گروه بین‌الملل: رئیس دولت امارات عربی متحده، سرانجام دیروز پس از سال‌ها بیماری و ازکارافتادگی از دنیا رفت. خلیفه بن زاید آل‌نهیان پیش از مرگش در 73 سالگی به مدت 18 سال، سمت «ریاست» این شیخ‌نشین جنوب خلیج‌فارس را بر عهده داشت که با وجود تظاهر اماراتی‌ها به انتخابی بودن آن، منصبی وراثتی و انتصابی است شبیه دیگر سلطنت‌های دست‌نشانده استعمار انگلیس در جنوب خلیج‌فارس و عربستان و اردن. 

وام، خبرگزاری رسمی امارات دیروز جمعه با اعلام خبر مرگ خلیفه بن‌زاید از القابی نظیر «رهبر میهن و حافظ راه کشور» و «اعلی‌حضرت» استفاده کرد. 

به گزارش این خبرگزاری، وزارت امور ریاستی امارات همچنین ۴۰ روز در این کشور عزای عمومی اعلام کرد و خبر داد در این مدت پرچم امارات به حالت نیمه‌افراشته درخواهد آمد و سازمان‌ها و ادارات دولتی و خصوصی این کشور به مدت ۳ روز تعطیل خواهد بود. 

سال 2018 با وجود بیماری شدید خلیفه بن‌زاید که به دوری طولانی‌مدتش از انظار منجر شده بود، او باز هم توسط شورای عالی فدرال امارات برای چهارمین بار به این سمت انتخاب شد. طی تقریبا یک دهه‌ای که او از کار افتاده بود و برادر کوچک‌ترش عملا همه‌کاره حکومت بود، هیچ‌گاه دلیل وخامت حالش رسانه‌ای نشد اما در میان اماراتی‌ها شایع شده که شیخ دچار بیمای زوال عقل شدید بوده و این اواخر مشاعرش را از دست داده بود. 

او پسر ارشد زاید بن سلطان آل‌نهیان، موسس دولت مستقل امارات متشکل از 7 شیخ‌نشین عربی و همچنین سیاست منطقه آزاد در بندر دوبی و سپس سایر شهرهای آن بود. خلیفه متولد العین است که سال 1948 در زمان تولد او بخشی از منطقه عمان تحت قیمومت بریتانیا بود. 

بر اساس سنتی ثابت طی عمر کوتاه امارات که 51 سال پیش از قیمومت بریتانیا خارج شد، حاکم ابوظبی پایتخت این کشور، رئیس حکومت و حاکم دوبی، رئیس دولت و نایب‌رئیس حکومت هستند. 

خلیفه بن‌زاید که بیشتر مناصب نظامی داشت، ۳ نوامبر ۲۰۰۴ یعنی یک روز پس از فوت پدرش به طور خودکار حاکم ابوظبی شد و به تبع آن شورای عالی اتحاد امارات او را به عنوان رئیس کشور انتخاب کرد. بر اساس روندی که حالا تبدیل به یک رسم شده است، در آن یک روز فاصله بین مرگ زاید و به تخت نشستن پسرش به عنوان ولیعهد ابوظبی، حاکم دوبی به طور تشریفاتی رئیس امارات نام گرفت. 

مکتوم بن راشد آل‌مکتوم (برادر ارشد و متوفی حاکم فعلی دوبی) در آن زمان رئیس وقت شیخ‌نشین دوبی، نایب‌رئیس امارات و نخست‌وزیر این کشور بود. این رسمی است که این بار هم پس از مرگ رئیس امارات و حاکم ابوظبی تکرار شده و محمد بن راشد آل‌مکتوم، حاکم دوبی به عنوان نایب‌رئیس امارات موقتا به طور تشریفاتی سکان ریاست کشور را در دست گرفته است تا زمانی که شورای عالی فدرال حاکم جدید ابوظبی را انتخاب کند. حاکم جدید ابوظبی نیز کسی نیست جز محمد بن‌زاید آل‌نهیان، برادر کوچک‌تر رئیس تازه درگذشته که به خاطر از کار افتادگی برادرش طی یک دهه اخیر، به عنوان جانشین فرمانده کل نیروهای مسلح و مسؤول سیاست خارجی عملا همه‌کاره امارات بوده است. او از بسیاری جهات الگویی برای محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی بوده تا در غیاب شاه بیمار عربستان حاکمیت را به دست بگیرد. 

محمد بن‌زاید، یک سال پیش از مرگ پدرش از سال ۲۰۰۳، به سمت نایب ولیعهد ابوظبی منصوب شده بود و حالا پس از 18 سال نیابت حکومت این شیخ‌نشین به طور خودکار به عنوان حاکم ابوظبی ارتقا یافته و سپس رئیس کشور امارات نام خواهد گرفت. با این حال نباید فراموش کرد که همان مشکل کشاکش بر سر قدرت که در میان سلسله مراتب وارثان آل‌سعود به وجود آمده امروز در خاندان آل‌نهیان و حتی رقیب‌شان در دوبی، آل‌مکتوم هم به چشم می‌خورد. 

شیخ‌زاید، موسس امارات یک شخصیت کاریزماتیک و دست‌نیافتنی برای اهالی 7 شیخ‌نشین تشکیل‌دهنده امارات بود و هیچ کس را یارای مخالفت با جایگاه او نبود. او 8 فرزند داشت که تنها ۲ تن از آنها یعنی خلیفه و محمد پسر بودند. بنابراین وراثت حکومت به شکل طولی انتقال یافت. حالا که پس از خلیفه، قدرت به طور عرضی میان فرزندان شیخ زاید انتقال یافته و به محمد می‌رسد اما این بحث به طور جدی مطرح می‌شود که چرا نباید روند وراثت طولی ادامه داشته باشد؟ 

شیخ خلیفه از همسرش، شمسه بنت سهیل المزروعی 8 فرزند دارد که از این نظر به شکل عجیبی شبیه پدرش است و 6 تای آنها دختر هستند. این 8 فرزند به ترتیب سلطان، محمد، شما، سلاما، اوصحی، شیخه، لطیفه و موزه هستند. 

 

* سناریوی مشابه امارات در عربستان

 این روزها سلمان بن عبدالعزیز، شاه سعودی نیز در وضعیتی مشابه همتای درگذشته اماراتی‌اش قرار دارد. 

سلمان که احتمالا علاوه بر مشکل زوال عقل از سرطان روده نیز رنج می‌برد، هفته گذشته پس از انتقال به بیمارستان سلطنتی در جده تحت عمل کولونوسکوپی قرار گرفت. با وجود ادعاهای دربار سعودی و تبریک‌های تصنعی حاکمان شیخ‌نشین‌های عربی بابت عمل موفق کولونوسکوپی سلمان- که به شکلی طنز‌آمیز یکی از این شادباش‌ها از سوی خلیفه بن‌زاید، حاکم در حال مرگ امارات فرستاده شده بود- کارشناسان و منابع اطلاعاتی وضعیت شاه سعودی را ناپایدار تصور می‌کنند و احتمال زنده ماندن او را کمتر از ۱۰ درصد در نظر می‌گیرند. حتی به شکل مشکوکی با وجود تسلط رژیم سعودی بر توئیتر و پایش بی‌رحمانه مخالفان رژیم در شبکه‌های اجتماعی، اخیرا چند فعال توئیتری مدعی شده‌اند سلمان حداکثر ۲ هفته دیگر زنده می‌ماند. البته با در نظر گرفتن مساله حاد جانشینی شاه سعودی، اینجا فقط بیماری به عنوان عامل اصلی مرگ او مطرح نیست. 

این واقعیت که سلمان تحت‌الحفظ پسرش به بیمارستانی کاملا امنیتی و دور از دسترس تمام خاندان سعودی و مقامات کشور منتقل شده و بعد از عمل هم از آن خارج نشده، گویای آن است که شاه هپروتی سعودی توسط پسر و ولیعهد همه‌کاره و جاه‌طلبش به مسلخ فرستاده شده است. به عبارت دیگر بن‌سلمان مترصد است پدرش را در بهترین زمان و مکان ممکن سر‌به‌نیست کرده و در هماهنگی کامل با شریک عربی اصلی‌اش بن‌زاید در امارات، رسما تاج‌گذاری کند.