کد خبر: 244900تاریخ: 1400/11/24 00:00
آمارهای جهانی درباره شاخص‌های اقتصادی در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی چه می‌گوید؟
به برکت انقلاب
کاهش فقر مطلق، کاهش ضریب جینی، رشد تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه، خودکفایی در تولیدات غذایی و افزایش امید به زندگی
گروه اقتصادی: انقلاب اسلامی ایران در حالی چهل‌و‌سومین سالگرد پیروزی خود را جشن گرفت که دستاورد‌ها و پیشرفت‌های آن در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی نشان از عملکرد مناسب رهبران این نهضت دارد. امروز انقلاب اسلامی ایران با وجود هجمه همه‌جانبه استکبار جهانی و تحریم‌های ناجوانمردانه، در مسیر توسعه و پیشرفت اقتصادی حرکت می‌کند. البته نارسایی‌هایی هم در این راه وجود دارد و بحق مردم به برخی مسائل و بویژه مشکلات اقتصادی و معیشتی نقد دارند اما در یک کلان‌تصویر شاهد بهبود شرایط کشور هستیم.
اکثریت قریب به اتفاق صاحب‌نظران و نظریه‌پردازان بر این موضوع اتفاق نظر دارند که انقلاب اسلامی ایران تغییری بنیادین و همه‌جانبه است که همه ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می‌گیرد. بر این اساس می‌توان گفت انقلاب اسلامی یک نقطه عطف محسوب می‌شود که تاریخ جامعه را به صورت آشکار به ۲ قسمت پیش و بعد که کاملا با هم متفاوتند تقسیم می‌کند. یکی از ابعاد مورد بحث در جریان پیروزی انقلاب اسلامی، تغییرات اقتصادی ناشی از این تحول بزرگ در جامعه ایران است.
***
اقتصاد ایران به رغم تحمیل جنگ 8 ساله و تحریم‌ها علیه کشور در سال‌های پس از انقلاب اسلامی رشد چشمگیری داشته است. آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد ارزش تولید ناخالص داخلی ایران که در سال وقوع انقلاب 100 میلیارد دلار به قیمت ثابت سال 2011 بود، با رشد چشمگیری به 1500 میلیارد دلار رسیده است. البته در سال 2017 به دلیل تحریم‌های یکجانبه، اقتصاد کشور کوچک شده و به حدود 1200 میلیارد دلار رسیده است. منبع: دانشگاه آکسفورد
***
امید به زندگی که نشانگر میزان متوسط سال‌هایی است که انتظار می‌رود فرد در یک کشور عمر کند، شاخصی برای ارزیابی سطح توسعه جوامع محسوب می‌شود؛ این شاخص همچنین نشانگر مناسبی برای ارزیابی فراوانی و توزیع امکانات رفاهی، بهداشتی و اجتماعی در کشورهای مختلف است. به عبارت دقیق‌تر، شاخص امید به زندگی نشان می‌دهد مردم هر کشور بر اساس میزان توسعه‌یافتگی آن کشور چند سال امید به زنده ماندن دارند. هر چه شاخص‌های بهداشتی و همچنین درمانی بهبود یابد امید به زندگی افزایش خواهد یافت و از این رو این شاخص یکی از شاخص‌های سنجش پیشرفت و عقب‌‌ماندگی کشورهاست. بر اساس آمارهای سازمان ملل، در فاصله سال‌های 1955-1950 میلادی امید به زندگی در ایران حدود 40.58 سال بوده است (زنان 39.50 سال و مردان 44.2). برابر اعلام سازمان ملل متحد امید به زندگی ایرانیان در سال 1354، یعنی در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۵۴ سال بوده است. در سال 1369 این عدد 63.8 سال بود و این میزان در طول 30 سال سیر صعودی داشته و در سال 1399 به 76.7 سال رسیده است، یعنی در 43 سال پس از انقلاب رشد 42 درصدی داشته است. امید به زندگی زنان در حال حاضر 77.9 و امید به زندگی مردان 75.6 است. منبع: بانک جهانی
***
یکی از مهم‌ترین معیارهای شاخص توسعه انسانی مربوط به درآمد سرانه و توزیع آن است. ایران از لحاظ درآمد سرانه، سال ۱۳۵۳ که قیمت نفت افزایش شدیدی پیدا کرد، با رشد حدود ۷۵ درصدی نسبت به سال ۵۲ مواجه بود و در آن سال که جمعیت کشور حدود ۳۲ میلیون نفر بود، درآمد سرانه ما به قیمت جاری ۱۲۶۶ دلار رسید. همچنین در سال ۱۳۵۴ با ۳۲ میلیون و 818 هزار نفر جمعیت، درآمد سرانه ۱۳۴۳ دلار بود. در سال ۱۳۵۵ با ۳۳ میلیون و 709 هزار نفر جمعیت، درآمد سرانه به قیمت جاری ۱۷۶۶ دلار و در سال ۱۳۵۶ که جمعیت ما به ۳۴ میلیون و 720 هزار نفر رسید، درآمد ۱۵۱۶ دلار و در سال ۱۳۵۷ که جمعیت کشور به ۳۶ میلیون و 77 هزار نفر رسید، میزان درآمد سرانه ۱۷۱۸ دلار به نرخ روز یعنی 7 تومان بود. در طول سالیان پس از انقلاب اسلامی با وجود اینکه جمعیت ما 2.5 برابر شده و اکنون از 85 میلیون نفر تجاوز کرده است، درآمد سرانه ایران برحسب قدرت برابری خرید سال 2011 در سال 1990 معادل 11 هزار و 420 دلار بود که در 10 سال به رقم 13 هزار و 126 دلار رسید و 10 سال بعد با رشد ۴ هزار و 820 دلار به 17 هزار و 946 دلار رسید. بر اساس گزارش سال ۲۰۱۶ سازمان ملل، درآمد سرانه کشور به ۶۵۵۰ دلار رسیده است و اگر بر اساس برابری قدرت خرید محاسبه کنیم که خود آنها هم محاسبه کرده‌اند، میزان این درآمد سرانه به ۱۷۴۰۰ دلار می‌رسد. بررسی آمار سازمان ملل متحد نشان می‌دهد در بین سال‌های 2010 تا 2015 میلادی درآمد سرانه در ایران یکهزار و 409 دلار کاهش یافت اما دوباره در سال‌های بعد صعودی شد و در سال 2017 میلادی به 19 هزار و 130 دلار رسید. البته در چند سال گذشته و با افزایش بی‌سابقه تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز در کشور، درآمد سرانه تا حدودی افت کرده است. منبع: بانک جهانی
***
بر اساس شاخص‌های اقتصادی، فقر در مقایسه با سال‌های آخر پیش از انقلاب به طرز قابل توجهی کاهش یافته است، در حالی که در سال‌های بعد از انقلاب شاخص دسترسی به خدمات اساسی و لوازم خانگی افزایش داشته و با وجود گسترش شهرنشینی، مالکیت مسکن و مساحت سرانه خانه‌ها افزایش یافته است. همچنین شکاف شهری- روستایی در دسترسی به خدمات اساسی کمتر شده است و شکاف نهایی میان مناطق روستایی و شهری کاهش یافته است.
پیش از انقلاب تنها 3.1 میلیون مشترک برق اعم از خانگی، عمومی، صنعتی و کشاورزی در کشور وجود داشت، در حالی که این رقم در سال 1392 به 30 میلیون و 414 هزار مشترک رسید. در بخش شاخص‌های مهم گاز و گازرسانی نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی تنها 5 شهر از حدود 50 هزار انشعاب برخوردار بودند در حالی که اکنون بیشتر مناطق شهری و روستایی کشور از این نعمت برخوردارند و تعداد انشعابات به حدود 13.5 میلیون انشعاب رسیده و برای نخستین‌بار بیش از 10 هزار روستا از نعمت گاز برخوردار شده‌اند.
اما کاهش فقر در ایران پس از انقلاب نیز در گزارش‌های آماری منتشر شده از سوی نهادهای بین‌المللی دیگر به وضوح دیده می‌شود و موسسات علمی و دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی در پژوهش‌هایی که درباره انقلاب ایران انجام داده‌اند، اذعان کرده‌اند که انقلاب ایران در بهبود وضعیت زندگی فقرا تاثیر مهمی داشته است. از جمله این پژوهش‌ها مطالعه‌ای است که در دانشگاه ویرجینیای آمریکا و بر پایه آمارهای نهادهای بین‌المللی مثل بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول انجام شده است.
در این مقاله روند تغییرات فقر در ایران طی سال‌های 56 تا 83 مورد بررسی قرار گرفته و در این زمینه میزان درآمد روزانه ۲ دلار بر اساس شاخص قدرت خرید ملاک قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سال 1356 بالغ بر 28 درصد خانوارها و 25 درصد افراد شهری در ایران زیر خط فقر قرار داشتند. تعداد خانوارها و افراد روستایی که در این سال زیر خط فقر قرار داشته‌اند نیز به ترتیب 66 و 60 درصد بوده است.
بررسی وضعیت فقر در ایران طی سال‌های ابتدایی انقلاب امکان‌پذیر نیست، زیرا آمار و ارقام مشخصی در این سال‌ها منتشر نشده است. آمار موجود از سال 1361 یعنی سه سال بعد از انقلاب نشان می‌دهد در این سال تعداد افراد روستایی که زیر خط فقر زندگی می‌کردند به 40 درصد کاهش یافته که نسبت به رقم 60درصدی سال 1356 به‌شدت کاهش داشته است.
نرخ فقر بر اساس خانوار طی سال‌های 1356 تا 1361 نیز روند کاهشی داشته است. در دهه 60 نرخ فقر در ایران دوباره رو به افزایش می‌گذارد که علت آن جنگ ایران و عراق و افت شدید قیمت نفت بوده است اما اجرای نظام سهمیه‌بندی کالاهای اساسی توان مقاومت افراد فقیر را در برابر رشد قیمت‌ها و کمبودها بالا برد. در جریان جنگ طیف گسترده‌ای از کالاها از یخچال گرفته تا مصالح ساختمانی به‌صورت سهمیه‌بندی در اختیار مردم قرار می‌گرفت. یکی از علل مهم رشد فقر در اواسط دهه 60 تورم شدید بود که از 7 درصد در سال 1364 به 24 درصد در سال 1365 رسید.
پایان جنگ در سال 1367، افزایش قیمت نفت به دلیل جنگ اول خلیج فارس و آغاز عملیات سازندگی باعث کاهش فقر از این سال شد و تا سال 1372 به میزان یک‌چهارم کاهش یافت. در اواسط دهه 70 به دلیل تغییر شرایط کلان و فشار واردات که بحران بدهی خارجی را به دنبال داشت روند کاهش فقر متوقف شد اما خیلی زود روند نزولی فقر در ایران از سر گرفته شد و سال 1383 به سطح بسیار پایینی رسید. بر اساس شاخص درآمد روزانه ۲ دلار در روز بر اساس قدرت خرید، سال 1383 تنها یک درصد افراد شهری و 7 درصد افراد روستایی فقیر مطلق محسوب می‌شدند.
بر این اساس تفاوت فاحشی میان میزان فقر در ایران بین سال‌های 1356 و 1383 یعنی ۲ سالی که یکی پیش از انقلاب است و یکی پس از انقلاب، دیده می‌شود. انقلاب تاثیری شگرف بر رفاه فقیرترین خانوارها در ایران داشت. منابع: بانک جهانی
***
مهم‌ترین شاخصی که اقتصاددان‌ها برای بررسی میزان نابرابری در یک جامعه معرفی می‌کنند به نام «ضریب جینی» است. ضریب جینی برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود و رقمی از صفر تا یک یا از صفر تا 100 را دربر می‌گیرد. هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد صفر باشد، برابری بیشتر در توزیع درآمد را نشان می‌دهد و بالعکس هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد 100 باشد، توزیع نابرابر درآمد را مشخص می‌کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی هر چند نوساناتی در ضریب جینی داشته‌ایم ولی روند بلندمدت این ضریب نزولی بوده و در دهه اخیر به زیر 0.36 در سال 92 کاهش یافته است.
آمارها و تحقیقات انجام‌شده توسط بانک جهانی نشان می‌دهد پیش از پیروزی انقلاب ضریب جینی ایران از عدد ۵۰ نیز فراتر رفته اما این رقم در سال ۲۰۱۳ به 37.3 واحد رسیده که کمترین رقم در میان آمار ارائه شده است.
بررسی‌های آماری در تغییرات ضریب جینی (شاخص عدالت و برابری در توزیع درآمد و ثروت) طی سال‌های بعد از انقلاب نشان می‌دهد انقلاب اسلامی ایران همانطور که وعده داده بود، توانسته وضعیت فقرا و مستضعفان را بهبود بخشد به نحوی که به‌رغم جنگ 8 ساله و فشارهای تحریمی غرب، وضعیت فقرا بعد از انقلاب نسبت به سال‌های پیش از پیروزی انقلاب که ایران تحت حمایت شدید کشورهای غربی قرار داشت بهتر شده است. منبع: بانک جهانی
***
بررسی حوزه کشاورزی در سال‌های پیش از انقلاب نشان می‌دهد به دلیل برخی برنامه‌ریزی‌‌های نادرست، این بخش رو به زوال بوده و بسیاری از محصولات استراتژیک مورد نیاز از طریق منابع وارداتی تامین شده است و بنا بر آمار موجود در بخش کشاورزی، تولید محصولات از 29 درصد تولید ناخالص ملی در سال 39، به 9 درصد در سال 56 تنزل یافت اما پس از پیروزی انقلاب، بخش کشاورزی به عنوان رکن مهم استقلال اقتصادی و غذایی کشور در کانون توجهات قرار گرفت و توسعه پایدار اقتصادی با محوریت بخش کشاورزی دنبال شد و در نتیجه خوداتکایی و خودکفایی در بسیاری از محصولات در دستور کار قرار گرفت.
بررسی آمار تولیدات محصولات کشاورزی، باغات و نهاده‌های دامی نشان می‌دهد در طول بیش از 40 سالی که از عمر انقلاب می‌گذرد، کشور به سمت خودکفایی پیش رفته است که در این میان، کشاورزان مهم‌ترین نقش را برعهده داشته‌اند. در ادامه به بخشی از دستاوردهای این حوزه اشاره می‌کنیم.
سال 53 مجموع تولید محصولات کشاورزی 17میلیون و 800 هزار تن و در چند ماه قبل از انقلاب 25 هزار تن بوده است، در حالی که اکنون تولید محصولات مختلف کشاورزی به 120 میلیون تن در سال می‌رسد. سال 1356 سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی 1.29 درصد بود که هم‌اکنون به 15 درصد ارتقا یافته است که این امر توجه به تولید داخل را نشان می‌دهد.
آمار موجود حاکی از تولید 5 میلیون و 600 هزار تن گندم در سال‌های 1356 و 1357 است. میزان واردات گندم در سال‌های قبل از انقلاب به بیش از یک میلیون و 140 هزار تن می‌رسید و با اجرای طرح خودکفایی گندم، ایران با تولید 14 میلیون تن و خرید 11 میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان در بعضی سال‌ها به خودکفایی در این محصول اساسی رسید.
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در گزارشی درباره وضع کشاورزی کشورمان در سال‌های پس از انقلاب اسلامی اعلام کرده است مجموع تولید حدود 100 رقم محصول کشاورزی ایران در سال 1978 بیش از 28 میلیون و 800 هزار تن بوده که این رقم را در پایان سال 1386 بیش از 84 میلیون و 104 هزار تن اعلام کرده است که بیش از 55 میلیون تن رشد نشان می‌دهد. بنا بر این گزارش، حجم تولید محصولات کشاورزی ایران طی 30 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد 192درصدی مواجه شده است.
گزارش فائو حاکی است: تولید غلات در ایران در سال 1978 حدود 8 میلیون و 474 هزار تن بود که این رقم در حال حاضر به بیش از 22 میلیون و 809 هزار تن رسیده است. بر اساس این گزارش، تولید غلات در ایران طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با افزایش بیش از 14 میلیون تنی و رشد 169 درصدی مواجه شده است. تولید انواع میوه در کشور ما در سال 1978 حدود 2 میلیون و 883 هزار تن بود که این رقم با افزایش 11 میلیون تنی به 13 میلیون و 847 هزار تن رسیده است و در واقع تولید انواع میوه در ایران طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد 8.4 برابری یا 380 درصدی مواجه شده است.
حجم تولید محصولات تولید شکر یعنی نیشکر و چغندر قند نیز در سال 1978 میلادی بیش از 4 میلیون و 557 هزار تن بود که این رقم در حال حاضر به بیش از 10 میلیون و 530 هزار تن رسیده است. تولید نیشکر و چغندر قند طی سال‌های گذشته بیش از 6 میلیون تن بوده و به عبارتی 131 درصد رشد داشته است.
حجم تولید انواع سبزی‌جات و صیفی‌جات در سال 1978 بیش از 4 میلیون و 621 هزار تن بود که این رقم به بیش از 15 میلیون و 760 هزار تن افزایش یافته است. تولید انواع سبزی‌جات و صیفی‌جات طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد 11 میلیون تنی و 241 درصدی مواجه شده است. . منابع: سازمان جهانی غذا (FAO) / بانک جهانی
