گروه سیاسی: سرانجام طرح حمایت از کاربران فضای مجازی به کجا می‌رسد؟ این سوالی است که در روزهای اخیر تبدیل به یکی از موضوعات محل بحث در فضای مجازی شده است. از یک‌سو سایه تردید و ابهامی که بر سر فرجام این طرح سنگینی می‌کند و از سوی دیگر عدم آگاهی عمومی از اقدامات احتمالی که در صورت اجرایی شدن این طرح پیاده می‌شود باعث شده بازار گمانه‌زنی‌ها، شایعات و تایید و تکذیب‌ها نیز داغ شود. با این حال، آنچه نمی‌توان درباره آن تردید داشت لزوم قانونمند کردن فضای مجازی در کشورمان است. خلأ قانونی در این زمینه باعث شده با گسترش اینترنت و افزایش نفوذ آن در زندگی مردم، به موازات تمام مواهب ارتباطی، مجموعه‌ای از بحران‌های فرهنگی، اقتصادی و امنیتی نیز ظهور و بروز ‌کنند. از همین رو پرسش درباره سرانجام این طرح و راهکارهایی که برای قانونمند کردن فضای مجازی وجود دارد را می‌توان یکی از چالش‌برانگیزترین سوالات دانست که جواب آن گویای یکی از سخت‌‌ترین آزمون‌های مجلس یازدهم خواهد بود. 

به گزارش «وطن‌امروز»، روز سه‌شنبه بود که خبر تصویب کلیات طرح حمایت از کاربران فضای مجازی در نشست کمیسیون مشترک طرح صیانت با 18 رای مثبت و یک رای منفی منتشر شد؛ خبری که در کسری از ساعت تبدیل به موضوع اول فضای مجازی شد. در این میان واکنش‌های گسترده در شبکه‌های اجتماعی نیز خبر از آن می‌داد که نمایندگان مردم در خانه ملت در نیمه عمر مجلس یازدهم احتمالا با پرسروصداترین طرحی که در بهارستان به تصویب رسیده مواجه شده‌اند. اما این پایان کار نبود و در آخرین ساعات روز سه‌شنبه معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی با صدور نامه‌ای اعلام کرد مصوبه طرح حمایت از حقوق کاربران در کمیسیون ویژه مجلس باطل است. جلال رشیدی‌کوچی که تنها رای مخالف را در کمیسیون به این طرح داده بود در صفحه توئیتر خود اعلام کرد: معاونت قوانین در نامه‌ای از رعایت نشدن آیین‌نامه داخلی در فرآیند بررسی طرح صیانت خبر داد و تاکید کرد آنچه در جلسه روز سه‌شنبه کمیسیون مشترک رای‌گیری شده‌ متفاوت از طرحی است که از صحن علنی مجلس به این کمیسیون ارجاع شده و اساسا نباید مبنای رسیدگی و رای‌گیری در کمیسیون قرار می‌گرفت. انتشار خبر ابطال این طرح سایه تردید را بر سر این قانون سنگین‌تر کرد تا اینکه هادی بیگی‌نژاد روز گذشته در جلسه علنی مجلس در تذکری درباره برخی انتقادات نسبت به طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی، اظهار داشت: این طرح در صحن علنی مطرح و تصویب و سپس با موافقت نمایندگان به کمیسیون مشترک برای بررسی ارجاع شد و سپس رئیس مجلس خواستار برگشت این طرح به صحن شد و مجددا رأی‌گیری و برای بررسی به کمیسیون مشترک ارجاع شد اما امروز عده‌ای سوپرمن‌بازی درمی‌آورند و از این طرح انتقاد می‌کنند. نماینده مردم ملایر در مجلس شورای اسلامی افزود: به‌رغم اینکه کمیسیون مشترک جلسات زیادی را برای بررسی این طرح برگزار کرد اما معاونت قوانین می‌گوید باید از دستور کار خارج شود، چرا با دست خودمان، خودمان را نابود می‌کنیم، این چه رفتاری است؟ در این رابطه از رئیس و تیم رسانه‌ای گلایه داریم؛ تا کی باید جوابگوی این رفتارها باشیم و چند بار جواب یک مساله را بدهیم؟

در این میان سخنگوی هیات‌رئیسه مجلس شورای اسلامی روز گذشته در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه کلیات طرح حمایت از کاربران فضای مجازی در حالی در کمیسیون ویژه تصویب شد که معاونت قوانین مجلس این رأی‌گیری را به دلیل تغییر نسخه اصلی غیرقانونی دانسته است، موضع هیات رئیسه مجلس در این رابطه چیست؟ بیان کرد: این طرح بعد از رأی‌گیری در صحن مجلس براساس اصل 85 قانون اساسی برای بررسی به کمیسیون ویژه سپرده شد که اعضای آن را نمایندگانی از کمیسیون‌های مختلف مجلس مرتبط با این موضوع تشکیل می‌دهند، بنابراین آنها پیگیری‌های لازم را انجام داده و به لحاظ قانونی حق بررسی این طرح را داشتند، چرا که نمایندگان مجلس اختیار قانونگذاری خود را در این رابطه به این کمیسیون محول کردند. سیدنظام‌الدین موسوی تاکید کرد: هم‌اکنون معاونت قوانین مجلس ایراداتی را به روند تصویب کلیات طرح حمایت از کاربران فضای مجازی وارد دانسته و طبیعی است هیات رئیسه مجلس باید این گزارش را مورد بررسی قرار داده و در رابطه با آن تصمیم‌گیری کند اما به دلیل اینکه بررسی لایحه بودجه 1401 در دستور کار صحن قرار دارد، منتظر هستیم که بعد از اتمام بررسی آن، جلسه هیات رئیسه تشکیل و این گزارش مورد بررسی قرار گرفته و نظر نهایی هیات‌رئیسه اعلام شود. وی در پاسخ به سوالی دیگر از سوی خبرنگاران مبنی بر اینکه این مصوبه در رابطه با کلیات طرح حمایت از کاربران فضای مجازی است، بیان کرد: بله! و بعد از آن جزئیات این طرح و پیشنهاداتی که نمایندگان در رابطه با آن دارند، مورد بررسی قرار خواهد گرفت و ممکن است دچار تغییراتی شود اما هنوز جزئیات طرح رأی‌گیری نشده است، ضمن اینکه معاونت قوانین نیز درباره نحوه رأی‌گیری در رابطه با این طرح ایراداتی را وارد دانسته که باید در هیات‌رئیسه بررسی شود و اگر صحت آن پذیرفته شد، باید مجدد برای این طرح رأی‌گیری شود. همچنین بعد از تصویب جزئیات، هم شورای نگهبان باید درباره اصل مصوبه اظهارنظر کند و هم مجلس بازه زمانی برای اجرای آزمایشی آن را تعیین کند، بنابراین این مصوبه نهایی مجلس محسوب نمی‌شود. سخنگوی هیات‌رئیسه مجلس در پاسخ به پرسش دیگری از خبرنگاران مبنی بر اینکه آیا جمع‌آوری 30 امضا از نمایندگان پیرامون این مصوبه وجاهت قانونی دارد، تصریح کرد: این موضوع را آیین‌نامه داخلی مجلس مشخص می‌کند، ضمن اینکه براساس آیین‌نامه نمایندگان مجلس می‌توانند درباره طرح‌ها اظهارنظر کرده یا امضا جمع‌آوری کنند اما تصمیم‌گیری برای رأی‌گیری مجدد این طرح از جمله اختیارات هیات‌رئیسه است. با توجه به این توضیحات آنچه واضح است به تاخیر افتادن بررسی سرانجام این طرح است. زمانی که می‌تواند هم فضا را برای گفت‌وگوی بیشتر درباره نقاط ضعف و قوت احتمالی این طرح باز کند و از طرف دیگر به نمایندگان مردم این فرصت را می‌دهد تا با افکار عمومی ارتباط گرفته و پاسخگوی سوالات مردم باشند. 

 

* طرحی نه برای فیلترینگ و نه کاهش پهنای باند

آنچنان که گفته شد فراتر از تردید درباره سرانجام این طرح، ابهام درباره کیفیت اجرای آن است که تبدیل به موضوع محل بحث در افکار عمومی شده است. این ابهام باعث شده مخالفان طرح نیز با ارائه تفاسیر مختلف بدون اشاره به ‌بندی مشخص، نتایج اجرای طرح «حمایت از کاربران فضای مجازی» را به ظن خود شرح دهند. به همین خاطر تصور عمومی نسبت به اجرای این طرح بیش از هر چیز بر محور فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی و کاهش سرعت اینترنت شکل گرفته است؛ تصوری که البته رئیس کمیسیون مشترک بررسی طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی آن را خلاف واقع دانست و گفت: اعضای کمیسیون مشترک بارها از مردم و منتقدان خواهش کرده‌اند به جای توجه به شبهات فضای مجازی این طرح مجلس را بخوبی مطالعه کنند؛ زیرا در متن طرح به محدودسازی یا بستن شبکه‌های اجتماعی هیچ اشاره‌ای نشده است. رضا تقی‌پور در گفت‌وگو با فارس تصریح کرد: حتی نام طرح قبلی نیز در طرح جدید تغییر کرده است و این طرح به نام نظام تنظیم‌گری خدمات فضای مجازی مطرح شده است و موضوعاتی همچون محدودسازی یا فیلترینگ در طرح جدید مطرح نیست. وی با بیان اینکه در طرح جدید آمده است: فضای مجازی باید دارای چارچوب باشد، بیان داشت: اینکه مطرح می‌شود در طرح مجلس مسدود‌سازی یا فیلترینگ وجود دارد اصلا چنین موضوعی در طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی نیامده است و هر کسی که این موضوع را مطرح می‌کند دروغ می‌گوید. 

علی خضریان از دیگر موافقان طرح «حمایت از کاربران فضای مجازی» نیز با انتشار یادداشتی در توضیح این طرح نوشت: ‏کسی با فعالیت شرکت‌های خارجی و رقابت در اقتصاد دیجیتال مخالف نیست. پلتفرم‌های اقتصادی غیرایرانی همچون نشان‌های خارجی در صنایع مختلف می‌توانند در ایران فعالیت کنند. آنچه مغایر ‫عقلانیت حکمرانی ‬است، قاچاق اطلاعات، پهنای باند، عدم پرداخت مالیات و پاسخگو نبودن به دولت ایران است. در بخش دیگری از یادداشت نماینده مردم تهران آمده است: ‏باید بپذیریم همان طور که مرزهای جغرافیای سیاسی کشور نیاز به مراقبت و ساماندهی دارد، جغرافیای سایبری ایران هم باید ساماندهی شود، به شیوه‌ای که شرق و غرب مرز مجازی خود را مدیریت می‌کنند و واژه ‫مدیریت ‬به هیچ وجه معنای تهدید اینترنت یا مخالفت با اصل آن نیست. ‬‬

 

* مخالفان چه می‌گویند؟

در این میان اما نمایندگان مخالف نیز در اظهاراتی نسبت به نتایج این طرح هشدار دادند. روح‌الله حضرت‌پور، نماینده ارومیه در توئیتی نوشت: «طرح صیانت همچون بقیه طرح‌های مسدودسازی و محدودسازی از همین الان شکست خورده است. مجلس حق ندارد برای مردم تعیین تکلیف کند. از همان ابتدا مخالف این طرح هستم و تلاش می‌کنیم طرح را به صحن آورده و ردش کنیم. برخی نمایندگان می‌خواهند بدون نظر مجلس طرح را تصویب کنند. دولت‌ها نمی‌توانند در مقابل تکنولوژی بایستند. میلیون‌ها شغل در بستر فضای مجازی ایجاد شده که دولت وظیفه دارد از آنها حمایت کند، نه اینکه به دنبال حذف این فضا باشد». کیومرث سرمدی، نماینده اسدآباد نیز در اظهاراتی با اشاره به لزوم اقناع افکار عمومی در این باره گفت: «ضمن اذعان به وجود ولنگاری در فضای مجازی و لزوم ساماندهی آن، اقناع افکار عمومی پیش‌نیاز قطعی طرح موسوم به صیانت است. برای بازگشت طرح به صحن و بررسی بیشتر و شفاف آن توسط تمام نمایندگان، تلاش خود را به عنوان نماینده مردم به کار خواهم بست».

 

* آزمون ضروری ولی دشوار بهارستان

افسارگسیختگی فضای مجازی در کنار فقدان ظرفیت قانونی برای کنترل این بستر باعث شده در سال‌های گذشته بحران‌های زیادی به جامعه ایران تحمیل شود. در این میان سرمایه‌گذاری سنگین جریانات معاند برای بهره‌گیری حداکثری از این فضا در کنار سیاست ضدایرانی صاحبان پلتفرم‌های اجتماعی باعث شده بسیاری از سناریوهای علیه امنیت ملی کشورمان نیز در این بستر پی گرفته شود. در نمونه مشهود این رفتارها در حالی که گروه‌های تروریستی تجزیه‌طلب نیز بیشترین استفاده را از شبکه اجتماعی اینستاگرام می‌برند، این پلتفرم آمریکایی اقدام به حذف هرگونه محتوایی در بزرگداشت شهید حاج‌قاسم سلیمانی کرده و حتی اکانت‌هایی را که محتوایی در دفاع از ایران تولید می‌کنند نیز محدود یا مسدود می‌کند. در چنین فضایی خیز نمایندگان مجلس برای تدبیر درباره «حکمرانی مجازی» امری صحیح و قابل توجه است. قانونمند کردن فضای مجازی ضمن مقابله با طرح‌های استکباری، مقابل بسیاری از کلاهبرداری‌هایی که با استفاده از خلع نظام نظارتی در اینترنت صورت می‌گیرد نیز می‌تواند بایستد. با این حال ضمن واقع‌بینی در این باره باید بایسته‌های اجرای موفق این طرح را نیز مدنظر قرار داد که مهم‌ترین آنها به شرح ذیل است.

  اقناع عمومی و دوری از تصمیم‌گیری پشت درهای بسته: باز نگه داشتن باب گفت‌وگو در مواجهه با مردم، شنیدن نگرانی‌های عمومی و بیان راهکارهایی که در این باره اتخاذ شده از مهم‌ترین نکاتی است که نمایندگان مردم باید به آن توجه کنند. بازار گسترده شایعات در این حوزه و نگرانی مردم از امکان به خطر افتادن کسب و کارهای‌شان از جمله این موارد است. لذا بهتر است نمایندگان مجلس و مسؤولان امر ضمن توضیح و تشریح اهداف و چگونگی این بحث، در جلساتی با اصناف، آنها را نسبت به عدم مخاطره علیه کسب‌و‌کارهای‌شان قانع کنند. بسیاری از نگرانی‌های عمومی در این باره نیز به خاطر تصور این موضوع است که با قانونمند شدن فضای مجازی امکان ارتباط‌گیری مردم مختل می‌شود که در این باره نیز باید مردم را بخوبی قانع کرد. در نهایت اینکه تصور مردم از این طرح نباید اینگونه باشد که توطئه‌ای علیه منافع آنها اتخاذ شده و تحقق این امر در سایه گفت‌وگو و اقناع مردم میسر است. 

  تبیین صحیح علل لزوم قانون‌گذاری در حوزه حکمرانی مجازی: در کنار برطرف کردن نگرانی‌های مردم، تبیین علل ضروری بودن حرکت به سمت حکمرانی مجازی از دیگر مسائلی است که باید قانون‌گذاران به آن توجه کنند. سایه سنگین هراس‌آفرینی درباره قانونمند شدن فضای مجازی باعث شده اساسا مخاطرات افسارگسیختگی فضای مجازی کمتر در مباحث روز جایی پیدا کند. از همین رو یکی دیگر از مواردی که باید مورد توجه نمایندگان قرار گیرد، لزوم تشریح چرایی نیاز کشور به قانون‌گذاری در این حوزه است. 

  تضمین کارآمدی طرح: حافظه جمعی مردم مملو از اتخاذ تصمیمات فوری با هدف تحقق اموری است که هیچگاه رنگ واقعیت به خود ندیده‌اند. به همین خاطر نمایندگان مردم باید بخشی از توجه خود را به این مساله معطوف کنند که اساسا شرایط برای اجرای صحیح طرح «حمایت از کاربران فضای مجازی» فراهم شده است یا خیر و اگر جواب مثبت است؛ آنگاه این موضوع مجوزی برای بی‌توجهی به سایر وجوه بایسته نیست، چرا که قطعا الزام این قبیل طرح‌ها، وابسته به میزان کارآمدی آنهاست. بنابراین اهتمام اصلی طراحان باید به تضمین کارآمدی این طرح معطوف باشد.