اشکان صدیق: آیت‌الله‌العظمی جوادی‌آملی در پیامی ضمن تسلیت رخداد تلخ و سانحه سنگین و غم‌بار ریزش ساختمان متروپل آبادان، به 3 اصل مهم اسلامی در رابطه با این حادثه اسفناک اشاره کردند که بررسی و دقت نظر در این 3 اصل می‌تواند از وقوع فجایعی مثل فاجعه آبادان جلوگیری کند. 

 

* اصل اول

ایشان فرمودند: «کسی که لرزان می‌اندیشد و مضطرب فکر می‌کند، مضطرب می‌سازد. آنکه انگیزه اختلاسی و اندیشه نجومی دارد، فکرش را، فطرتش را بر لبه لرزان سقوط، بنیان‌گذاری کرده است - خواه از مسؤولان، خواه از مردم- و کسی که باور صحیح، اعتقاد صائب و ایمان سالم داشت، او در زمین مستحکم خانه می‌سازد. خدای سبحان فرمود: شما بنیان فکری و اندیشه و انگیزه را در جای لرزان نسازید، به فکر اختلاس و چپاول نباشید، به فکر زرق و برق دنیا نباشید، این شما را می‌برد! آنکه در لبه رودخانه که زیرش خالی است خانه می‌سازد، غرق خواهد شد؛ فرمود: أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی‌ شَفا جُرُفٍ هارٍ‌».

اشاره آیت‌الله جوادی‌آملی به آیه 109 سوره توبه است که سازمان و بنای زندگی مومنان و منافقان را با زدن مثلی تبیین می‌کند. کلمه «شفا» به معناى لبه هر چیز است، مثلا شفا البئر به معناى لب چاه است و کلمه (جرف) به معناى آب روفته و آن محلى است که سیل زیر آن را شسته باشد به طورى که بالاى آن هر لحظه در شرف ریختن باشد و کلمه (هار) اصلش هائر بوده و با قلب بدین صورت درآمده، و (انهار، ینهار، انهیارا) به معنى به آرامى افتاده است. پس اینکه فرمود: «على شفا جرف هار فانهار به فى نار جهنم» استعاره‌اى است تخیلى که حال منافقان مورد نظر را تشبیه مى‌کند به حال کسى که بنایى بسازد که اساس و بنیانش بر لب آب روفته‌اى باشد که هیچ اطمینانى بر ثبات و استوارى آن نباشد و در نتیجه خودش و بنایش در آن وادى فروریزد، و ته وادى، جهنم باشد و او و بنایش در قعر جهنم بیفتد. به خلاف کسى که بناى خود را براساس پرهیز از خدا و امید به خشنودى او بنا کند یعنى زندگی‌اش روى ۲ پایه و اساس استوار باشد، یکى ترس از عذاب خدا و یکى امید به خشنودى او (المیزان). آیت‌الله جوادی‌آملی با ذکر این آیه در این پیام مهم بیان داشتند عاقبت و زندگی افراد ناصالحی که نسبت به حق‌الناس بی‌توجهند همچون بنایی است که قرآن کریم به منافقان و کفار نسبت می‌دهد که هیچ پایگاه محکمی ندارد و هر آن در خطر ریزش و نابودی است. 

 

* اصل دوم 

ایشان در ادامه پیام خود به اصل دوم اشاره کرد و گفت: «اصل دوم آن است که امیرالمؤمنین سلام‌الله علیه می‌فرمایند: «تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا». این بیان نورانی حضرت در نهج‌البلاغه زمینه رسیدن به آن «أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی‌ تَقْوی‌ من الله» (سوره توبه، آیه 109) است. اگر کسی خواست معتقد باشد و عمل صالح داشته باشد باید سبک‌بار باشد؛ بار دیگران را به دوش خود نگذارد، بار زائد را به دوش خود نگذارد، کاری که از او برنمی‌آید را نپذیرد، کاری که مقدور او نیست بر زمین بگذارد؛ فرمودند: «تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا». 

حضرت امیرالمومنین(ع) در خطبه 167 نهج‌البلاغه تعبیری موجز و در عین حال عمیق را به کار می‌برند و می‌فرمایند: «تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا؛ سبک‌بار شوید تا به قافله برسید». مرجع تقلید شیعیان جهان با اشاره به این فراز از خطبه شرط رستگاری و فلاح مسؤولان را سبک‌باری و بر دوش نداشتن حق‌الناس به سبب ارتکاب جرائمی چون ناامن ساختن ساختمان‌ها دانستند. جالب است که حضرت امیر در ادامه همین خطبه جمله‌ای طلایی و کلیدی می‌فرمایند که باید سرلوحه اقدامات همه مسؤولان و مردم باشد: «اتَّقُوا ‌الله فِی عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ، فَإِنَّکُمْ مسؤولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ؛ تقواى الهى پیشه کنید؛ هم درباره بندگان خدا، هم شهر و آبادى‌ها چرا که شما (در برابر همه اینها) حتى سرزمین‌ها و چارپایان مسؤولید».

مراقبت از بقعه‌ها و بناها نیز در کلام امیرالمومنین متعلق تقواست و بی‌توجهی به مساله معماری اصولی و صحیح سبب خروج از تقوا و ایمان می‌شود. 

 

* اصل سوم 

مفسر بزرگ جهان تشیع در انتها به بیان اصل سوم پرداخت: «اصل سوم نمونه عملی‌ای است که رسول گرامی اسلام علیه و علی آله آلاف التحیه و الثناء در ساختن ۲ قبر شرکت کرد؛ یکی مربوط به فرزندش؛ یکی در جای دیگر. دستور داد این قدر بکَنید، این طور بکَنید، لحد را این طور بگذارید، مرده را آن چنان بخوابانید. فرمودند: اسلام خانه‌ای که برای مردم می‌سازد هر چند قبر و خانه مرده باشد آن را محکم می‌سازد! دین برای مرده قبر محکم می‌سازد، قبری که ریزش کند دینی نیست؛ اسلامی نیست؛ فرمودند: «و لَکِنَّ‌الله یُحِبُّ عَبْداً إِذَا عَمِلَ عَمَلًا أَحْکَمَه». این پیام دین است! فرمودند: مهندس هستی، محکم بساز؛ معمار هستی، محکم بساز؛ پیمان‌کار هستی، محکم بساز؛ برای مرده گورکَنی می‌کنی محکم بساز! اگر نظام، نظام اسلامی است یعنی این؛ اگر مسؤول آن نباشد، اگر مردم این نباشند، این عمل به بیان پیغمبر و اسلام نیست؛ این اسلام مالی است نه اسلامی!»

اسلام دین اتقان و محکم‌کارى است. از دستوراتى که به ما داده‌اند این است که هر کاری را به نحو محکم انجام دهیم؛ حتى اگر دستورى از طریق شرع هم در این باره به ما نمى‌رسید، عقل چنین حکم مى‌کرد که کارها را به نحو ریشه‌دار و اساسى انجام دهیم، عقل مى‌گوید یا کارى مکن یا اگر کردى باید اساسى انجام دهى، و الا کار دوباره کردن، از عاقل صادر نمى‌شود. 

همان گونه که آیت‌الله‌العظمی جوادی‌‌آملی به طور اجمال اشاره کرد، پیامبر اکرم صلى‌الله علیه و آله در جریانات مختلف این مساله را به مسلمانان گوشزد مى‌فرمودند. در جریان دفن «سعد بن معاذ» پیامبر صلى‌الله علیه و آله خود وارد قبر او شده و لحد آن را ساخته و آجرها را چیده و سپس سنگ و گل خواستند و بین آجرها را پر کردند، وقتى فارغ شدند و خاک ریختند و قبر را صاف کردند، رو به اصحاب کرده؛ فرمودند: «اِنّى لَاَعلَمُ اَنَّهُ سَیَبْلَى وَ یَصِلُ اِلَیهِ البَلَاءُ وَ لَکِنَّ‌الله یُحِبُّ عَبداً اِذَا عَمِلَ عَمَلاً اَحْکَمَهُ» (من مى‌دانم آن [قبر] به زودى پوسیده و فاسد و خراب مى‌شود ولى خداوند دوست دارد وقتى بنده عملى را انجام مى‌دهد، با محکم‌کارى انجام دهد). از این جمله مى‌توان استفاده کرد که شاید بعضى در ذهن‌شان این بود که این میت پس از مدتى مى‌پوسد یا قبر در اثر حوادث خراب مى‌شود، چرا پیامبر صلى‌الله علیه و آله اینقدر دقت مى‌کنند و وقت صرف مى‌نمایند و پیامبر صلى‌الله علیه و آله آنگونه جواب دادند. 

در جریان دفن فرزند خود ابراهیم علیه‌السلام نیز نقل شده است وقتى قبر را پوشاندند، روزنه‌اى در قبر بود که حضرت با دست خود آن را صاف کردند و سپس فرمودند: «اِذا عَمِلَ اَحَدُکُم عَمَلاً فَلیُتْقَنْ» (زمانى که عملى را یکى از شما انجام دادید، محکم و متقن به پایان رسانید). در روایتى هم از ایشان نقل شده که فرمودند: خداوند تعالى دوست دارد عمل‌کننده وقتى عمل مى‌کند، با بهترین وجه انجام دهد؛ «اِنَّ‌الله تَعَالَى یُحِّبُ مِنَ العَامِلِ اِذَا عَمِلَ اَن یُحْسِنَ».

اسلام دین اتقان و محکم‌کارى است و متأسفانه امروز ما به این دستور اسلام توجهى نکرده و ضررهاى آن را هم دیده‌ایم، گویا اجانب و دورافتادگان از مکتب خاندان عصمت و طهارت بهتر به این دستور عمل کرده‌اند و ما هر روز شاهد پیشرفت و ترقى و استحکام مصنوعات آنها هستیم و کار به جایى رسیده که همه رو به وسایل ساخته‌شده خارجى‌ها کرده‌ایم و حتى بعضى وقت‌ها خود کارگر ایرانى حاضر نیست وسیله‌اى را که خود ساخته و تولید کرده مصرف کند یعنی خود او هم می‌داند چه کرده است(!) باز هم رحمت به اجداد و پدران ما که هنوز آثار باستانى و بناهاى خشت و گلى آنها پس از صدها سال باقى است اما بهترین ساختمان امروزى پس از چند سال نیاز به بازسازى دارد که نمونه آن را در آبادان مشاهده کردیم.