کد خبر: 248589تاریخ: 1401/2/24 00:00
دنیا همه را فریب داد و تو دنیا را
شرحی بر احوالات سلسله شاگردان میرزای شیرازی/ 2
نیما ارزانی: مرحوم آیت‌الله علی‌اکبر الهیان روز سهشنبه سیزدهم بهمن‌ماه 1339 خورشیدی (سال 1380 قمری) بدرود حیات گفت؛ جنازهاش به قم حمل شد و مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره) بر ایشان نماز گزارد (و گویا این آخرین نماز میت ایشان بود که به‌جا آورد). ایشان در قبرستان «وادی‌السلام خاکفرج قم» در مقبره خانوادگی مرحوم حاج‌علیرضا احمدنژادرامسری، مؤسس بیمارستان خیریه کتالم رامسر به خاک سپرده شد.
مرحوم آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی(رض) طی مصاحبه‌ای در سال 1392 تاکید کردند با وجود گذشت سال‌ها (حدود 56 سال) از زمان رحلت آقای الهیان، بعد از اینکه قبرستان قم را خراب کردند، پیکر آقای الهیان تنکابنی سالم مشاهده شد. در همین خبر بود که آیت‌الله خلیل منصوری در نقلی فرمودند: «زمستان سال 1392 حسین پورمنصوری در تماسی تلفنی از شایعه کشف جسد سالم آیت‌الله العظمی شیخ علی‌اکبر الهیان سخن گفت و خواهان تحقیق در این باره شد که بنده پس از مراجعه به قبرستان وادی‌السلام در خیابان خاکفرج قم، با محیطی مواجه شدم که شگفتی مرا برانگیخت - به دلیل برخی مسائل امنیتی، اخلاقی و مسائل مربوط به جابه‌جایی در استانداری قم به مسیر این خیابان که دقیقا رو‌‌به‌روی وادی‌السلام واقع است، مسؤولان شهرداری حجرات پیرامون قبرستان را تخریب کرده و با سیمان کردن قبور، اقدام به هم‌سطح‌سازی قبور با زمین‌های پیرامونی آن کردند - هر چه در قبرستان گشتم حجره 123 را نیافتم، زیرا تخریب شده و دیوار بیرونی آن که به سمت خیابان بود، کاملا از میان برداشته شده بود. جست‌وجو کردم ولی کسی را برای پاسخگویی نیافتم. این امر گذشت تا خبر کشف جسد سالم آیت‌الله‌العظمی شیخ علی‌اکبر الهیان را از زبان آیت‌الله خزعلی که از شاگردان و علاقه‌مندان آن بزرگوار هستند، شنیدم و متوجه شدم در زمستان همان سال، در پی تخریب قبرستان، مسؤولان امر، با جسد سالم آیت‌الله شیخ علی‌اکبر الهیان (آن استاد کامل، شاگرد آیت‌الله سیدموسی زرآبادی‌قزوینی و هم حجره‌ای امام خمینی(ره) و دایی آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی تنکابنی)، رو‌به‌رو شده‌اند. پس از این اتفاق، جهت تکریم هرچه بیشتر ایشان، اقدام به جابه‌جایی قبر از سطح یک متری قبرستان به محل سردابی کردند و سپس بقعه و بارگاهی برای آن عارف وارسته و الهی ساختند.
شیخ محمدتقی نحوی که از شاگردان و ملازمان آقای الهیان بودند در نقلی فرمودند: «اکثر اوقات خدمت آن مرحوم میرسیدیم. اما از قول یکی از اخیار تهران که در لحظات آخر حیات آن مرحوم، نزدش حاضر بوده است نقل می‌کند که چند لحظه قبل از وفات، ایشان به من فرمودند: زیر بغلم را بگیرید تا بنشینم. او را نشاندیم، متوجه شدیم آن مرحوم پاها را جمع کرده و مؤدب نشسته و به یک نقطه معینی نگاه می‌کند و لبان خود را تکان میدهد [گویا با کسی صحبت می‌کند]، سپس پا را دراز کرد و خوابید و به رحمت ایزدی پیوست؛ در همین حال بوی عطری بسیار عالی به مشام ما رسید».
اخیرا در حوزه علمیه المهدی(عج) رامسر توسط طلبه‌ای فاضل آقای مهران زارع، اپلیکیشن الهیان که نگاهی به خاطرات دوستان و مریدان شیخ علی‌اکبر دارد تهیه شده است. در این مجموعه خاطرات علامه آیت‌الله حاج‌شیخ عبدالحسین عترتی کوشالی‌لاهیجی، محمدعلی معلم دامغانی، دکتر سیدعلی‌اکبر میرحسینی، علامه محمدرضا حکیمی، حاج سیداحمد حاج‌سیدجوادی (مشهور به حاج‌آقا عماد)، آیت‌الله حاج‌شیخ ابوالقاسم مسیح شرقیان، آیت‌الله سیدجلیل آقا زرآبادی‌قزوینی، دکتر سیدعلی موسوی‌گرمارودی، دکتر محمدرضا بندرچی، شیخ محمد اسلامی، آیت‌الله حاج شیخ عبدالقائم شوشتری، استاد کریم فیضی، حاج‌مهدی توکل و حاج‌شیخ محمدعلی خلج، به بیان خاطراتی با مرحوم الهیان می‌پردازند که مطالعه و ملاحظه آن، خالی از لطف نیست.
اما یکی از شاگردان ویژه آیت‌الله شیخ علی‌اکبر الهیان‌‌تنکابنی، حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ محمدتقی نحوی‌رامسری است. ایشان کتابی درباره استاد خویش به عنوان «سه گفتار» تنظیم و منتشر کرده و در آن خاطرات و حکایاتی از شیخ علی‌اکبر الهیان بیان کرده است.
محمدتقی نحوی سال 1314 هـ. ش در یک خانواده عالم در رامسر به دنیا آمد. وی پس از تحصیل در مکتب‌خانه‌ها و حوزه‌های علمیه رامسر به مدرسه التفاتیه در قزوین رفت و در آنجا به شاگردی عالمان آن دیار مفتخر شد. سپس به قم مهاجرت کرد و به تحصیلات عالیه خود ادامه داد.
وی پس از آیت‌الله محمد صادقی‌تهرانی - که نخستین نماز جمعه رامسر را اقامه کرد - و شیخ عبدالرزاق الهیان، از سوی امام خمینی(ره) در تاریخ 29 دی‌ماه سال 1360 خورشیدی به عنوان امام جمعه رامسر منصوب شد. در مدت زمانی که در این منصب بود، افزون بر ساخت حوزه علمیه در رامسر و مدیریت آن، به ساخت و بازسازی مساجد و اماکن مذهبی شهر رامسر پرداخت که یکی از مهم‌ترین آنها بازسازی مسجد آدینه پس از آتش‌سوزی و تخریب آن بود.
پدر شیخ محمدتقی نحوی معروف به ملاعلی بن عبدالرزاق بن محمدقاسم نحوی است که در رامسر تولد یافت و مقدمات را در مدارس علمیه آن شهرستان فرا گرفت. سپس عازم نجف شد و مدارج عالیه را در آنجا طی کرد و به موطن خود بازگشت. پس از آن در رامسر به تدریس در مدرسه آخوند محله و در جوردیه (جواهرده) به تدریس در مدرسه میدان اشتغال داشت و مردم در اکثر مرافعات خویش، به ایشان مراجعه می‌کردند. ایشان در نهایت احتیاط، حکم را صادر می‌کردند و گاهی در مقابل اینگونه زحمات، هدیه‌ای به او می‌دادند اما وی امتناع کرده و از کشاورزی ارتزاق می‌کرد.
ملاعلی نحوی حدود سال ۱۳۲۰ هجری قمری در حالی که عازم کربلای معلی بود، در نزدیکی شهر قم وفات کردند و جنازه ایشان به قم حمل و سپس به خاک سپرده شد. وی دارای سه پسر به نام‌های شیخ محمدحسن، آقا محمد و آقا کریم بوده است. شیخ محمدحسن در اوایل جوانی به تحصیل اشتغال داشت و پس از فوت پدر از تحصیل دست کشید. دیگر فرزند ایشان، شیخ محمدتقی نحوی است که در رامسر، امام جمعه و از فضلای آن دیار است. وی اکثر اوقات فراغت خویش را به عبادت می‌گذرانید. هفت سفر، پیاده به زیارت حضرت سیدالشهدا به کربلا مشرف شد که در سفر آخر و در میانه راه وفات کرد. نقل شده است در یکی از سال‌ها، سیل، محلات مجاور رودخانه صفارود (رامسر) را تهدید و خراب می‌کرد. ملاعلی در کنار رودخانه مقداری از تربت حضرت سیدالشهدا را زیر خاک قرار داد و سیل مسیر خود را تغییر داد و ابداً آسیبی به آن محل‌ها نرسید و تاکنون هم لات‌محله که مجاور رودخانه صفارود است، پس از چندین بار گذار سیل از آن مناطق، از خطر مصون مانده است.
جد محمدتقی هم معروف به ملا عبدالرزاق بن محمدقاسم نحوی حدود ۱۲۱۵ هجری قمری در رامسر متولد شد و در ۸ سالگی شروع به خواندن ادبیات عربی نمود و پس از آن به قزوین عزیمت کرد و نزد علما و حکمای زمان خود به فراگرفتن فقه، اصول، حکمت، ریاضیات و نجوم پرداخت. ۱۸ ربیع الاول ۱۲۴۲ هجری قمری وارد اصفهان شد و در حلقه درس ملاعلی نوری‌مازندرانی و حجت‌الاسلام سیدمحمدباقر شفتی (رشتی) و حاج‌محمدابراهیم کرباسی (معروف به حاجی کرباسی) و دیگر دانشمندان حضور یافت. سپس در حدود ۱۲۵۰ هجری قمری به رامسر بازگشت و به تدریس در مدارس علمیه آخوند محله و تربیت طلاب علوم دینی مشغول شد. وی در حدود سال ۱۲۷۵ هجری قمری بدرود حیات گفت. جامع معقول و منقول و عالِم در ریاضیات و نجوم بوده است. کتب زیادی از فقه، اصول حکمت و عرفان در کتابخانه آقای عبدالوهاب فرید در رامسر متعلق به ایشان موجود است.
ملا محمدقاسم، جد پدری شیخ محمدتقی نحوی و جدّ بزرگ خاندان نحوی است. ایشان از علما و مدرسین بنام رامسر و حومه و در رامسر ساکن بوده‌اند. اکثر خاندان نحوی نیز هم‌اکنون در رامسر سکونت دارند.
بنا به نقل بزرگان این خاندان، عده‌ای از فضلا و روحانیون رامسر که در اصفهان با وی معاشرت داشتند از ملا محمدقاسم جهت اقامت در رامسر برای تدریس دعوت کردند. وی اوایل قرن سیزدهم به اتفاق برادرش از اصفهان به رامسر مهاجرت می‌کند. برادرش به شیخ زاهد محله چابکسر رفته و در آن محل مدرسه‌ای تاسیس می‌کند و به تدریس مشغول می‌شود. هم‌اکنون بازماندگان وی در چابکسر (شیخ زاهد محله) به نام خانوادگی سعیدی سکونت دارند. اما ملا محمدقاسم به رامسر آمد و در آخوند‌محله رامسر مدرسه احداث کرد که این مدرسه تا اوایل قرن چهاردهم معمور بوده و فرزندان و نوادگانش آن را اداره می‌کردند ولی به مرور زمان، متروک و مخروبه شد تا اینکه سال ۱۳۸۲ هجری قمری به همت آیت‌الله حاج شیخ علی‌اکبر تسخیری و آیت‌الله شیخ محمدتقی نحوی (نوه وی)، تجدید بنا شد. ملا محمدقاسم 28 محرم ۱۲۴۰ هجری قمری در رامسر وفات کرد.
شیخ محمدتقی نحوی که شجره خاندان عالم‌خیز ایشان در بالا ذکر شد، لمعه در فقه نیمه استدلالی را نزد شیخ ستوده آموخت. قوانین را نزد آیت‌الله اعتمادی و رسایل شیخ انصاری در اصول فقه را نزد آیت‌الله العظمی شیخ جعفر سبحانی تلمذ کرد. کتاب اشارات ابن‌سینا در فلسفه را در نزد آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی خواند و پس از اتمام کفایتین، به درس خارج آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی رفت و افتخار شاگردی ایشان را نیز کسب کرد. وی در عرفان عملی شاگرد ویژه حضرت آیت‌الله شیخ علی‌اکبر الهیان بود و همواره در سفر و حضر از ایشان بهره می‌برد. آقای نحوی در سفرهای معنوی از سفرهای چهارگانه، در کنار آقای الهیان به سیر آفاق و انفس می‌پرداخت. شیخ علی‌اکبر الهیان پیوسته در سفرهای خویش به جواهرده رامسر و زرآباد الموت قزوین، شیخ محمدتقی نحوی را همراه و همدم خویش می‌کرد. شیخ محمدتقی نحوی از جمله کسانی بود که به امام خمینی ارادت می‌ورزید و در انقلاب، نقش مفید و سازنده‌ای ایفا کرد. همچنین ایشان در زمره کسانی بود که در حمایت از امام خمینی(ره) پس از تبعید به ترکیه حمایت و نامه سرگشاده عالمان و فاضلان را توقیع و امضا کرد. در این نامه سرگشاده که از طرف علما، فضلا و محصلان حوزه علمیه قم به حضرت امام(ره) توقیع شد، چنین آمده است: «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم؛ محضر مقدس بزرگ مرجع عالم تشیع حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی متع‌الله المسلمین بطول بقائه؛ هر چند انتقال حضرتعالی از ترکیه به عتبات عالیات از جهتی مایه خرسندی است ولی ادامه تبعید آن مرجع عالیقدر که به خاطر دفاع از قرآن و حقوق ملت اسلام و حمایت از استقلال و تمامیت ارضی کشور اسلامی ایران صورت گرفته است، بسی موجب تاثر و تنفر عموم ملت ایران است. ملت شریف مسلمان ایران و حوزه علمیه قم که از منویات مقدس آن قائد عظیم‌الشأن پیروی می‌کنند و برای تأمین و اجرای آن، از هیچ‌گونه فداکاری دریغ ندارند، انتظار دارند بزودی موانع برطرف شود تا با مراجعت حضرتعالی به حوزه علمیه قم و با تدابیر خردمندانه و رهبری‌های ارزنده آن زعیم عالیقدر، مصالح عالیه اسلام و ایران و حقوق از دست رفته ملت، تامین گردد. أدام‌الله ظلکم علی رؤوس الانام».
شیخ محمدتقی جزو افراد مورد وثوق امام خمینی(ره) بوده و در احکامی که حضرت امام(ره) برای افراد جهت اخذ وجوهات صادر می‌کردند و در پایگاه امام خمینی موجود است، اینگونه آمده است: مروج الاحکام آقای شیخ محمدتقی نحوی‌رامسری- در قم هستند... ۲۱/ ذی‌الحجه/ ۸۸. معرف: آقای محمدی‌گیلانی و آقای محفوظی از قم. حدود اختیارات: حسبیه، ایصال نصف.
شیخ محمدتقی نحوی تا پایان عمر در رامسر مشغول تربیت طلاب علوم دینی بود و پس از سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر و پس از طی یک دوره بیماری، سحرگاه هفتم اردیبهشت 1399 خورشیدی، مصادف با دوم رمضان المبارک 1441 هجری قمری، در ۸۵سالگی دار فانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. پیکر این استاد اخلاق و استوانه زهد و تقوا، پس از تشییع و نماز در بارگاه کریمه آل‌الله، در کنار مضجع شریف استادش حضرت آیت‌الله العظمی شیخ علی‌اکبر الهیان در قبرستان وادی‌السلام خاکفرج قم به خاک سپرده شد.
نگارنده در طی 5 سال آشنایی و شاگردی ایشان، بسیاری از خصوصیات و احوالاتی را که دیگران از آیت‌الله الهیان نقل قول می‌کنند، در ایشان دیده بودم و اینگونه احوالات از علما و عرفا برایم قابل درک است. امید است شرح حال اعاظم و افاخم کشورمان برای فهم بهتر نسل‌های آینده از داشته‌های این سرزمین مفید باشد.
...............................................................................
* با اقتباس از کتاب بزرگان رامسر به قلم محمد سمامی و مجموعه یادداشت‌های آیت‌الله خلیل منصوری