گروه اقتصادی: از گذشته تاکنون کشورهای منطقه و همسایگان به دلیل فاصله نزدیک به یکدیگر در اولویت تجارت قرار داشته‌اند. ایران نیز به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی ممتاز و همسایگی با 15 کشور و همچنین 25 کشور منطقه‌ای از فرصت کم‌نظیری برای توسعه تجارت خارجی برخوردار است اما در 8 سال‌ اخیر به دلیل کم‌توجهی دولت قبل به افزایش سطح تجارت با کشورهای منطقه، دستاورد قابل قبولی نداشته و حتی در بعضی زمینه‌ها با پسرفت مواجه بوده‌ایم. اما دولت سیزدهم یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های خود را تجارت منطقه‌ای و ارتباط با کشورهای همسایه و منطقه اعلام کرد. 

در همین چند ماه گذشته از شروع دولت، وزرای مختلف کابینه به طور مستمر سفرهایی جهت ارتقای همکاری‌های اقتصادی به کشورهای منطقه‌ داشته‌اند. سفر ۲ روزه رئیس‌جمهور به مسکو در جهت توسعه روابط دوجانبه و چندجانبه ایران و روسیه و تقویت ستون‌های روابط ۲ کشور، سفر وزیر صنعت، معدن و تجارت به سوریه و عمان، سفر وزیر راه‌وشهرسازی به سوریه و همچنین انعقاد قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان، از جمله اقداماتی است که در این راستا انجام شده است. 

یکی از اهداف دولت سیزدهم از ابتدای روی کار آمدن، تقویت دیپلماسی اقتصادی، توسعه روابط با همسایگان و افزایش شرکای تجاری بوده است. سفر اخیر رئیس‌جمهور به روسیه نیز در همین راستا بود که ایجاد خط اعتباری و فاینانس، همکاری‌های دوجانبه در حوزه نفت و گاز، توسعه ترانزیت ریلی و حمل‌‌و‌نقلی و همکاری در توسعه نیروگاهی را می‌توان از جمله ارمغان‌های اقتصادی سفر رئیسی به مسکو برشمرد. در همین راستا بزودی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور به دعوت «تمیم بن حمد آل‌ثانی» امیر قطر راهی دوحه، پایتخت قطر خواهد شد تا علاوه بر دیدار و رایزنی با مقامات این کشور عربی خلیج‌فارس در نشست اوپک گازی نیز شرکت کند. 

 

* لزوم توسعه میدان‌های گازی مشترک

حضور رئیس‌جمهور ایران در ششمین اجلاس سران کشورهای صادر‌کننده گاز (GECF) در دوحه، در حالی انجام می‌شود که ایران و قطر شرکای بزرگ گازی منطقه به شمار می‌روند. ایران و قطر مجموعا 30 درصد ذخایر گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارند. همچنین ۷۰ درصد گاز ایران از میدان مشترک با قطر یعنی «پارس جنوبی» تأمین می‌شود که ۴۰ درصد آن سهم ایران و مابقی در اختیار قطری‌هاست، اگرچه سال‌های پیشرفت فازهای پارس جنوبی عمدتا در اوج تحریم‌ها بوده و با همت پیمانکاران داخلی این فاز‌ها توسعه یافتند ولی متأسفانه فاز یازدهم این میدان که مرزی‌ترین فاز ما با کشور قطر است، حدود ۱۰ سال است توسعه مطلوب پیدا نکرده و به گفته کارشناسان، عدم‌النفع توسعه آن در این سال‌ها، بیش از ۱۰ میلیارد دلار بوده است. در چنین شرایطی این احتمال که ۲ کشور در راستای توسعه همکاری‌های خود به توافقی برای سرمایه‌گذاری مشترک در این زمینه دست پیدا کنند نه‌تنها حضور ناگزیر کنسرسیوم‌های فرامنطقه‌ای در این میدان گازی را منتفی می‌سازد، بلکه سبب خواهد شد سود بیشتری نصیب ملت‌های ۲ کشور شود که در بهره‌گیری از این منابع خدادادی شراکت دارند. 

 

* زمان ورود جدی ایران به بازار گاز دنیا فرا رسیده است

افزایش کم‌سابقه بهای نفت در بازارهای جهانی همزمان با تنشی که میان روسیه و کشورهای عضو پیمان ناتو پیرامون اوکراین ایجاد شده، سیاست‌گذاری کشورهای صادرکننده گاز را با موقعیتی خاص مواجه کرده است. در حالی تنش میان روسیه با کشورهای اروپایی بالا گرفته که این کشور بزرگ‌ترین تأمین‌کننده گاز برای این کشورهاست و از چند ماه پیش به‌رغم افزایش ۴ برابری قیمت جهانی حاضر نشد چیزی فراتر از تعهدات بلندمدت به این کشورها گاز صادر کند. 

نباید فراموش کرد نخستین مجمع کشورهای صادر‌کننده گاز با ابتکار عمل ۳ کشور ایران، روسیه و قطر، پس از رایزنی مقامات ۳ کشور در تهران برگزار شد و تلاش برای افزایش قیمت گاز و ایجاد هماهنگی در سیاست‌های صادراتی کشورهای عضو از جمله اهداف مهمی بود که برای آن پیش‌بینی شد و حالا این اوپک گازی فرصت لازم را برای انتفاع از وضعیت بین‌المللی شکل گرفته پیش روی کشورهای عضو گذاشته است. 

ایران که تحت تحریم‌های آمریکا تلاش دارد از همه امکانات بالقوه خود برای مقابله با تحریم‌ها و استقامت در جبهه این جنگ اقتصادی استفاده کند از افزایش قیمت جهانی نفت و گاز بهره مضاعف خواهد برد؛ سست شدن بنیان‌های تحریمی به واسطه مواجهه کشورهای خریدار با ضرورت تأمین منابع انرژی و در عین حال افزایش درآمدهای ارزی از محل فروش این منابع استراتژیک انرژی از جمله این بهره‌هاست. 

بر ‌اساس آنچه اشاره شد سفر رئیس‌جمهور و هیأت عالی‌رتبه کشورمان به قطر را باید سفری با اهمیت مضاعف سیاسی و اقتصادی ارزیابی کرد. تأکید بر روابط راهبردی جمهوری اسلامی ایران و قطر به عنوان یک کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و رایزنی‌های سطح بالایی که با مقامات دیگر کشورهای عضو در حاشیه این اجلاس صورت می‌گیرد، بی‌شک یکی از تحولات مهم هفته پیش‌ رو است. 

 

* قطر؛ فرصت طلایی اقتصاد ایران

در طول سال‌های گذشته و تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران، دولت اعلام کرده بخش مهمی از تمرکز اقتصادی خود را بر توسعه تجارت با کشورهای همسایه استوار خواهد کرد. آمارهایی که از وضعیت تجارت ایران در سال‌ها و ماه‌های گذشته منتشر شده نشان از آن دارد که ایران با وجود تمام محدودیت‌ها توانسته بخشی از ظرفیت همکاری مستقیم تجاری با کشورهای همسایه را حفظ کند. آمارها نشان می‌دهد صرف نظر از چین به عنوان اصلی‌ترین شریک تجاری کشور در سال‌های گذشته، بخش مهمی از صادرات و واردات ایران با محوریت کشورهای همسایه انجام شده و در این بین امارات عربی متحده، عراق، افغانستان و ترکیه سهم قابل توجهی از آمار تجاری ایران را به خود اختصاص داده‌اند.  با این وجود هنوز در قیاس با ظرفیت موجود برای تجارت با کشورهای همسایه، ایران فاصله قابل توجهی تا دستیابی به ظرفیت‌های بالقوه موجود در این حوزه دارد. برآوردها نشان می‌دهد کشورهای همسایه ایران در طول سال بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار واردات دارند و این در حالی است که سهم ایران از این بازار تنها حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین ‌زده می‌شود. 

در چنین شرایطی عمق‌بخشی به روابط تجاری با شرکای فعلی و تلاش برای به دست آوردن شرکای جدید در منطقه اهمیت فراوانی دارد. در این میان قطر به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه در منطقه خلیج‌فارس که در سال‌های گذشته پروژه‌های اقتصادی گسترده‌ای را فعال کرده یکی از بهترین گزینه‌هاست. 

قطر یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان است. میدان گازی اصلی قطر در شمال این کشور به نام گنبد شمالی با مساحت 6 هزار کیلومترمربع با میدان گازی پارس‌جنوبی ایران مشترک است. همچنین ایران بعد از روسیه دارای بیشترین ذخایر گازی جهان است و قطر در رتبه سوم قرار دارد و بزرگ‌ترین منبع مشترک گاز طبیعی جهان نیز در اختیار ایران و قطر قرار دارد.  به گزارش سالانه بریتیش پترولیوم، سال 2021 قطر از لحاظ ذخایر گازی اثبات شده، بعد از روسیه و ایران با مقدار 24.7 تریلیون مترمکعب در جایگاه سوم قرار گرفته و از سال 2006 به ‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده LNG جایگاه خود را در بازارهای جهانی تثبیت کرده است. از آنجا که قطر با تقاضای داخلی نسبتا پایین انرژی مواجه است، قادر است 60 درصد از تولید گاز طبیعی خود را به دیگر کشورها صادر کند. 

طبق گزارش‌های مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) این کشور سال 2020 از مجموع 211 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید شده تنها 22 میلیارد مترمکعب را با خط لوله دلفین به امارات و عمان صادر و 106 میلیارد مترمکعب را به‌ ‌صورت LNG به کشورهای هندوستان، کره‌جنوبی، ژاپن، چین، انگلستان، پاکستان، کویت و سایر کشورها صادر کرده است.  در نتیجه مشاهده می‌شود کشور قطر آنجا که امکان زیرساختی داشته از خط لوله برای صادرات گاز استفاده کرده است و در دیگر موارد حتی برای مسافت‌های کوتاه زیر 6 هزار کیلومتر که صرفه اقتصادی صادرات گاز به‌ صورت LNG وجود ندارد، گاز را به‌ صورت مایع صادر کرده است.  قطر سال 2020 میلادی در مجموع 27 میلیارد مترمکعب به کشورهای هند، پاکستان، ترکیه، عراق و کویت با مسافت‌های کمتر از 6 هزار کیلومتر صادرات داشته است. موقعیت جغرافیایی ایران که در همسایگی با کشورهای واردکننده گاز قرار گرفته است این فرصت را به کشور می‌دهد تا با استفاده از ظرفیت خط لوله سراسری و صادراتی، نسبت به صادرات، سوآپ یا ترانزیت گاز قطر از مسیر خود اقدام کند.