زهرا رکن‌آبادی*: «آلنا دوهان» گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره اثرات منفی اقدامات قهری یکجانبه بر بهره‌مندی از حقوق بشر ۲ هفته قبل در تارنمای دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر از سفر خود به ایران خبر داد که قرار است از 17 تا 28 اردیبهشت‌ به طول انجامد. وی با طرح سوالاتی خواستار ارسال نظرات دولت‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد و تمام افراد و سازمان‌های ذ‌ی‌ربط شد. 

 پیش از این، جمهوری اسلامی ایران سال ۲۰۰۲ مبادرت به دعوت عام از همه گزارشگران موضوعی و کشوری کرده بود و بر این اساس تا سال ۲۰۰۵ در مجموع ۶ گزارشگر به کشورمان سفر کردند اما از آن سال به بعد به دلایل متعدد اجازه ورود به گزارشگر ویژه میسر نشد. این روند پس از انتصاب گزارشگر ویژه وضعیت حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۱ تشدید شد. دلیل آن نیز روشن است، چرا که تاسیس سازوکار گزارشگری ویژه کشوری، سازوکاری ناعادلانه، گزینشی و سیاسی با هدف اعمال فشار حقوق بشری بر جمهوری اسلامی ایران بود؛ سازوکاری که با واقعیات موجود حقوق بشری کشورمان و تعاملات و همکاری کشور با شورای حقوق بشر از جمله سازوکار «یو‌پی‌آر» به هیچ عنوان همخوانی نداشت. ماموریت گزارشگر ویژه وضعیت حقوق بشر ایران نیز هر سال به موجب قطعنامه رویه‌ای و مغرضانه شورای حقوق بشر با تلاش بانیان اصلی آن از جمله دولت انگلیس تا امروز تمدید شده است. 

از سال ۲۰۱۵ جمهوری اسلامی ایران مبادرت به دعوت رسمی از ۳ گزارشگر موضوعی از جمله گزارشگر ویژه پیشین اثرات منفی اقدامات قهری یکجانبه بر بهره‌مندی از حقوق بشر(ادریس جزایری) کرده است که هیچ کدام از دعوت‌ها از سوی گزارشگران پذیرفته نشد و اکثریت آنها بازدید خود از ایران را مشروط به اجازه ایران جهت بازدید گزارشگر ویژه کشوری کرده‌اند. 

 خانم دوهان که از سال ۲۰۲۰ به عنوان گزارشگر جدید تحریم‌ها منصوب شده است، به عنوان گزارشگر موضوعی سازمان ملل ماموریت دارد ضمن بررسی و گردآوری موارد نقض حقوق بشر در تمام کشورها در نتیجه اعمال تحریم‌ها و اقدامات یکجانبه دولت‌های دیگر، اثرات آنها را بر کشورها به شورای حقوق بشر و سازمان ملل گزارش دهد. از آنجا که انتصاب سمت گزارشگر موضوعی درباره اثرات منفی اقدامات قهری یکجانبه بر بهره‌مندی از حقوق بشر در زمان ریاست ایران بر جنبش غیرمتعهدها در سال ۲۰۱۴ و بر اساس قطعنامه 27/21 انجام شد، جمهوری اسلامی تعاملات و همکاری‌های خود را با وی همانند دیگر گزارشگران گسترش داد بر این اساس خانم دوهان نیز اعلام کرده قصد سفر به جمهوری اسلامی ایران جهت بررسی تاثیرات تحریم‌های اعمال شده علیه ایران بر وضعیت حقوق بشر را دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز ضمن استقبال از این سفر آمادگی خود را اعلام کرده است. 

اما پس از رسانه‌ای شدن این سفر، صدای خائنان و وطن‌فر‌وشان که همواره مورد حمایت دولت‌های غربی بوده‌اند بلند شده و شیرین عبادی با ارسال نامه‌ای به «میشل باشله» کمیسر عالی حقوق بشر خواستار آن شده سفر خانم دوهان موکول به اجازه ورود «گزارشگر ویژه» به ایران شود. 

سایر معاندان و دشمنان جمهوری اسلامی نیز ادعا می‌کنند این سفر در حالی رسانه‌ای می‌شود که حکومت جمهوری اسلامی تاکنون به هیچ‌ یک از گزارشگران ویژه حقوق بشر حق سفر و ورود به ایران را نداده و بارها آنها را به سیاسی‌کاری متهم کرده است. این ادعای کذب در حالی مطرح می‌شود که همان‌طور که قبلا ذکر شد جمهوری اسلامی ایران طی چند سال گذشته نه تنها اقدام به دعوت عام از گزارشگران ویژه موضوعی کرده، بلکه با حسن نیت اقدام به همکاری و تعامل با آنها کرده و به مکاتبات آنها نیز همواره پاسخ داده است. اما در این میان تنها به گزارشگر ویژه کشوری که مشروعیت وی را قبول ندارد، اجازه ورود نداده است. ادعای دیگری که مطرح کرده‌اند این است که در شرایطی به این گزارشگر اجازه ورود به ایران داده می‌شود که او به‌ رغم پرداختن به حقوق بشر، بر خلاف سایر گزارشگران ویژه حقوق بشر سازمان ملل، در این سفر تنها به بررسی مواردی از نقض حقوق بشر می‌پردازد که ناشی از سیاست‌های یکجانبه و قهری کشور دیگر، از جمله سیاست‌های تحریمی آمریکا و اروپا علیه ایران باشد. این ادعای مضحک در حالی مطرح می‌شود که با یک جست‌وجوی ساده می‌توان متوجه شد ماموریت خانم دوهان از سوی سازمان ملل متحد، صرفا بررسی مواردی از نقض حقوق بشر است که در نتیجه سیاست‌های قهری و اقدامات یکجانبه دولت‌های دیگر رخ داده باشد و پرداختن به سایر موضوعات حقوق بشر در حیطه ماموریت سایر گزارشگران ویژه موضوعی است. 

حال باید دید حسن‌نیت ایران در همکاری با سازمان ملل متحد و شورای حقوق بشر با چه پاسخی مواجه خواهد شد. آیا خانم دوهان در حیطه ماموریت خود صادقانه عمل خواهد کرد و اثرات مخرب تحریم‌ها را - آنطور که هست - در گزارش خود منعکس خواهد کرد یا به شیوه گزارشگران ویژه کشوری که در سالیان گذشته از ایران بازدید کرده‌اند، به دنبال اهداف و اغراض سیاسی و دسترسی به اطلاعات و افراد خارج از حیطه ماموریت خود خواهد بود و در نهایت با تطهیر چهره آمریکا و دولت‌های غربی که نقش آنها در نقض حقوق بنیادین بشر ملت ایران از جمله قطع دسترسی بیماران خاص به داروهای مورد نیاز و... واضح و غیرقابل انکار است، کشور را ترک خواهد کرد؟

* پژوهشگر حقوق بین‌‌الملل