رها عبداللهی: از آوریل ۲۰۲۰ تمام دنیا با موج پاندمی کرونا روبه‌رو شد و وحشت از تلفات بالا، ناشناختگی بیماری و غیرقابل پیش‌بینی بودن شرایط موجب شد بیشتر کشورها به تعطیلی‌های سراسری رو آورند. ایران هم جزو نخستین کشورهایی بود که ابتدا مدارس و سپس همه چیز را به خاطر کرونا تعطیل کرد. 

میلیون‌ها دانش‌آموز ایرانی به سامانه شاد و شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی حواله داده شدند تا آموزش را از آن طریق پیگیری کنند. کمی که گذشت زندگی با وجود کرونا عادی شد. کم‌کم رستوران‌ها، پارک‌ها، سفرها، باشگاه‌ها، سینماها و... بازگشایی شد اما از بازگشایی مدارس خبری نبود. 

تابستان ۲۰۲۰ دبیرکل سازمان ملل تعطیلی اجباری مدارس را «فاجعه نسلی» نامید. اکثر کشورهای دنیا تصمیم گرفتند جلوی این فاجعه نسلی را بگیرند و به همین دلیل سپتامبر ۲۰۲۰ بسیاری از مدارس دنیا با وجود شیوع کرونا بازگشایی شدند اما در ایران تصمیم بر آن شد که همچنان فاجعه نسلی ادامه پیدا کند و اینگونه شد که یک سال دیگر دانش‌آموزان ایرانی میهمان سامانه‌های آنلاین آموزش مجازی بودند تا رکورد تعطیلی مدارس در جهان را با ۵۳ هفته تعطیلی از آن خود کنند!

با تغییر دولت در تابستان 1400 و شروع دولت آقای رئیسی، زمزمه‌های تغییر پروتکل‌های مقابله با کرونا به سمت محدودیت‌های هوشمند، خبر از نوع مواجهه جدیدی با کرونا می‌داد. نخستین دستور کار دولت جدید واکسیناسیون سراسری بود. در عرض چند ماه ۸۵ درصد گروه سنی بالای ۱۲ سال یک دوز واکسن و ۷۶ درصد هر ۲ دوز واکسن کرونا را دریافت کردند. اواخر بهمن‌ماه بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت اعلام کرد گروه سنی 12 تا 18 سال کشور با رقمی بی‌نظیر در دنیا یعنی 90 درصد تحت پوشش واکسن کرونا قرار گرفتند. 

با پایان پیک پنجم کرونا وزیر آموزش‌و‌پرورش دستور بازگشایی مدارس تحت پروتکل‌های اعلامی ستاد کرونا یعنی استفاده از ماسک، حفظ فاصله دانش‌آموزان و تهویه مناسب کلاس‌ها، با گروه‌بندی و ترکیبی از حضوری و مجازی را صادر کرد. از نیمه آبان امسال به مرور مدارس به صورت نیمه‌وقت درها را به روی 15 میلیون دانش‌آموز ایرانی که 60 هفته از حضور در مدارس محروم بودند گشودند. هر چند به خاطر اختیاری بودن حضور در کلاس‌ها، کاهش ساعات حضور در مدرسه و تقسیم دانش‌آموزان هر کلاس در روزهای هفته شاهد حضوری نیم‌بند و بلاتکلیف بین حضوری و مجازی بودیم. معلمان بویژه در پایه‌های نخست ابتدایی با دانش‌آموزانی روبه‌رو شدند که با فضای مدرسه و قوانین حضور در کلاس غریبه و نامأنوسند و معلمان نیز کارشان ۲ برابر شده بود و به سختی بین دانش‌آموزان حاضر و آنلاین هماهنگی ایجاد می‌کردند. یک سال و نیم آموزش مجازی دانش‌آموزان را با افت تحصیلی شدید مواجه کرده بود که اتفاقا همین افت تحصیلی هراس از امتحانات حضوری را برای آنان و خانواده‌های‌شان ایجاد می‌کرد. نگرانی از بیماری نیز باعث شده بود خانواده‌های زیادی زیر بار آموزش حضوری نروند و برخی کلاس‌ها با حضور حداقلی دانش‌آموزان یا تعطیلی مواجه شود. 

بی‌نظمی حاکم بر مدارس خیلی زود ناکارآمدی این شیوه بازگشایی را نشان داد. یوسف نوری، وزیر آموزش‌و‌پرورش که آذرماه توانست از مجلس رای اعتماد بگیرد، در نخستین نشست خبری خود به این ناکارآمدی واکنش نشان داد و گفت: «حضور دانش‌آموز یک روز در هفته و به میزان یک ساعت عملا فایده‌ای برای او ندارد! این یک ساعت حضور، هزینه و فایده آموزشی ندارد؛ سازمان پژوهش باید برای این آموزش ترکیبی برنامه‌ریزی کند».

اظهارات صریح وزیر جدید نسبت به لزوم جدیت بیشتر در آموزش حضوری و کنار آمدن با کرونا مثل دیگر کشورهای دنیا رسانه‌های مخالف دولت را به واکنش‌های شدیدی واداشت، تا جایی که یک روزنامه اصلاح‌طلب او را «وزیر پرورش کرونا» نامید. این روزنامه البته به این سخن وزیر پاسخ نداد که چرا رؤسای آژانس‌های سازمان ملل متحد گفته‌اند مدارس باید آخرین بخشی که بسته می‌شود و نخستین بخشی که باز می‌شود باشند تا از فقدان یادگیری جلوگیری شود ولی در کشور ما این روند معکوس بوده است؟ 

 

* کرونا و مدارس دیگر کشورها

سپتامبر 2020 در اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر دنیا با وجود اینکه خبری از واکسیناسیون نبود، مدارس بازگشایی شد. 

در انگلستان مدارس پس از پایان موج اول کرونا در خرداد 99 بازگشایی شد و در طول سال تحصیلی گذشته و جاری در دوران پیک، تعطیلی چندهفته‌ای را تجربه کردند. در ماه سپتامبر و شروع سال تحصیلی جاری وزارتخانه‌های بهداشت و آموزش انگلیس خانواده‌های انگلیسی را تشویق کرد با اقدام به واکسیناسیون، فرزندان‌شان را به مدارس بفرستند، چرا که «هیچ جایگزینی برای آموزش حضوری وجود ندارد». دولت انگلیس اعلام کرده آموزش اولویت اول‌شان است. گفتنی است استفاده از ماسک در مدارس انگلیس فقط برای پایه‌های هفتم به بالا و در دوران پیک اجباری است. 

دی‌ماه امسال با وجود ابتلای روزانه بیش از ۵۸ هزار نفر به اُمیکرون در فرانسه، دولت این کشور باز نگه داشتن مدارس را اولویت قرار داد. «ژان میشل بلانکه» وزیر آموزش ملی فرانسه گفت کودکان اولویت هستند اما «تعطیلی مدارس می‌تواند آخرین راه‌حل باشد». این در حالی بود که در همان زمان دولت فرانسه در برخی مشاغل به دلیل محدودیت‌های کرونایی دورکاری را گسترش داده بود. 

در آمریکا نیز با وجود شیوع اُمیکرون در دی‌ماه امسال، جو بایدن خواستار ادامه تشکیل حضوری کلاس‌های درس در مدارس شد و گفت: «می‌دانیم که بچه‌ها می‌توانند در مدرسه ایمن باشند. برای همین نظر من این است که مدارس باید باز بماند».

شرایط در کشورهای همسایه ما نیز مشابه است. در عربستان مدارس باز بوده و دانش‌آموزان تحت واکسیناسیون اجباری قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، قوانینی برای حفظ فاصله و استفاده از ماسک وجود دارد و تنها دانش‌‍‌آموزانی که به دلیل بیماری امکان حضور فیزیکی در کلاس را ندارند، از طریق روش‌های مجازی در کلاس شرکت خواهند کرد. 

در ترکیه وزیر آموزش این کشور «محمود اوزر» گفت پیروی از قوانین به آنها کمک خواهد کرد به آموزش حضوری ادامه دهند. دانش‌آموزان موظفند از قوانین مربوط به ماسک‌ و فاصله فیزیکی پیروی کنند. 

حتی افغانستان با وجود اوضاع نابسامانی که بر اثر جنگ پیدا کرده بود، در ابتدای سال تحصیلی جاری مدارس خود را بازگشایی کرد. در عراق نیز همین منوال وجود دارد. 

 

* زخم‌های پنهان آموزش مجازی

گزارش‌های وزارت آموزش‌و‌پرورش از افت 50درصدی آموزش در سامانه‌های مجازی، حضور ناکافی 65 درصد دانش‌آموزان در کلاس‌های مجازی طی سال تحصیلی گذشته و حضور زیر 5 ساعت در هفته 33 درصد آنان، به تنهایی گویای ناکارآمدی سیستم آموزش مجازی بوده و ادامه این روش خسارت‌های هولناکی به آینده علمی کشور خواهد زد و حتی می‌تواند ما را با توقف رشد علمی در سال‌های آتی مواجه کند. در کنار این وضعیت خطرناک، باید آسیب‌های حضور بی‌قاعده کودکان در فضای مجازی نابسامان، محرومیت از معاشرت با همسالان، تعطیلی آموزش‌های اجتماعی، پرورشی، ورزشی و هنری مدارس و افسردگی بویژه در سنین نوجوانی را در نظر گرفت. 

سوالی که باید از ستاد کرونا، والدین نگران و رسانه‌های منتقد پرسید، این است: آیا مدارس برای کودکان ناامن‌تر از پارک، رستوران، سفر، باشگاه ورزشی و میهمانی‌های خانوادگی است؟ یا ماجرا به اولویت‌بندی مسائل برای ما بازمی‌گردد که تعطیلی مدارس را کم‌هزینه‌ترین قسمت ماجرای کرونا می‌بینیم؟

وزارت آموزش‌و‌پرورش در دوره یوسف نوری نشان داده برای آموزش حضوری اولویت بالایی قائل است. رئیس‌جمهور هم بارها بر لزوم عادی شدن هر چه زودتر شرایط آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها تاکید کرده است. حال به نظر می‌رسد لازم است این اولویت‌دهی در ستاد کرونا و مجلس شورای اسلامی نیز شکل بگیرد و دستگاه‌های مختلف با حمایت هم از فاجعه علمی در نسل آینده کشور جلوگیری کنند و با برنامه‌ریزی جدی، اطمینان دادن به والدین، آموزش‌های جدی‌تر مقررات و افزایش امکانات و زیرساخت‌های بهداشتی مدارس، شرایط را به سمت حضور کارآمد دانش‌آموزان در کلاس‌های درس پس از تعطیلات نوروز ببرند.