وی درگفت وگو با فارس ادامه داد: در چنین روشی به‌ دلیل تسویه بین‌بانکی، ملاحظات اجرایی، اقتصادی و چالش‌های فنی متعدد مطرح بوده و هزینه عملیاتی اجرای تراکنش قابل ملاحظه و علاوه بر آن امری زمانبر است؛ به نحوی که در حال حاضر یک روز زمان نیاز است تا کسبه وجوهات پرداخت‌های کارتی را دریافت کنند. 

معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با اشاره به تمایز و تفاوت ابزار نوین رمز ریال با سایر ابزارهای رایج و موجود در نظام بانکی گفت: این در حالی است که در رمز ریال اصل و ذات پول به صورت الکترونیکی منتقل می‌شود و نیاز به تسویه بین‌بانکی نیست. تراکنشی هم که به واسطه رمز ریال انجام می‌شود، کسبه بلافاصله می‌توانند وجوهاتشان را دریافت و از آن استفاده کنند. همچنین پرداخت نیز برای مردم به صورت آنی انجام می‌شود. 

وی درباره سازوکار اجرایی شدن رمز ریال عنوان کرد: در حال حاضر مجوز این امر از شورای پول و اعتبار دریافت شده و در واقع یک زیست‌بوم و فضای فنی جدید نیز در حال طراحی است. البته نیاز است سازوکارهای فنی ما کاملا نهایی و تثبیت شود و در ادامه در قالب زیست‌بوم آزمایشی رمز ریال به صورت آزمایشی اجرایی شود تا نکات و ملاحظات اجرایی آن بررسی و ارزیابی شود. پس از آن رمز ریال می‌تواند به کل کشور تسری داده شود. این مسیری است که تقریبا تمام کشورهای پیشرو و فعال در حوزه رمزپول بانک مرکزی در حال طی کردن آن هستند. 

معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با بیان اینکه مقوله امنیت مبحث بسیار گسترده‌ای است یادآور شد: به موضوع امنیت رمز ریال از جوانب مختلف می‌توان نگاه کرد؛ نخست مسأله امن بودن بستری است که این ابزار در آن اجرایی می‌شود تا در صورتی که مردم مقدار مشخصی رمز ریال در کیف الکترونیک خود دارند، خدشه‌ای به آن وارد نشود و البته دسترسی به آن با مجوز خود مردم باشد. بخش دیگر مسأله امنیت بسترهای تبادلاتی و اطلاعاتی است که در شبکه بانکی عملیاتی خواهیم کرد. ما خوشبختانه در شرایط مناسبی هستیم و البته مخاطرات در این حوزه بیشتر در زمینه‌های کاربردی (کاربری از سوی مشتریان) است.