گروه بین‌الملل: «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه دیروز (شنبه) به منظور دیدار با همتای خود وارد جمهوری آذربایجان شد. رئیس‌جمهوری ترکیه در ملاقات با الهام علی‌اف از روابط خوب آنکارا و باکو تمجید کرد. بنا بر گزارش خبرگزاری «آناتولی» و شبکه «تی‌آرتی»، رئیس‌جمهور ترکیه در این باره اظهار کرد: «روابط دوجانبه خود با [جمهوری] آذربایجان را به سطحی نمونه در سطح جهان و نه فقط منطقه ارتقا داده‌ایم». رجب طیب اردوغان اضافه کرد: «ما چشم طمع به خاک دیگر کشورها نداریم و به کسی اجازه نمی‌دهیم به حاکمیت و خاک ما خدشه‌ای وارد کند». این اظهارات در حالی بیان می‌شود که ترکیه با اشغال بخش‌هایی از خاک کشور سوریه در سال‌های گذشته در تلاش برای انتقال خانواده گروه‌های مسلح تحت حمایت خود به شمال سوریه (مناطق چشمه صلح)، قطع آب اهالی این مناطق و آتش زدن محصولات کشاورزی بوده تا بافت جمعیتی این مناطق را بتدریج تغییر دهد. از طرف دیگر، ترکیه مدت‌هاست با ادعای مقابله با «پ‌ک‌ک» در حال نقض تمامیت ارضی شمال عراق است. پ‌ک‌ک که در ۳۵ سال گذشته با دولت آنکارا در تقابل نظامی بوده است از سوی ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپایی به عنوان گروه تروریستی شناخته می‌شود. ترکیه می‌گوید شبه‌نظامیان حزب کارگران کردستان، مسؤول مرگ بیش از ۴۰ هزار نفر از شهروندان ترکیه از جمله زنان و کودکان هستند. دوشنبه هفته گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرد کشورش عملیات نظامی جدیدی را در سراسر مرزهای جنوبی خود با سوریه برای ایجاد «منطقه امن» آغاز خواهد کرد. وی در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «بزودی گام‌های جدیدی را در رابطه با بخش‌های ناتمام پروژه‌ای که در منطقه امن 30 کیلومتری در امتداد مرز جنوبی خود ایجاد کرده‌ایم آغاز خواهیم کرد». این تصمیم در حالی است که آمریکا برخلاف گذشته، به دلیل تحولات اوکراین و موضوع عضویت فنلاند و سوئد در ناتو تلویحا با این حمله مخالفتی ابراز نداشته است. حمله نظامی مورد نظر اردوغان چهارمین تهاجم نظامی ترکیه در قالب یک عملیات نظامی منسجم به شمال سوریه خواهد بود. عملیات‌های قبلی به ترتیب سپر فرات (2016)، شاخه زیتون (2018) و چشمه صلح (2019) بود که ترکیه در آن مناطق مرزی را تصرف کرد.  در واکنش به این اظهارات وزارت خارجه و مهاجران سوریه روز چهارشنبه با ارسال نامه‌ای به دبیر کل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد تاکید کرد آنچه رژیم ترکیه برای ایجاد منطقه به اصطلاح «امن» انجام می‌دهد یک اقدام استعماری تجاوزکارانه است که از طریق آن دولت «رجب طیب اردوغان» به دنبال ایجاد یک پایگاه انفجاری در داخل سوریه و ادامه حمایت و تسلیح و به‌کارگیری سازمان‌های تروریستی مسلح علیه مردم سوریه است. وزارت خارجه سوریه در این نامه با اشاره به اقدامات تجاوزکارانه و بیانیه‌های خطرناک صادر شده توسط مقام‌های ترکیه به رهبری «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور این کشور درباره ایجاد منطقه به اصطلاح «امن» در داخل سرزمین‌های سوریه در شمال و قصد نیروهای اشغالگر ترکیه برای شهرک‌سازی در این مناطق و اقدام نظامی در اعماق خاک سوریه برای اجرای این اقدامات غیرقانونی، تاکید کرد که تجاوز، اشغال و پاکسازی جمعیتی تنها توصیف قانونی و واقعی است که با حضور غیرقانونی ترکیه در خاک سوریه انطباق دارد.

در همین حال روز شنبه سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه با اشاره به اینکه مسکو به سوریه برای پس گرفتن تمام خاکش کمک می‌کند، اعلام کرد حضور روسیه در سوریه مطابق قطعنامه ۲۵۴۴ شورای امنیت سازمان ملل و به دعوت دولت دمشق است. وزیر خارجه روسیه با اشاره به اینکه نیروهای دعوت نشده‌ای نیز در سوریه مستقر هستند، گفت: نظامیان آمریکایی بخش قابل توجهی از خاک سوریه در کرانه شرقی رود فرات را اشغال کرده‌اند و هدف‌شان ایجاد به اصطلاح دولت است. 

سیاست داخلی پیشران برنامه اردوغان در سوریه

اردوغان برای این حمله بازه زمانی مشخصی تعیین نکرده اما تحولات جاری در مناطق مرزی حاکی از تحرک نیروهای ترکیه و ارتش آزاد سوریه است. اردوغان اعلام کرده قصد جابه‌جایی یک میلیون آواره سوری از ترکیه به شمال سوریه را دارد. این موضوع اگرچه با هدف اعلامی ایجاد منطقه امن و دوری تروریست‌ها از مرزهای جنوبی ترکیه در دستور کار قرار خواهد گرفت اما یکی از اهداف مهم آن را باید تغییر بافت جغرافیایی در شمال سوریه دانست که کردهای این مناطق را وادار به ترک آنجا کرده و به جای آنها اعراب عمدتاً حامی آنکارا را مستقر می‌کنند که این موضوع تاثیرات عمیق اجتماعی و سیاسی در آینده سوریه خواهد داشت. این اقدام شامل انتقال اعراب سوریه به مناطق جدید است که در آن ترکیه نفوذ اقتصادی و شناسایی سیاسی را در جبهه داخلی پیش از انتخابات سال آینده تضمین خواهد کرد. 

از مناطقی که هدف لشکرکشی احتمالی ترکیه به شمال سوریه خواهد بود می‌توان شهرهای منبج و تل‌رفعت در غرب فرات و عین‌العرب، کوبانی، راس‌العین و نیز حسکه در شرق فرات را نام برد. 

طرح‌ ترکیه برای عملیات جدید در حالی است که پس‌زمینه ژئوپلیتیک در اروپا در حال تغییر است؛ جایی که درخواست سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو به ترکیه این فرصت را داده است که برنامه‌های داخلی خود را با تحت فشار قرار دادن ناتو و آمریکا پیش ببرد. به‌ رغم اینکه پیامدهای این حمله برای امنیت منطقه مخاطره‌آمیز است اما اعلامیه اردوغان با واکنشی آرام از سوی آمریکا روبه‌رو شد. ایالات متحده «نگرانی» خود را ابراز کرده است اما به حمایت ترکیه برای جاه‌طلبی‌های کشورهای شمال اروپا برای پیوستن به این ائتلاف نیاز دارد. ملاحظات داخلی برای اردوغان که به مدت ۲ دهه رهبری ترکیه را بر عهده داشته و با یک اقتصاد آشفته و سخت‌ترین چالش انتخاب مجدد خود در سال 2023 مواجه است، بسیار مهم است. موضوع پناهندگان سوری در خاک ترکیه نیز یکی از مسائل داخلی است که او می‌تواند از آن به عنوان ابزاری برای انتخابات استفاده کند. 

لین معلوف، معاون مدیر منطقه‌ای عفو بین‌الملل در این باره گفت: «اظهارات اردوغان مبنی بر اینکه او قصد دارد یک میلیون پناهجو را به سوریه بازگرداند، دقیقا در جریان پیش از انتخابات قرار دارد و تنها نمونه‌ای از نحوه ابزارسازی پرونده پناهندگان سوری به میل خود است». «آسلی آیدینتاشباش» کارشناس ارشد شورای روابط خارجی اروپا گفت: جو ژئوپلیتیک برای اردوغان مساعدتر شده است تا خواسته‌های خود را افزایش دهد و ترسیم نگرانی‌های امنیتی مانند این، ممکن است منجر به امتیازاتی از طرف همتایان غربی به دلیل جنگ اوکراین شود. «سولی اوزل» کارشناس روابط بین‌الملل از دانشگاه کادیر هاس استانبول نیز گفت احتمال تهاجم بزرگ کم است: «من شخصا فکر نمی‌کنم این عملیات آنقدر بزرگ باشد که دولت می‌گوید. من احتمال درگیری مستقیم بین نیروهای ترکیه و YPG  (گروه اصلی کرد در شمال شرق سوریه) را نمی‌بینم».