فرزانه دانایی: بعد از رویارویی واشنگتن با مسکو بر سر ماجرای اوکراین، به‌نظر می‌رسد این روزها دولت بایدن برای تقویت جایگاه خود در منطقه به‌دنبال تأثیرگذاری بر حوادث و اتفاقات سیاسی پاکستان است. در این شرایط که ثبات سیاسی در نظام پاکستان دچار خدشه شده و چالش‌های اقتصادی هر روز در حال افزایش یافتن در این کشور است و می‌تواند به ناآرامی‌های اجتماعی ختم ‌شود، به‌نظر می‌رسد دولت آمریکا تلاش دارد با تاثیرگذاری بر حوادث سیاسی پاکستان به پوشش شکست‌های خود در افغانستان بپردازد و البته رهاوردی نیز از نزدیکی بیشتر با هندوستان داشته باشد. 

 عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان اما در این باره بیکار ننشسته و با تلاش‌های خود و همکاری با رئیس‌جمهور و معاون پارلمان این کشور توانست نخستین مرحله از برنامه‌ریزی‌های آمریکا برای ساقط کردن دولت خود را دفع کند. اگرچه به‌نظر می‌رسد مسائل سیاسی علت اصلی درگیری‌ها بین احزاب مخالف با نخست‌وزیر پاکستان باشد اما در تاریخ هشتم مارس سال جاری گروه‌های اپوزیسیون در پارلمان این کشور به دلیل «عدم مدیریت صحیح اقتصادی» خواستار رای عدم اعتماد به نخست‌وزیر شده بودند. در روز 28 مارس نایب رئیس مجلس پاکستان با این درخواست موافقت کرد و چهارم آوریل را روز برگزاری و رأی اعتماد مجدد یا عدم اعتماد به دولت عمران خان عنوان کرد. اگر چه به‌نظر می‌رسید رأی عدم اعتماد با همراهی ۱۷۲ نفر از نمایندگان مجلس ملی پاکستان اجرایی باشد اما عمران خان اعلام کرد دلیل اصلی این حوادث مخالفت آمریکا با ادامه حیات سیاسی اوست. به‌نظر می‌رسد مشکل اصلی دولت بایدن با عمران خان و دولتش، مخالفت او با ایجاد پایگاه نظامی آمریکا در خاک پاکستان بوده ‌است. آمریکا برای حضور بیشتر در منطقه و تقویت مواضع خود در مقابل ایران و افغانستان، نیاز داشت در پاکستان پایگاه نظامی داشته باشد اما اسلام‌آباد این اجازه را تاکنون به واشنگتن نداده است. نخست‌وزیر پاکستان در همین باره گفته ‌است تلاش برای برکناری او اقدام یک‌شبه نبوده و یک کشور «قدرتمند غربی» در پیامی به اسلام‌آباد هشدار داده ‌است یا با درخواست آنها برای ایجاد پایگاه نظامی موافقت می‌شود یا اینکه روابط ۲ کشور هیچ‌گاه عادی نخواهد شد. عمران خان گفته بود آمریکا گفته ‌است «اگر پارلمان پاکستان عمران خان را در این جلسه رای اعتماد از قدرت برکنار کند، روابط میان ۲ کشور عادی خواهد شد». 

زمانی‌که صحبت از دلایل سیاسی در تلاش‌ها برای برکناری عمران خان به میان آمد، گروه‌های اپوزیسیون نیز بیکار ننشسته‌ و عنوان کردند اگر بخواهیم به دلیل سیاسی بپردازیم، تلاش عمران خان برای عادی‌سازی روابط پاکستان با رژیم صهیونیستی یکی از دلایلی است که شایستگی او را زیر سؤال می‌‌برد. شایعات در این باره که لابی صهیونیستی منجر به روی کار آمدن عمران خان در پاکستان شده ‌است از سال‌ها پیش در این کشور رواج داشته ‌است؛ از زمانی‌که عمران خان با دختر «سر جیمز گلدسمیت» در ماه مارس سال ۱۹۹۵ ازدواج کرد رسانه‌های پاکستانی از او به‌ عنوان مهره «لابی صهیونیستی» در پاکستان یاد کردند. با این ‌حال نزدیک شدن پاکستان به بن‌سلمان در دوران نخست‌وزیری عمران خان و به نمایش گذاشتن نشانه‌هایی از تلاش دولت او برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی، باعث شد برخی احزاب موجود فعال در اسلام‌آباد به این اقدامات اعتراض کنند. 

عمران خان البته با همکاری عارف علوی، رئیس‌جمهور پاکستان به‌سرعت وارد میدان شده و دستور انحلال پارلمان را صادر کرد و بر این عقیده است همچنان حزبش، «تحریک انصاف» محبوبیت بسیار زیادی در پاکستان دارد و اجازه نمی‌دهد گروه‌های اپوزیسیون که ارتباطات نزدیکی با آمریکا دارند، یک‌شبه دست به تغییر دولتش ‌زده یا آن را ساقط کنند. 

دستور انحلال کابینه و انحلال پارلمان در شرایطی توسط رئیس‌جمهور پاکستان صادر شد که لحظاتی قبل از آن، طرح رأی‌گیری بر سر عدم اعتماد به عمران خان با موضع‌گیری نایب رئیس مجلس غیرقابل ‌اجرا و مخالف قانون اساسی عنوان ‌شده بود. تا ۳ ماه آینده که انتخابات زودهنگام برگزار شود، عمران خان همچنان نخست‌وزیر پاکستان خواهد بود. برخی رسانه‌های پاکستانی در این باره گفته‌اند ممکن است فاز بعدی اقدامات آمریکا در پاکستان، تلاش برای ایجاد کودتای نظامی در این کشور باشد؛ پدیده‌ای که چندان هم در فضای سیاسی پاکستان نوظهور نیست. اخیرا رسانه‌های هندی نیز که با دقت تمام وقایع و حوادث سیاسی در پاکستان را دنبال می‌کنند، پیش‌بینی کرده‌اند موضع‌گیری «قمر جاوید باجوا» فرمانده ارتش پاکستان در این باره بسیار دارای اهمیت است و می‌تواند روند وقایع را به‌کلی تغییر دهد. رسانه‌های هندی بر این عقیده‌اند فرمانده ارتش پاکستان روابط بسیار نزدیکی با واشنگتن دارد و معتقد است این کشور می‌تواند روابط استراتژیک طولانی‌مدت و بسیار فوق‌العاده‌ای با واشنگتن داشته باشد. اختلافات عمران خان با ژنرال باجوا تنها بر سر نوع رابطه با آمریکا نیست؛ پیش ‌از این در ماجرای جنگ روسیه با اوکراین نیز در حالی ‌که عمران خان از حمایت از هر ۲ طرف در این جنگ خودداری کرده بود، ژنرال باجوا از حمایت پاکستان از اوکراین سخن گفته بود. این در شرایطی است که عمران خان در روز پنجم جنگ و در شرایطی که انتظار نمی‌رفت هیچ کدام از رهبران جهان در ابتدای این بحران به سمت دیدار با پوتین بروند به مسکو رفت و درباره افزایش روابط تجاری و سیاسی ۲ کشور رایزنی کرد. همین مساله باعث شد اختلافات بین فرمانده نیروهای نظامی پاکستان و نخست‌وزیر این کشور در رسانه‌ها بیش از پیش به چشم آید.

تمام این بحران‌های سیاسی می‌تواند در ادامه باعث افزایش بحران‌های اقتصادی در پاکستان نیز شود. پاکستان سال 20۱۹ قراردادی با صندوق بین‌المللی پول به ارزش ۶ میلیارد دلار امضا کرد. با وجود اینکه برنامه به‌ صورت موقت تعطیل ‌شده بود اما ماه ژانویه سال ۲۰۲۲ دوباره از سر گرفته شد و دولت قانونی را به تصویب رساند که براساس آن مالیات‌ها افزایش ‌یافته و قیمت برق نیز افزایش می‌یافت تا بلکه از این طریق بتواند ضروریات اصلی قرارداد با صندوق بین‌المللی پول را فراهم کند. کسری بودجه‌ کنونی پاکستان در حدود ۱۲ میلیارد دلار در 8 ‌ماهه ابتدایی سال 2022 میلادی است. بر اساس برخی پیش‌بینی‌ها این کسری بودجه می‌تواند تا ۲۰ میلیارد دلار تا انتهای سال نیز برسد که در حدود ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی پاکستان را تشکیل می‌دهد. تورم در این کشور در بین ارقام ۱۱ تا ۱۲ درصد در نوسان است و هر اتفاقی که در صحنه سیاسی این کشور بیفتد درنهایت به افزایش بحران‌های اقتصادی در پاکستان کمک خواهد کرد. درصورتی ‌که بی‌ثباتی سیاسی در اسلام‌آباد همچنان تا چند ماه آینده ادامه یابد وضعیت اقتصادی پاکستان در سال 2023 کاملا غیر قابل‌پیش‌بینی خواهد بود. با این ‌حال عمران خان معتقد است با برگزاری انتخابات زودهنگام می‌تواند دوباره اکثریت آرا را برای حزب «تحریک انصاف» و نخست‌وزیری دوباره خود جمع‌آوری کند. او به‌قدری از اعتمادبه‌نفس در این باره برخوردار است که معتقد است بحران به ‌وجود آمده توسط آمریکا در پاکستان را با این انتخابات می‌تواند به ‌صورت کامل برطرف کند. نیروهای اپوزیسیون با این ‌حال انحلال پارلمان را بهانه کرده‌اند تا او را متهم به خیانت کنند. عمران خان با این ‌حال معتقد است با انحلال پارلمان برنامه اپوزیسیون و دولت‌های مداخله‌گر برای ساقط کردن دولت او کاملا دچار شکست شده ‌است.