طی سال‌های اخیر شهرک‌نشینان صهیونیست بویژه اعضای گروه‌های راست افراطی ـ که عموما از سوی نظامیان صهیونیست محافظت می‌شوند ـ تقریبا هر روز وارد مسجدالاقصی شده و نسبت به قوانین مسجدالاقصی بی‌توجهی کامل نشان می‌دهند و مزاحمت‌هایی را برای مسلمانان فلسطینی و هزاران نمازگزاری که معمولا در این مکان حضور دارند، ایجاد می‌کنند. این حضور صهیونیست‌ها در مواردی با هتک حرمت مسجدالاقصی هم همراه شده است. از منظر مسلمانان این تهاجم بحث‌برانگیز مدت‌هاست عامل تنش و خشونت علیه فلسطینیان در بیت‌المقدس شرقی و فراتر از آن بوده است. 

فلسطینی‌ها اما معتقدند این حضور صرفا یک امر مقطعی توریستی یا اختلاف دینی نیست. آنها باور دارند این به عنوان بخشی از استراتژی چند دهه‌ای رژیم و گروه‌های جناح راست در راستای «یهودی‌سازی بیت‌المقدس» و به گفته صهیونیست‌ها «پاکسازی آن از میراث بومی اسلامی و مسیحی فلسطینی» است. مردم فلسطین معتقدند گروه‌های راست افراطی اسرائیل، نخستین گام‌ها را برای ویران کردن مسجدالاقصی (از مدت‌ها قبل) برداشته‌اند. صهیونیست‌ها به دنبال این هستند آنچه در آموزه‌های مذهبی آنها به عنوان «معبد سوم» شناخته می‌شود را در قسمت شمال مسجد احداث و جایگزین مسجد کنند. حمله نظامیان و تعرض صهیونیست‌های افراطی در هفته‌های اخیر به محوطه و صحن مسجدالاقصی که منجر به تخریب پنجره‌های قدیمی آن نیز شد در همین راستا بود. 

 

* چرایی یورش صهیونیست‌ها به مسجدالاقصی

فلسطینی‌ها از ورود بدون مجوز هر اسرائیلی به مسجدالاقصی به عنوان هجوم شهرک‌نشینان یاد می‌کنند. به عنوان بخشی از تفاهم بین دولت اردن ـ به عنوان تولیت اماکن اسلامی و مسیحی در بیت‌المقدس ـ  و اسرائیل در سال 1994، افراد غیرمسلمان فقط تحت نظارت واقف یا همان قوانین متولی مجاز به زیارت مسجدالاقصی هستند. مدیریت مسجدالاقصی در حال حاضر متشکل از یک ائتلاف مشترک اسلامی اردنی و فلسطینی است. این توافقنامه تصریح می‌کند فقط مسلمانان مجاز به اقامه نماز در آن هستند در حالی که یهودیان می‌توانند در کنار دیوار غربی مراسم مذهبی خود را بخوانند. در همین حال، صهیونیست‌ها کنترل امنیتی بر مسجد را حفظ می‌کنند. با این حال، اسرائیل مدت‌هاست این قوانین را که اغلب از آن به عنوان «وضعیت موجود» یاد می‌شود، نادیده گرفته و قوانین را دور‌ زده است. در سال‌های اخیر، نیروهای اسرائیلی، شهرک‌نشینان و سیاستمداران برجسته بارها بدون اجازه فلسطین به این مسجد یورش برده‌اند. این تهاجمات گاه به درگیری‌های گسترده و متعاقب آن سرکوب فلسطینی‌ها توسط اسرائیل منجر شده است. قبل از سال 2000، «واقف» بازدیدهای غیرمسلمانان از این مجموعه را از طریق یک سیستم رزرو کنترل می‌کرد. این روند پس از انتفاضه دوم که در سال 2005 پایان یافت، توسط اسرائیل لغو شد. در حال حاضر ده‌ها شهرک‌نشین اسرائیلی و فعالان راست افراطی تقریبا هر روز از حیاط مسجد بازدید می‌کنند که در کنار نظامیان اسرائیلی قرار دارند. 

 

* گروه‌های راست افراطی صهیونیست چه می‌خواهند؟

چندین گروه راست افراطی، عمدتا مذهبی-  صهیونیستی وجود دارند که تهاجماتی را به مسجدالاقصی سازماندهی می‌کنند. آنها گاهی اوقات به عنوان «گروه‌های معبد» نامیده می‌شوند و شامل سازمان‌هایی مانند موسسه معبد و کوه معبد و جنبش وفادار اریتز اسرائیل می‌شوند. اسرائیلی‌ها از این تهاجمات به عنوان «عروج به کوه معبد» یاد می‌کنند. برخی از آنها از دولت اشغالگر صهیونیستی خواستند حاکمیت کامل یهودیان بر این مکان را اعمال کند و اجازه دهد عبادت و قربانی آیینی یهودیان برگزار شود. برخی نیز از تخریب مسجدالاقصی حمایت می‌کنند؛ جایی که معتقدند ۲ معبد باستانی یهودی در آن قرار داشتند تا راه را برای معبد سوم باز کنند. پیروان دیگر فرقه‌های مذهبی، عمدتا یهودیان تندرو ارتدوکس، به دلیل مقدس بودن مکان در سنت یهودی، خواهان ممنوعیت چنین بازدیدهایی هستند. 

 

* در طول تهاجمات چه اتفاقاتی می‌افتد؟

نزدیک به 2 دهه است که یورش‌ها به مسجدالاقصی همه‌روزه به جز جمعه‌ها و شنبه‌ها برنامه‌ریزی شده است. در گذشته، شهرک‌نشینان از ورود به مسجد در تعطیلات مسلمانان اجتناب می‌کردند اما در سال‌های اخیر این امر تغییر کرده است. شهرک‌نشینان که توسط پلیس بشدت مسلح محافظت می‌شوند، در ۲ شیفت مختلف وارد حیاط مسجد می‌شوند تا نماز بخوانند، مراسم را انجام دهند و برای اعضای تور سخنرانی کنند. تور اول معمولا بین ساعت 7:30 صبح تا 10:30 صبح به وقت محلی و تور دوم بین ساعت 13 تا 2 بعدازظهر است. در آن زمان‌ها هیچ نماز مسلمانان برگزار نمی‌شود و مسجد معمولا خالی از نمازگزار است. هر تور از 30 دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد و از دروازه مراکش (باب المغاربه) در انتهای جنوب غربی مجموعه شروع می‌شود. ساکنان سپس به سمت بخش جنوب شرقی حرکت می‌کنند و از نمازخانه قبله با گنبد نقره‌ای، ساختمان اصلی و محل اقامه نماز جماعت عبور می‌کنند. سپس به بخش شمال شرقی و غربی راه می‌روند و بعد به نقطه‌ای که شروع کرده بودند بازمی‌گردند و از باب‌السیلسله خارج می‌شوند. در گذشته بازدیدها 10 تا 15 دقیقه طول می‌کشید و از دروازه مراکش شروع می‌شد و در چند متری دروازه السیلسله به پایان می‌رسید. با وجود مخالفت‌های مکرر فلسطینی‌ها، این تورها طی سال‌ها به‌ طور پیوسته افزایش یافته است. 

با توجه به قداست قدس برای مسلمانان، نظامیان صهیونیست از وحشت خشم مسلمانان و وقوع تنش و درگیری، بازدیدکنندگان یهودی را از برپایی مراسم مذهبی در مسجدالاقصی منع می‌کردند. با این حال، از آنجایی که هیچ قانون صهیونیستی به طور صریح یهودیان را از انجام این کار منع نمی‌کند، به نظر می‌رسد سیاست صهیونیست‌ها در این زمینه نیز دچار تغییر خواهد شد. چه اینکه تاکنون مواردی از سوی متولیان و خدام مسجدالاقصی مستند شده است که در آن صهیونیست‌ها حملاتی را به نماز و مناسک مسلمانان ترتیب داده‌اند. در آگوست 2021، نیویورک تایمز گزارش داد اسرائیل «بی سر و صدا» بدون انتشار عمومی «نماز یهودیان» را مجاز کرده است. 

 

* هجوم‌ها از چه زمانی شروع شد؟

حملات به مسجدالاقصی بلافاصله پس از اشغال بخش شرقی شهر توسط اسرائیل در سال 1967 به همراه کرانه باختری و نوار غزه آغاز شد. سربازانی که شهر را تصرف کردند در 7 ژوئن 1967 در حالی که پرچم اسرائیل را برافراشته بودند وارد صحن مسجد شدند و نماز مسلمانان را به مدت یک هفته ممنوع کردند. سال 1982، «آلن گودمن» آمریکایی- اسرائیلی که با جنبش خشونت‌آمیز حامی شهرک‌نشینان ارتباط داشت، با تفنگ خودکار وارد محوطه شد و در داخل گنبد صخره شلیک کرد که بر اثر این تیراندازی ۲ فلسطینی شهید و 9 نفر دیگر زخمی شدند. سال 1990، یک گروه اسرائیلی معروف به «جنبش وفادار کوه معبد و اریتز اسرائیل» تلاش کردند تا سنگ بنای معبد سوم را در محوطه قرار دهند. در واکنش به مقابله مسلمانان با این هتک حرمت، نیروهای اسرائیلی با شلیک گلوله به درگیری‌ها و تظاهرات فلسطینیان پاسخ دادند و بیش از 20 نفر را شهید و دست‌کم 150 نفر را زخمی کردند. بعدا مقامات اسرائیل مجوز افتتاح یک تونل به دیوار غربی، زیر پایه‌های مجموعه الاقصی را صادر کردند و به حمایت از حفاری‌های باستان‌شناسی در مجاورت مسجد که توسط گروه‌های شهرک‌نشین اداره می‌شد، ادامه دادند. سپتامبر 2000 «آریل شارون» نخست‌وزیر اسبق رژیم صهیونیستی و رهبر مخالفان وقت، با حمایت صدها افسر بشدت مسلح به مسجدالاقصی یورش برد. دیدار او که فلسطینیان آن را بسیار تحریک‌آمیز و هتاکانه نسبت به قداست مسجد می‌دانستند، جرقه انتفاضه دوم ۵ساله را زد. اسرائیل با استناد به بهانه مسائل امنیتی، پس از انتفاضه، مدیریت و کنترل واقف بر فرآیند بازدید غیرمسلمانان را لغو کرد. این اقدام راه را برای تورهای سازماندهی شده توسط شهرک‌نشینان اسرائیلی و فعالان راست افراطی باز کرد که توسط پلیس محافظت می‌شدند. از حدود سال 2017 به بعد، هجوم‌ها در قالب تور روزانه‌ای که امروز نیز وجود دارد، سازماندهی شد. بر این ساس ده‌ها نفر در هر تور شرکت می‌کنند که این تعداد در تعطیلات یهودیان، مانند عید پسح، پوریم، روز اورشلیم (بیت‌المقدس) و... به صدها نفر می‌رسد. به عنوان مثال، در روز بیت‌المقدس در سال 2018 بیش از 1600 شهرک‌نشین به مسجد یورش بردند. تعداد بازدیدکنندگان در طول سال‌ها به طور پیوسته افزایش یافته است. در سال 2009 میلادی 5658 شهرک‌نشین در چنین تورهایی وارد مسجد شدند. بر اساس برخی برآوردها در سال 2019 درست قبل از همه‌گیری «کووید-19»، این تعداد به 30000 نفر افزایش یافت. 

 

* فلسطینی‌ها به تهاجمات چگونه می‌نگرند؟

فلسطینی‌ها معتقدند این تهاجم‌ها، تلاشی از سوی ملی‌گرایان افراطی صهیونیست برای ادعای مالکیت مذهبی بر اماکن مقدس و حذف فرهنگ و مذهب فلسطینی از مسجدالاقصی است. این مسجد، قبله اول مسلمانان و از مهم‌ترین اماکن مقدس در اسلام است. مسجدالاقصی همچنین به نمادی از فرهنگ و موجودیت فلسطین تبدیل شده است. برای بسیاری از فلسطینی‌ها، حفاظت از آن هم یک وظیفه دینی و هم یک وظیفه ملی است. فلسطینی‌ها با اختصاص زمان‌های مشخص برای ورود اسرائیلی‌ها و اجازه دادن به آنها برای اقامه نماز، می‌ترسند که زمینه‌ای برای تقسیم مسجد بین مسلمانان و یهودیان فراهم شود، شبیه تقسیم‌بندی‌ای که در رابطه با وضعیت «مسجد ابراهیمی» در الخلیل در دهه 1990 رخ داد. به هر صورت کنترل اسرائیل بر بیت‌المقدس شرقی، از جمله شهر قدیمی، چندین اصل تحت قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند که تصریح می‌کند یک قدرت اشغالگر هیچ حاکمیتی در سرزمینی که اشغال کرده است ندارد و نمی‌تواند هیچ تغییر دائمی در آنجا ایجاد کند. برای جلوگیری از تهاجمات، فلسطینی‌ها مدت‌هاست که آنچه به نام «رباط» معروف است را در دستور کار قرار داده‌اند. در چارچوب رباط یک تحصن اجتماعی و مذهبی که در آن نمازگزاران ساعت‌ها و حتی روزها طولانی در مسجد جمع می‌شوند، سازماندهی می‌شود. هدف از رباط این است که محل مسجد را همیشه آباد و مملو از جمعیت نگه دارند تا از ورود شهرک‌نشینان اسرائیلی به مسجد بویژه در ایام تعطیلات مسلمانان جلوگیری شود. با این حال پلیس اسرائیل بارها به مسجدالاقصی یورش برده است تا آن را از وجود نمازگزاران شرکت‌کننده در رباط، بویژه پیش از تعطیلات یهودیان پاکسازی کند. آخرین حملات نیز مربوط به آوریل 2022 بود که نیروهای اسرائیلی در ماه رمضان از گاز اشک‌آور، نارنجک‌های شوکر و گلوله‌های فولادی با روکش لاستیکی در داخل حیاط مسجد استفاده و صدها نفر را مجروح کردند.