گروه بین‌الملل: دوره پرفراز و نشیب عمران خان به عنوان نخست‌وزیر پاکستان، پس از هفته‌ها درام سیاسی و آشفتگی بر سر تفسیر قانون اساسی به پایان رسید. دادگاه عالی پاکستان اواخر پنجشنبه گذشته پارلمانی را که عمران خان به دنبال انحلال آن بود، احیا کرد و سرانجام بامداد یکشنبه این پارلمان رای عدم اعتماد نخست‌وزیر را صادر کرد. اگرچه در روزهای اخیر تحلیل‌هایی پیرامون دلایل اقتصادی بروز این وضعیت در پاکستان مطرح شده است (هر چند این عامل موثر بود) اما مساله توطئه خارجی و دخالت آمریکا در روندهای سیاسی داخل پاکستان که عمران خان بارها آن را مطرح کرد، نقش اساسی را در اجرای این سناریو داشت. یکی از مهم‌ترین دلایل طرح‌ریزی آمریکا علیه عمران خان سیاست خارجی متوازن وی در سال‌های اخیر بود که از سوی آمریکایی‌ها تحمل نشد و  ایالات متحده تصمیم گرفت از طریق ایجاد آشوب و بی‌نظمی، این کشور را به خود وابسته و زمینه روی کار آمدن طیف‌های غربگرا را فراهم کند. بویژه پس از خروج آمریکا از افغانستان، کاخ سفید انتظار همراهی بیشتری از این قدرت اتمی داشت که چنین امری محقق نشد. واقعیت این است که آمریکا پس از خروج از افغانستان علاقه‌مند بود با محوریت مساله افغانستان، میان ایران و پاکستان تنش یا حداقل اختلافات سیاسی شکل دهد اما مدیریت روابط تهران- اسلام‌آباد به نحوی صورت‌بندی شد که ۲ طرف نقش هم‌افزا را در تامین امنیت منطقه در پی تحولات اخیر داشته باشند. حال باید دید پارلمان برای انتخاب نخست‌وزیر جدید چه تصمیمی خواهد گرفت. در حال حاضر رسانه‌ها شانس «شهباز شریف» رئیس حزب مسلم لیگ شاخه نواز و رهبر جریان اپوزیسیون پارلمان را برای گرفتن رای اعتماد و تصدی پست نخست‌وزیری از دیگر گزینه‌ها بیشتر می‌دانند. نکته قابل توجه در رابطه با «شریف» اینکه وی رابطه نزدیکی با دولت آمریکا و ارتش پاکستان دارد. طبیعتا با توجه به اهمیت امنیتی پاکستان در معادلات منطقه و شبه‌قاره در صورت انتخاب وی به عنوان نخست‌وزیر پاکستان، این کشور در فاصله 18 ماه تا انتخابات پارلمانی آینده (13 اکتبر 2023) شاهد تحولات مهمی در عرصه روابط منطقه‌ای و مسائل داخلی خواهد بود. 

 

* عدم اعتماد پارلمان به عمران خان

جلسه رسمی پارلمان پاکستان در نخستین ساعات بامداد یکشنبه با حضور نمایندگان جناح مخالف به ریاست «ایاز صادق» رئیس مجلس از جناح مخالف در شهر اسلام‌آباد برگزار شد. پیش از این به دلیل درگیری بین احزاب در جلسه صبح، رئیس پارلمان حکم به تعویق جلسه تا بعدازظهر شنبه داده بود. سرانجام جلسه 14 ساعته استیضاح نخست‌وزیر بامداد یکشنبه با رای عدم اعتماد به عمران خان به پایان رسید. عمران ‌خان، رهبر حزب «تحریک انصاف» به عنوان حزب حاکم پاکستان و بیست و دومین نخست‌وزیر این کشور در این جلسه با بی‌اعتمادی نمایندگان جبهه اپوزیسیون در مجلس روبه‌رو شد و سرانجام با رأی اکثریت نمایندگان، وی نیز مانند همه نخست‌وزیران پاکستانی در نیمه راه مجبور به کناره‌گیری شد. در جلسه رأی اعتماد به نخست‌وزیر پاکستان،‌ عمران ‌خان کمتر از ۱۱۰ رأی را از آن خود کرد و در مقابل اپوزیسیون با ۱۷4 رأی او را برای ادامه پست نخست‌وزیری مناسب ندانست همزمان با آغاز روند رأی عدم ‌اعتماد به عمران‌ خان، رئیس پارلمان پاکستان از سمت خود استعفا کرده بود. پس از رأی عدم ‌اعتماد به عمران‌‌خان در پارلمان پاکستان و عزل وی، رسانه‌های پاکستان اعلام کردند نخست‌وزیر معزول دفتر نخست‌وزیری را ترک کرده است. طرح برکناری عمران خان از نخست‌وزیری پاکستان از همان ابتدا از سوی وی و دیگر مقامات قضایی و پارلمانی پاکستان به منزله توطئه خارجی و دخالت آمریکایی‌ها مطرح شد، تا جایی که استدلال نخست‌وزیر برای انحلال پارلمان نیز همین موضوع بود. بر اساس تحلیل‌های موجود این طرح ۲ بازیگر داخلی داشت. طی هفته‌های اخیر حزب تحریک انصاف پاکستان (حزب عمران خان) حمایت متحدان ائتلاف در داخل پارلمان را از دست داده بود و اکثریت مورد نیاز برای شکست رای عدم اعتماد را نداشت. در خارج از پارلمان هم به نظر می‌رسد خان حمایت ارتش قدرتمند پاکستان را از دست داده بود؛ ارتشی که به ادعای مخالفان به پیروزی او در انتخابات عمومی 2018 کمک کرد اما اخیراً علناً با نخست‌وزیر بر سر انتصاب‌های نظامی ارشد و تصمیم‌گیری‌های سیاسی درگیر شده بود. البته حزب تحریک و ارتش این اتهامات را رد کرده‌اند. به هر حال فشارها بر عمران‌خان تا آنجا پیش رفت که وی عملا باید یکی از 2 گزینه استعفا یا رای عدم اعتماد پارلمان را انتخاب می‌کرد. 

 

* تظاهرات پاکستانی‌ها علیه استیضاح عمران‌خان

ساعتی پس از رأی عدم اعتماد پارلمان به نخست‌وزیر پاکستان، گروه‌های حامی عمران خان با برپایی تظاهرات در نزدیکی پارلمان مخالفت خود را با این تصمیم اعلام کردند. در واکنش به این اقدام، پلیس شماری از تظاهرات‌کنندگان را بازداشت کرد. صبح دیروز هم شبکه تلویزیونی المیادین گزارش داد، «عمران خان» نخست‌وزیر برکنار شده پاکستان، از مردم این کشور دعوت کرد تظاهرات مسالمت‌آمیز را در اعتراض به توطئه خارجی برگزار کنند. در همین راستا صبح دیروز شماری از مردم پاکستان در مخالفت با استیضاح عمران‌خان در خیابان‌ها تظاهرات کردند. براساس گزارش المیادین، عمران خان افزود: احساس ناامیدی می‌کنم که اقدامات غیرقانونی به صورت علنی در کشور رخ می‌دهد. من مخالف هیچ فرد یا کشوری نیستم و حرف و عمل من یکسان است. دولت وارداتی را نخواهم پذیرفت. من عضو هیچ خانواده سیاسی نیستم و به طرف ملتم حرکت خواهم کرد. افراد اندکی از من حمایت می‌کردند اما آرام آرام خداوند همه مردم را به سوی من جلب کرد. وی با تکذیب شایعه‌ها درباره اینکه فرمانده ارتش پاکستان او را برکنار کرده یا از او خواسته بود استعفا کند، خاطرنشان کرد: نامه محرمانه درباره دسیسه‌چینی آمریکا علیه پاکستان و دولت را علنی خواهم کرد و نسخه‌هایی از آن را در اختیار دادگاه عالی و فرماندهی ارتش قرار خواهم داد. آمریکا به همراه قدرت‌های غربی برای برکناری دولت به علت روابط آن با روسیه و چین تلاش کرد. تلاش‌ها برای برکناری دولت من، نشانه خشم واشنگتن از مخالفت من با سیاست‌های آن در منطقه است.

 

* نخست‌وزیر جدید و تحولات آتی پاکستان

رسانه‌های پاکستانی اعلام کردند پارلمان این کشور امروز 11 آوریل (22 فروردین) نخست‌وزیر جدید را انتخاب خواهد کرد. در حال حاضر «شهباز شریف» رئیس حزب مسلم‌لیگ (شاخه نواز) به عنوان رهبر اپوزیسیون و کسی که طرح عدم اعتماد به نخست‌وزیر را مطرح کرده بود به عنوان گزینه جدی نخست‌وزیری پاکستان مطرح است. جبهه مشترک جناح مخالف پاکستان که موفق به تصویب عدم اعتماد علیه عمران خان شدند، شهباز شریف را به عنوان نامزد مشترک خود برای تصدی کرسی نخست‌وزیری پاکستان معرفی کرده‌اند. شهباز شریف برادر «نواز شریف» نخست‌وزیر پیشین پاکستان تاکنون ۳ دوره سروزیری ایالت پنجاب به عنوان دومین ایالت بزرگ این کشور را بر عهده داشته است. «مایکل کوگلمن» دستیار ارشد آسیای جنوبی در مرکز ویلسون مستقر در واشنگتن در این باره نوشت: «هیچ‌یک از رهبران ارشد اپوزیسیون پاکستان با ارتش رابطه نزدیک‌تری از شهباز ندارند. او از مواضع متخاصم نسبت به ارتش اجتناب کرده و این به او کمک کرده از موقعیت مطلوبی در ارتش برخوردار شود». او همچنین رابط برادرش و ارتش بود که جنجال‌های رسانه‌ای زیادی داشت. نکته جالب توجه اینکه ارتش پاکستان در بیش از نیمی از عمر 70 ساله خود در سیاست پاکستان تاثیر مستقیم داشته است. بدون شک با انتخاب شریف، تغییرات سیاسی در پنجمین کشور پرجمعیت جهان فورا به سمت تعادل رابطه با آمریکا و اروپا در سیاست خارجی سوق می‌یابد.