گروه اقتصادی: از زمانی که کشور‌های غربی شروع به اعمال تحریم‌های گوناگون علیه روسیه به واسطه حمله به اوکراین کردند، آنها آشکارا به دنبال جلوگیری از اختلال در عرضه انرژی از سمت روسیه بوده‌اند، چرا که می‌‌دانند توقف عرضه انرژی از سمت روسیه، بدترین سناریو برای اروپا و آمریکاست. بانک سرمایه‌گذاری جی‌پی‌مورگان در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرد در صورت ادامه اختلال در عرضه نفت روسیه، ممکن است قیمت نفت به ۱۸۵ دلار در هر بشکه برسد. قیمت نفت خام برنت روز پنجشنبه به‌ دنبال روی گرداندن تاجران از نفت روسیه پس ‌از حمله این کشور به اوکراین، به حدود ۱۲۰ دلار در هر بشکه رسید. همچنین دیروز قیمت گاز در اروپا برای دومین‌بار در هفته اخیر رکورد تاریخی خود را شکست و به 2280 دلار به ازای هر هزار مترمکعب رسید.  هنگامی که واشنگتن هفته گذشته اعلام کرد بزرگ‌ترین بانک‌های روسیه یعنی بانک اسبر و وی‌تی‌بی را از پردازش پرداخت‌ها در ایالات متحده منع می‌کند، سومین بانک بزرگ این کشور یعنی بانک گازپروم را که به شرکت انرژی گازپروم خدمات می‌دهد از لیست تحریم‌ها حذف کرد. بانک گازپروم در لیست ۷ موسسه‌ای که بروکسل می‌خواهد از سوئیفت محروم کند نیز غایب است و دفتر کنترل دارایی‌های خارجی ایالات متحده نیز مجوزی صادر کرده است که معاملات انرژی را از تحریم‌های روسیه مستثنا می‌کند.  با این حال، بسیاری از بانک‌های غربی، پالایشگاه‌ها و مالکان نفتکش‌ها در واقع در تلاش هستند خود را از نفت روسیه دور نگه دارند و طوری رفتار می‌کنند که گویی نفت روسیه قبلا تحت تحریم قرار گرفته و بر همین اساس برخی از بزرگ‌ترین خریداران نفت خام روسیه، محموله‌ها و سفارش‌های خود را لغو کرده‌اند. 

به گفته موسسه مشاوره انرژی اسپکتس، تقریبا 70درصد نفت خام روسیه در یافتن خریدار با مشکل مواجه است. در همین رابطه نفت شاخص اورال روسیه که یکی از اصلی‌ترین محصولات پالایشگاه‌های شمال غرب اروپا و دریای مدیترانه است، چهارشنبه هفته گذشته با کاهش 18 دلاری در هر بشکه عرضه شد.  در ایالات متحده، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، تحت فشار فزاینده‌ای از سوی ائتلاف متنوعی از جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها، از جمله نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان، برای تحریم نفت روسیه قرار دارد. اگر چه بایدن چهارشنبه گذشته گفت: «هیچ گزینه‌ای خارج از میز نیست» اما پر واضح است با تحریم‌های گسترده علیه بخش انرژی روسیه و قطع عرضه از جانب مسکو، قیمت انرژی سر به فلک خواهد کشید و علاوه بر بروز بحران در بازار‌های جهانی، هزینه انرژی برای شهروندان آمریکایی نیز بشدت سنگین خواهد شد. 

 

* آیا روسیه همچنان می‌تواند نفت و گاز را تأمین کند؟

 صادرات نفت و گاز برای روسیه نیز که بزرگ‌ترین صادرکننده انرژی در جهان است، حیاتی است. به گفته تاجران، این کشور روزانه حدود 5 میلیون بشکه نفت خام - که نیمی از آن به اروپا می‌رود - و 2.7 میلیون بشکه دیگر فرآورده‌های نفتی صادر می‌کند، بنابراین تحریم‌های نفتی علیه روسیه حتی اگر مسکو بتواند به فروش محموله‌های خود به چین و سایر کشورهایی که هنوز موضع روشنی درباره حمله به اوکراین اتخاذ نکرده‌اند، ادامه دهد، تهدیدی جدی برای این کشور خواهد بود. 

پوتین و شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین ماه گذشته در حاشیه بازی‌های المپیک زمستانی پکن، درست چند هفته قبل از آغاز حمله روسیه به اوکراین، از قراردادهای جدیدی به ارزش 118 میلیارد دلار در حوزه نفت و گاز رونمایی کردند؛ از جمله قراردادی 25 ساله میان گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت چین (CNPC) درباره یک مسیر جدید عرضه گاز به نام خط لوله پاور آو سیبری (Power of Siberia) که سال 2019 راه‌اندازی شده و انتظار می‌رود در سال 2025 به ظرفیت کامل برسد. از طرف دیگر خرید نفت چین از روسیه در ماه دسامبر از خرید نفت این کشور از عربستان سعودی پیشی گرفت. ۶ روز قبل از شروع حمله نظامی نیز روسیه از قراردادی به ارزش بیش از 20 میلیارد دلار برای فروش 100 میلیون تن زغال‌سنگ به چین خبر داده بود. به نظر می‌رسد رهبران پکن به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین چشم‌انداز ژئوپلیتیکی آنها در پیوند قدرت صنعتی عظیم خود با منابع طبیعی عظیم روسیه است. معاملات اخیر مواد غذایی از جمله گندم و همچنین قرارداد‌های انرژی میان ۲ کشور نشان‌دهنده سیگنالی از همسویی اقتصادی چین با روسیه است. 

کارشناسان معتقدند حتی اگر تحریمی هم علیه بخش انرژی روسیه اعمال نشود، کمبود خریدار می‌تواند روسیه را مجبور به کاهش تولید نفت پس از پر شدن انبارهایش کند. چنین اقدامی پیامدهای بالقوه مخربی برای ظرفیت تولید روسیه خواهد داشت، چرا که برای مثال بازگرداندن چاه‌های نفت بسته شده دشوار است. 

 

* آیا تحریم روسیه به آمریکا و متحدانش آسیب می‌رساند؟

 به گفته تحلیلگران، ممنوعیت واردات نفت به ایالات‌متحده تأثیر زیادی بر قیمت سوخت در آمریکا نخواهد داشت. بر اساس گزارش S&P Global Platts، واردات نفت خام آمریکا از روسیه از ابتدای سال تاکنون به تنها 13500 بشکه در روز کاهش یافته است و اکثر کارشناسان این صنعت معتقدند که واردات از کانادا یا مکزیک جایگزین نفت روسیه خواهد شد. ماتئوش موراویسکی، نخست‌وزیر لهستان، از اتحادیه اروپایی خواسته است واردات زغال‌سنگ، نفت و گاز از روسیه را ممنوع کند اما این درخواست آنچنان طرفداری ندارد. برای مثال رابرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان، روز پنجشنبه گفت: مخالف هرگونه تحریم هستم، چرا که ما برای حفظ ثبات قیمت و امنیت انرژی به این منابع نیاز داریم. ریچارد نفیو که در تدوین تحریم‌‌ها علیه ایران در دولت اوباما کمک کرده بود، گفته است یکی از گزینه‌ها این است که کشورهای غربی به جای ممنوعیت فوری واردات نفت از روسیه، واردات نفت را بتدریج کاهش دهند، مشابه همان اقدامی که آمریکا در برابر ایران انجام داد. 

 

* چه بلایی بر سر گاز خواهد آمد؟

ممنوعیت واردات گاز از روسیه به نظر امری بعید است چراکه تأثیر اقتصادی بزرگی بر اتحادیه اروپایی خواهد داشت. به گفته تحلیلگران ریستاد انرژی، روسیه از طریق ۳ خط لوله اصلی که حدود یک‌سوم تقاضای اروپا را تامین می‌کند، روزانه به ارزش 450 میلیون دلار گاز را با قیمت فعلی به اروپا ارسال می‌کند.  برخلاف نفت، خریداران اروپایی همچنان به سفارش گاز روسیه ادامه داده‌اند و حتی به دنبال به حداکثر رساندن آنچه در قراردادهای بلندمدت با شرکت دولتی گازپروم هستند، بوده‌اند، زیرا در حال حاضر ارزان‌تر از خرید در بازار نقدی است.  اتحادیه اروپایی به صراحت اعلام کرده است که می‌خواهد وابستگی خود به نفت و گاز روسیه را با تسریع در جست‌وجوی منابع جایگزین و توسعه سریع ظرفیت‌های تجدیدپذیر کاهش دهد. اروپا واردات گاز طبیعی مایع را افزایش داده و بخشی از انبارهای گاز را دوباره پر کرده است اما هیچ منبع به اندازه کافی بزرگی برای جایگزینی گاز روسیه در کوتاه‌مدت وجود ندارد. 

 

***