گروه اقتصاد بین‌الملل: فردا نشست 2022 مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در کوهستان‌های مشهور داووس سوییس به کارش پایان می‌دهد.  

این طنز تلخ تاریخ است که امسال المپین‌های نظم جهانی غربی درست در حالی در بی‌ربط‌ترین و غیر‌متعارف‌ترین اجلاس داووس در نیم‌قرن اخیر شرکت می‌کنند که خود این نظم نیز کارکرد متعارفش را از دست داده است. 

«دیوید والش» گزارشگر شبکه یورونیوز (ارگان اتحادیه اروپایی) که به داووس رفته، می‌نویسد: «به جای مناظر معمول کوهستان‌های برفی که معمولا پس‌زمینه نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس بوده است، در عوض نمایندگان و بازدیدکنندگان رویداد 2022 با مناظر کوهستان‌های سبز و آفتاب گرم مورد استقبال قرار می‌گیرند. برای نخستین‌بار این نشست - که در موارد متعدد به دلیل شیوع کرونا به تعویق افتاد - به جای ژانویه که به طور سنتی برگزار می‌شد، در فصل بهار برگزار می‌شود. علاوه بر تنوعی که تغییر فصل به ارمغان می‌آورد، مجمع جهانی اقتصاد در یک زمان حیاتی تشکیل جلسه می‌دهد. 

اجلاس داووس در تاریخ 50 ساله خود، هرگز با چنین مسائل جهانی بی‌سابقه‌ای مواجه نبوده که اکنون در سال 2022 با آن روبه‌رو شده است، زیرا جهان در حالی از یک بیماری همه‌گیر جهانی بهبود می‌یابد که در تقلای مهار تاثیر مخرب بحران آب و هوایی و توفان ژئوپلیتیک متعاقب حمله (روسیه) به اوکراین است».

حتی «بورگ برند» رئیس مجمع جهانی اقتصاد (WEF) نیز در جلسه توجیهی با رسانه‌ها پیش از رویداد غیرعادی امسال داووس، به وضع و حال آن کنایه می‌زند. او می‌گوید: «داووس متفاوت خواهد بود اما نه عمدتا به دلیل کمبود برف، بلکه به دلیل عدم همکاری جهانی برای حل این چالش‌های مهم. چالش‌های جهانی به راه‌حل‌های جهانی نیاز دارند و ما این راه‌حل‌های جهانی را نمی‌بینیم و اینجاست که باید در داووس فشار بیاوریم».

با این حال کاملا واضح است که نه والش، خبرنگار ارشد یورونیوز و نه برند، سیاستمدار نروژی برگزار‌کننده اجلاس داووس، هیچ‌کدام جرات آن را ندارند که در لابه‌لای گزارش یا سخنرانی‌شان به مهم‌ترین و عاجل‌ترین بحران جهانی اعتراف کنند که همین حالا در زمان برگزاری بی‌ربط‌ترین اجلاس مجمع جهانی اقتصاد، سلطه جهانی غرب را به چالش می‌کشد؛ بحران غذا. 

اگرچه روسیه غایب بزرگ اجلاس امسال در این دهکده سرمایه‌داران در اعماق کوهستان‌های سوییس محسوب می‌شود و حتی خانه کوهستانی ۳ طبقه‌ای که در سال‌های گذشته محل اسکان هیات روس بود نیز خالی مانده و بر سر در آن میان ۲ واژه «خانه روسیه»، ۲ واژه سرخ «جنایات جنگی» گنجانده شده، با این حال ظاهرا جای روسیه دست‌‌کم در میان سخنان حاضران و گزارشگران دستگاه پروپاگاندای غربی اصلا خالی نیست. قریب به 2500 رهبر و پیشاهنگ نظم جهانی فعلی در زمینه‌های سیاسی، تجاری، اجتماعی و رسانه‌ای که از یکشنبه برای نجات سلطه غرب از بی‌سابقه‌ترین چالش 3 سده اخیر در داووس گرد آمده‌اند، از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا ناسزایی حواله ولادیمیر پوتین کنند که فرش برتری ژئوپلیتیک را در بدترین زمان ممکن از زیر پای‌شان کشید یا اینکه مدام ترجیع‌بند «تقصیر روسیه بود» را به عنوان کوتاه‌ترین شرح وضعیت بحران رهبری غرب معرفی می‌کنند. 

در میان آنها نام بیش از 50 رئیس حکومت یا دولت، 300نماینده دولتی از کشورهای مختلف، 1250 مدیر بخش خصوصی، 200 مدیر سازمان‌های به اصطلاح مردم‌نهاد اجتماعی، 400 مدیر رسانه‌های بانفوذ و 100 چهره جهانی پیشاهنگ نوآوری و فناوری به چشم می‌خورد. 

حتی عنوان نشست 2022 نیز حکایت از اضطراری بودن اوضاع سلطه‌گران دارد: «تاریخ در نقطه عطف؛ سیاست حکومت‌ها و راهبردهای تجاری».

تارنمای رسمی مجمع جهانی اقتصاد نیز برگزاری این دوره را مقارن با مهم‌ترین لحظه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک جهان طی 3 دهه گذشته می‌داند و به همین خاطر یک وظیفه تاریخی را برای داووس مفروض می‌داند. در شرح این وضعیت فعلی در این سایت آمده است: «در شرایطی که جنگ اوکراین یک فاجعه به بار آورده و رهبران [نظم غربی] به تکاپو افتاده‌اند تا برای چالش‌های امنیتی، اقتصادی و محیط‌زیستی راه‌حلی پیدا کنند؛ نهادهای مرتبط با سامانه پایستار جهانی نیاز به تجدید ساختار دارند»؛ یک بیان پیچیده برای اعتراف به این واقعیت که ساختار نظم فعلی در حال فروپاشیدن است. 

در میان مباحث اصلی که این روزها برج عاج‌نشین‌ها در ارتفاعات سوییس درباره آن صحبت می‌کنند، مساله غذا نیز خودنمایی می‌کند. 

 

* جنگ گندم

عجیب نیست که درست یک هفته قبل از آغاز این اجلاس، تقریبا 1000 کیلومتر آن سوتر از دهکده داووس به سمت شمال، وزرای خارجه 7 کشور صنعتی نیز- باز هم در غیاب روسیه- در وایزنهاوس، شمالی‌ترین ساحل آلمان، متفق‌القول بودند که اضطراری‌ترین مشکل جهان غذاست. 

وزرای خارجه انگلیس، آلمان، آمریکا، کانادا، ایتالیا، فرانسه و ژاپن به همراه ۲ میهمان دوره‌ای ‌جی 7 از اوکراین و مولداوی به میزبانی همتای آلمانی خود «آنالنا بائربوک» در قلعه 400ساله‌ای در ساحل دریایی بالتیک در نزدیک‌ترین فاصله به اسکاندیناوی که به نظر می‌رسد میدان جنگ آتی نیابتی ناتو علیه روسیه بعد از استپ‌های اوکراین باشد، گرد هم آمدند تا روسیه را به راه‌اندازی «جنگ گندم» متهم کنند. خانم بائربوک، درس‌خوانده مدرسه اقتصاد لندن - و آنگلوساکسون‌ترین چهره تاریخ حاکمیت آلمان از زمانی که ساکسون‌های ژرمن‌تبار از ساحل راین به جزیره بریتانیا حمله کرده و با انگل‌ها متحد شدند- در نشست وزرای خارجه جی‌7 ابتدا سعی کرد روسیه را مسؤول اوضاع فعلی جهان معرفی کند و البته چین را هم نصیحت کرد که نباید در آنچه «جنگ گندم» خواند، از روسیه حمایت کند. جملات بعدی وزیر خارجه سوپرلیبرال ژرمن‌ها که مو به مو مواضع اتاق فرمان آمریکایی ناتو در بروکسل را بازتاب می‌داد اما از غرض اصلی بائربوک و دوستان غربی‌اش پرده برمی‌داشت. او زمانی که داد سخن می‌داد که آلمان و اتحادیه اروپایی در حال تسریع اقدامات خود برای کاهش وابستگی‌شان به منابع انرژی روسیه هستند و اینکه در عین حال 7 کشور بزرگ صنعتی (جی 7) می‌خواهند نفت و زغال‌سنگ روسیه را هم تحریم کنند، یک سوال بزرگ را در ذهن مخاطب جهانی به وجود آورد: آیا غرب علاوه بر تحریم منابع انرژی روسیه در ۳ ماه اخیر، مسؤول تحریم گندم، غلات، دانه‌های روغنی و حتی کود شیمیایی کشاورزی روسیه هم هست؟ در این صورت، جنگ گندم را که همان جنگ غذاست، چه کسی راه انداخته؛ پوتین یا همتایان غربی‌اش؟

صرف‌نظر از اینکه آغازگر جنگ اوکراین را آنطور که سیاستمداران غربی می‌گویند، تزار پوتین بدانیم یا آنطور که اندیشمندانی مثل «جان مرشایمر» آمریکایی بیان می‌کنند، این جنگ واکنش طبیعی روس‌ها در قلمروی تاریخی هزار و 200 ساله‌شان به تهدید افسارگسیخته جبهه شرقی ناتو باشد، باید دید تحریم‌های تاریخی غرب علیه مسکو چگونه باعث اختلال در تامین قوت غالب حدود ۲ میلیارد نفر از مردم دنیا شده است. 

این تحریم‌ها با ایجاد اختلال در زنجیــره عرضه و حمل غــلات و دانه‌های روغنــی اوکرایــن و روســیه، خطر اصلی برای امنیت غذایی جهان محسوب می‌شود. 

وزیر خارجه آلمان در حالی در حرف‌هایش از خطر مرگ میلیون‌ها انسان در آفریقا و خاورمیانه بر اثر قحطی احتمالی غلات در ماه‌های آینده به خاطر قطع صادرات غله روسیه و اوکراین ابراز نگرانی کرد که دولت برلین خود در این زمینه شریک جرم 6 دولت دیگری بود که وزرای خارجه‌شان در نشست جی 7 حاضر بودند و ساختار بی‌سابقه‌ترین و شدیدترین تحریم تاریخ بشریت را علیه روسیه وضع کردند؛ تحریمی که شامل دست‌کم یک‌سوم 102 میلیون تن غله تولیدی سالانه روسیه و اوکراین می‌شود.  

استپ پونتیک که در خاک قزاقستان، روسـیه و اوکرایـن، حدفاصل حوزه آبی رودهای پر آب ولگا (شمال دریای خزر) و دن (شمال دریای سیاه) گسترده شده، بزرگ‌ترین سبد نان بشریت به شمار می‌رود. روسیه و اوکراین ۲ کشور درگیر جنگ به تنهایی بیش از یک‌چهارم (27 درصـد) از صـادرات گنـدم بـه کشـورهای دیگـر را در دسـت دارنـد.  

بـر اسـاس آمارهـای سـازمانی جهانـی خواربـار و کشـاورزی ملـل متحـد (فائـو)، روسـیه بزرگ‌تریـن صادرکننـده گنـدم در جهـان و اوکرایـن پنجمیـن صادرکننـده بـزرگ این محصول اسـت. ایـن ۲ کشـور بـا هـم 19 درصـد از عرضـه جـو، 14 درصـد تولید گنـدم و 4 درصـد تولید ذرت در کره خاکی را بـر عهـده دارنـد کـه در مجمـوع بیـش از یـک‌سـوم صـادرات جهانـی غلات را تشـکیل می‌دهـد. مجموعا 50 کشــور بــرای تأمیــن 30 درصــد یــا بیشــتر از گنــدم مــورد نیــاز خــود برای نان مردم‌شان، بــه روسـیه و اوکرایـن وابسـته‌اند. همچنین مجموع صادرات غله روسیه و اوکراین بیش از نیمی از نیاز جمعیت 26 کشور را تامین می‌کند. 

بـه عـلاوه ایـن ۲ همسایه متخاصم اسلاو، تامین‌کننده اصلی دانه روغنی کلزا هسـتند و 52 درصـد بـازار صـادرات روغـن آفتابگـردان جهـان را نیـز بـه خـود اختصـاص داده‌اند. 

از طرف دیگر روسـیه تولیدکننـده اصلـی و بزرگ‌ترین صادر‌کننده کـود کشاورزی در جهـان است. این آخری دلیلی بود که باعث شد هفته گذشته درست فردای گردهمایی وزرای خارجه جی 7 در شمال آلمان، با قطعنامه تحریم هر چه سخت‌تر روسیه، دبیرکل سازمان ملل سراسیمه ناگهان از دفتر کارش بر فراز نیویورک بیرون بیاید و از رهبران غربی بخواهد حداقل در یک زمینه از تحریم همه‌جانبه روس‌ها صرف‌نظر کنند. آنتونیو گوترش پرتغالی یک باره به یاد آورده بود انبوه کود شیمیایی روسیه برای بخش عظیمی از تولیدات کشاورزی صنعتی در جهان حیاتی است. البته به نظر می‌رسد عمدتا کشورهای صنعتی غربی گروه 7 و گروه 20 مصرف‌کننده این کودها باشند تا کشورهای کمتر توسعه‌یافته با کشاورزی بومی‌تر. 

گوترش تاکید می‌کند جامعه جهانی قادر نخواهد بود بحران مواد غذایی را بدون غلات روسیه و اوکراین و کود بلاروس حل کند. 

او ۳ هفته پیش هشدار داده بود یک‌پنجم مردم جهان به دلیل شرایط کنونی بازار غلات در خطر فقر و گرسنگی هستند. 

روزنامه وال‌استریت ژورنال در همین رابطه گزارشی منتشر کرد که فاش می‌کرد گوترش و هیات سازمان ملل در خط مقدم مذاکرات برای رفع تحریم کودشیمیایی روسیه قرار دارند، در حالی که هیچ اصراری بر رفع تحریم محصول عظیم غله و دانه‌های روغنی این کشور ندارند که بیش از نیمی از نیاز غذایی 15 کشور عمدتا فقیر آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین با مجموع جمعیتی نزدیک به یک میلیارد نفر را تامین کند. 

اینجاست که تناقض عمیق رفتار کدخدای دهکده جهانی به عنوان اصلی‌ترین تنظیم‌کننده بازار غذا کاملا به چشم می‌آید. گوترش و همکارانش در سازمان ملل از یک سو به نمایندگی از آمریکا و متحدانش خواهان رفع حصر دریایی بندر اودسا در جنوب اوکراین توسط نیروی دریایی روسیه شده‌اند تا غلات این کشور جنگ‌زده به بازارهای جهانی برسد و از سوی دیگر هیچ حرفی از محصول تحریم شده به مراتب انبوه‌تر روسیه نمی‌زنند. در طرف مقابل، کرملین می‌گوید هیچ نقشی در منع صادرات غلات و دانه‌های روغنی اوکراین در دریای سیاه ندارد، چرا که مسیرهای آبی منتهی به بندر اودسا توسط ارتش اوکراین و به توصیه ناتو با انباشتی از مین‌های دریایی احاطه شده‌ که اجازه حرکت کشتی‌های باری و تجاری برای حمل بار به خارج از اوکراین را نمی‌دهد. 

 

* نظم آمریکایی؛ تلفیق ناکارآمدی و نامردی

به گزارش روزنامه روسی ایزوستیا، از آغاز سال 2022 طی کمتر از 5 ماه بهای جهانی گندم 60 درصد افزایش پیدا کرده است. «میکولا سولسکی» وزیر کشاورزی و مواد غذایی اوکراین نیز این هفته به جامعه جهانی هشدار داده باید امسال برای افزایش قیمت هر تن گندم تا 700 دلار آماده شود، در حالی که قیمت بشدت متورم فعلی 430 دلار است. 

رسانه‌ها این روزها از جنگ جهانی گندم خبر می‌دهند و «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه ایالات متحده روسیه را متهم به استفاده از سلاح غذا در جنگ ژئوپلیتیک با غرب می‌کند. دستگاه پروپاگاندای غرب اما همزمان تلاش می‌کند اذهان عمومی را از این نکته منحرف کند که این آمریکاست که نقش محوری را در روند گرسنگی بخش مهمی از جمعیت کره زمین دارد. 

در آخرین دوره اجلاس داووس در سال 2019، هیچ مبحثی میان المپین‌ها درباره احتمال وقوع جنگ جهانی غذا در سال‌های آتی وجود نداشت. بر عکس صحبت از ورود بشریت به دوره اوج فراوانی به لطف جهانی‌سازی به سبک آمریکایی بود. در اجلاس‌های متعدد جی 7 و جی 20 -که برخلاف داووس در دوران همه‌گیری کرونا برگزار می‌شدند- نیز خبری از بروز قریب‌الوقوع چنین تهدیدی نبود. این نشانه‌ای آشکار از سوء کارکرد مهم‌ترین مراجع تصمیم‌سازی درباره جهانی‌سازی و نظم جهانی فعلی است. 

نظمی در حال فروپاشی که ناظم آن خود به فروپاشی‌اش دامن می‌زند. شواهد حاکی از آن است که آمریکا به صورت مرحله‌ای در زنجیره تامین غذای بخش مهمی از آسیپ‌پذیرترین مردم جهان اختلال ایجاد می‌کند. این کارکرد نظم جهانی با مدیریت آمریکایی، درست عکس آن چیزی است که بیشتر انسان‌ها در نتیجه توفان تبلیغاتی غرب انتظار دارند. کدخدا از یک طرف با زور اسلحه و سیاست‌های سلطه‌گرانه، جامعه جهانی را به خود وابسته می‌کند و از طرف دیگر نان مردم را به طرق مختلف می‌برد تا آنها را گرسنه و وابسته‌تر به خود نگاه دارد. 

دولت بایدن با نقشه نومحافظه‌کاران نولیبرال آنگلوصهیونیست حامی‌اش، از اواخر سال گذشته میلادی، ابتدا کارزار تهدید نظامی روسیه در عین تشویق و تسلیح اوکراین و دعوت از آن برای عضویت در ناتو(خط قرمز مسکو) را به راه انداخت که در دومین ماه سال جدید میلای جرقه جنگ در اروپای شرقی را زد. سپس به سازمان‌دهنده اصلی ساختار عظیم تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه تبدیل شد که نه فقط انرژی، بلکه غذا و کود کشاورزی را هم در بر می‌گرفت. در نهایت آمریکا در همان حال که روسیه تحریم و درگیر جنگی حیاتی شده، این کشور را به استفاده ابزاری از غذا متهم می‌کند،‌ در حالی که خود به عنوان چهارمین تولید‌کننده گندم جهان، با دستور بایدن، صادرات آن را به کشورهای دیگر ممنوع می‌کند. آمریکایی‌ها دلیل این ممنوعیت را خشکسالی اعلام کرده‌اند اما به نظر می‌رسد این یک سیاست از پیش تعیین شده باشد، همان‌گونه که چین و هند و قزاقستان نیز صادرات غله خود را در وضعیت بحران فعلی متوقف کرده‌اند، با این تفاوت که این کشورها برخلاف آمریکا ادعایی مبنی بر رهبری نظم جهانی ندارند.

به نوشته روزنامه ایزوستا به نقل از کارشناسان، دیگر تولید‌کنندگان گندم جز روسیه و اوکراین نیز می‌توانند بازارهای جهانی را از بحران نجات دهند. برای مثال آمریکا و کانادا به ترتیب ۲۶ و ۲۵ میلیون تن (معادل حدود ۲۵ درصد صادرات جهانی)، فرانسه ۱۹ میلیون تن و آلمان ۹.۲ میلیون تن گندم در سال تولید می‌کنند اما به گفته تحلیلگران این کشورها بعید است گندم خود را با کشورهای نیازمند سهیم شوند و امنیت غذایی خود را در اولویت قرار می‌دهند.

***