گروه اقتصادی: تنها راهکار دولت سیزدهم برای رسیدن به رقم هدف پالایش نفت ایجاد پتروپالایشگاه است.

به گزارش «وطن‌امروز»، با روی کار آمدن دولت سیزدهم و تغییر تیم مدیریتی وزارت نفت، رویکرد این وزارتخانه از خام‌فروشی نفت به تکمیل زنجیره ارزش تغییر کرد.

فرآورش نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های متنوع پالایشی و پتروپالایشگاهی، موجب افزایش تنوع محصولات صادراتی کشورمان به بیش از 100 محصول شیمیایی می‌شود و همچنین مشتریان ایران را از حدود 40 مشتری، به بیش از چند هزار مشتری در قالب شرکت‌های بزرگ و کوچک در تمام دنیا تبدیل می‌کند. این امر یکی از راه‌های قطعی بی‌اثر‌سازی تحریم‌های آمریکاست که می‌تواند درآمدهای نفتی از بین رفته را تا حدود زیادی بازسازی کند.

در این بین جواد اوجی، وزیر نفت در نخستین روزهای وزارت خود گفت: «ظرفیت کنونی پالایش با احتساب نفت خام و میعانات گازی، 2.2 میلیون بشکه در روز است که قرار است طبق برنامه‌ریزی‌ها این رقم به بیش از روزانه 3.5 میلیون بشکه برسد. طبق زمان‌بندی تعریف شده برای پالایشگاه‌های موجود و پالایشگاه‌های جدید، در ۴ تا ۵ سال آینده ظرفیت پالایشگاه‌های کشور 1.5 برابر می‌شود».

بدین ترتیب طبق گفته وزیر نفت تا سال 1405 به میزان 1.3 میلیون بشکه بر ظرفیت پالایشی کشور افزوده خواهد شد. حال بعد از گذشت 6 ماه زمان مناسبی است که به بررسی برنامه وزارت نفت در حوزه پتروپالایشی پرداخته و میزان تحقق این وعده وزیر نفت مورد ارزیابی قرار گیرد.

بررسی اقدامات وزارت نفت در طول 6 ماه گذشته نشان می‌دهد این وزارتخانه تاکنون یک طرح 300 هزار بشکه‌ای برای ساخت پتروپالایشگاه شهید سلیمانی تعریف کرده است.

طرح پتروپالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای شهید سلیمانی یکی از اقدامات دولت سیزدهم برای جلوگیری از وقوع بحران کمبود بنزین در آینده‌ نزدیک است؛ بحرانی که اگر فکری برای آن نشود، تراز تجاری بنزین کشور را از مثبت به منفی 3 میلیارد دلار در سال می‌رساند.

درباره مکان‌یابی این پروژه، محل احداث پتروپالایشگاه شهید سلیمانی در استان هرمزگان در مجاورت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و پالایشگاه بندرعباس تعیین شده است.

میزان سرمایه‌گذاری این پروژه حدود 9.5 میلیارد دلار برآورد شده است که از منابع داخلی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و شرکت ملی نفت، مشارکت شرکت‌های پالایش نفت موجود، صندوق توسعه ملی، تسهیلات کنسرسیوم بانکی و فروش اوراق اسلامی تامین خواهد شد.

همچنین این پتروپالایشگاه در ۲ فاز پالایشی و پتروشیمی تعریف شده است که بنا بر برآورد‌ها فاز اول آن در نیمه دوم 1405 و فاز دوم آن در نیمه دوم 1406 به بهره‌برداری خواهد رسید. البته اطلاعات آورده شده درباره این پروژه مربوط به طرح اولیه است و امکان دارد در مسیر اجرا تغییراتی در هر یک از بخش‌ها رخ دهد.

طبق برنامه زمان‌بندی وزارت نفت، فاز اول پالایشگاه شهید سلیمانی در نیمه دوم سال 1405 به بهره‌برداری می‌رسد. پس به نظر می‌رسد 300 هزار بشکه از 1.3 میلیون بشکه ظرفیت پالایشی وعده داده شده با ساخت این پالایشگاه محقق می‌شود.

همچنین در دولت قبل نیز قرارگاه خاتم‌الانبیا ساخت پالایشگاه 120 هزار بشکه‌ای مهر خلیج‌فارس را در دستور کار قرار داده است.

طبق برآورد وزارت نفت، فاز اول طرح پالایشگاه مهر خلیج‌فارس در نیمه دوم سال 1403 و فاز دوم آن در ابتدای سال 1405 به بهره‌برداری می‌رسد. بدین ترتیب تا 5 سال آینده 120 هزار بشکه دیگر به ظرفیت پالایشی کشور اضافه خواهد شد.

طرح پالایشی دیگری که در دست اقدام است، طرح پالایشگاه 60 هزار بشکه‌ای آدیش جنوبی است. این طرح که یکی از طرح‌های ششگانه سیراف با خوراک میعانات گازی است، هم‌اکنون بیش از 60 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و طبق برآوردها در نیمه دوم سال 1402 به بهره‌برداری می‌رسد.

هر چند از گوشه و کنار اظهاراتی مبنی بر احیای برخی طرح‌های قدیمی مثل طرح احداث پالایشگاه خوزستان مطرح می‎شود اما این طرح‌ها هنوز به صورت جدی طرح‌ریزی و زمان‌بندی نشده‌اند. بدین ترتیب آنچه می‌توان روی آن حساب باز کرد، مجموعا افزایش ظرفیت 480 هزار بشکه‌ای از 1.3 میلیون بشکه ظرفیت وعده داده شده توسط وزیر نفت است.

به نظر می‌رسد تنها راهکار وزیر نفت برای تحقق وعده خود و جبران خلأ 800 هزار بشکه‌ای در ظرفیت پالایشگاه‌های کشور، اجرای قانون پتروپالایشگاه‌هاست.

بنا بر گزارش مؤسسه بین‌المللی «وود مکنزی» درباره اکتشافات منابع هیدروکربنی جهان در سال ۲۰۱۹ میلادی، شرکت ملی نفت ایران در جایگاه نخست کشف نفت و گاز در جهان قرار گرفته است. با این حال سهم ایران در صنعت پالایش نفت هیچ تناسبی با میزان ذخایر نفت و گاز آن ندارد. کشور ایران با ظرفیت پالایش ۲ میلیون و 300 هزار بشکه حدود 2 درصد از ظرفیت پالایش جهانی را در اختیار دارد و دارای رتبه دهم بین سایر کشورهای دارای این صنعت است. این مقدار از ظرفیت پالایشی نیز به دلیل وجود پالایشگاه‌های قدیمی در ایران با پیچیدگی پایین، بازدهی چندانی در مقایسه با پتروپالایشگاه‌های مدرن سایر کشورها ندارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 2008 تا 2020 میلادی بیشتر کشور‌های جهان به سمت افزایش ظرفیت پالایشی خود به منظور ایجاد ارزش افزوده و حداکثرسازی سود خود با احداث پتروپالایشگاه‌ها حرکت کرده‌اند. به‌ عنوان مثال گزارش‌های موسسه IHS نشان می‌دهد در آسیا کشورهایی از جمله چین، عربستان، کویت، امارات و مالزی سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای افزایش ظرفیت پالایشی خود انجام داده‌اند. بر اساس این گزارش همه طرح‌های یاد شده به ‌صورت ادغام پالایشگاه و پتروشیمی یا به اصطلاح پتروپالایشگاه تعریف شده‌ که در آن بخشی از فرآورده‌های نفتی مستقیم به مواد پتروشیمیایی تبدیل می‌شود.

احداث پتروپالایشگاه به معنای احداث یک پالایشگاه و یک پتروشیمی در یک منطقه به صورت جدا از هم و با مدیریت‌های مجزا نیست. به بیان دیگر احداث پالایشگاه و پتروشیمی در شهری مثل اراک به این معنا نیست که در کشور پتروپالایشگاهی تاسیس شده است، بلکه تعریف جامع و مشخصی برای واحد پتروپالایشی وجود دارد. در یک پتروپالایشگاه تجمیع و تبادل جریان‌های واحدهای فرآیندی پالایشگاهی و پتروشیمی با اهداف زیر انجام می‌شود:

• تولید همزمان مواد پتروشیمیایی (پلیمری و شیمیایی) در کنار سوخت

• امنیت تامین خوراک واحدهای پتروشیمیایی به صورت پایدار

• تبادل جریان‌های مواد و انرژی بین واحدهای فرآیندی

• کاهش هزینه‌های ساخت در مقایسه با پالایشگاه و پتروشیمی جدا از هم

• بهینه‌سازی انرژی و کاهش هزینه‌های جاری

• واحد مادر مجتمع‌های شیمیایی و لایه اول پارک شیمیایی

با این تعریف تاکنون پتروپالایشگاهی در ایران احداث نشده است، در نتیجه ضرورت دارد وزارت نفت برای احداث این واحدهای سودده در کشور برنامه‌ریزی کند.

در این مسیر هر چند وزیر نفت اخیرا به برگزاری جلساتی با مدیران‌عامل 8 طرح برگزیده اقدام کرده است اما بزرگ‌ترین خواسته شرکت‌ها دریافت مجوز تنفس خوراک طبق قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی است که پیگیری برای صدور آن بر عهده وزارت نفت است ولی تاکنون در این حوزه اقدامی نشده است.

در مجموع به نظر می‌رسد تنها راهکار وزارت نفت برای افزایش ظرفیت پتروپالایشگاه‌های کشور از مسیر اجرای قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» می‌گذرد و نمی‌توان با اتکای صرف به پروژه‌های تعریف شده در شرکت ملی پالایش و پخش، ظرفیت 1.3 میلیون بشکه‌ای را محقق کرد. 

***