* آقای دکتر رجبی‌دوانی! چرا حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) در زمان خود ملقب به رضا بودند و اساساً این لقب از جانب چه کسی یا گروهی به حضرت داده شد؟

لقب رضا برای امام هشتم مشهورترین لقب آن وجود مقدس برای ما است، البته القاب دیگری هم آن حضرت داشتند اما این لقب بیش از همه درباره آن حضرت به کار برده شده و عمدتا با این عنوان حضرت شناخته می‌شوند. رضا به معنای مورد پسند و پسندیده است، آن صفای باطن حضرت، روی گشاده و تلاش برای رفع حوائج مردم، باعث شده بود ایشان مورد پسند و رضای همگان واقع شوند. آنقدر این محبوبیت عمومی زیاد بود که برخی معتقدند این لقب را مأمون به آن وجود مقدس داده است ولی آنچه مسلم است اینکه آن حضرت بیش از ائمه دیگر در میان جامعه مورد توجه و احترام و مورد پسند مردم، حتی کسانی که اعتقادی به ولایت و امامت آن حضرت نداشتند واقع شده بود. زمانی که مأمون اصرار ‌کرد حضرت ولایتعهدی را بپذیرد و ایشان استنکاف می‌کرد، جمله‌ای به مأمون فرمود با این مضمون که پیش از آنکه تو بخواهی چنین اقدامی کنی، امضای من در سراسر عالم اسلام مورد توجه و قبول است. یعنی با کاری که تو می‌کنی اعتباری بر من افزوده نمی‌شود. امام تقریبا در بخش مهم عالم اسلام شناخته‌شده و مورد احترام بودند و آنچه مسلم است اینکه هیچ کسی چه شیعه و چه غیرشیعه وقتی با آن حضرت مقابل می‌شدند و برخورد و دیداری داشتند، ناراضی از آن حضرت برنمی‌گشت. 

 

* در تواریخ منسوب به عصر حضرت رضا(ع) آمده است حضرت با گروه‌های مختلف عقیدتی به بحث و گفت‌وگو می‌پرداختند. لقب رضا در این عرصه چگونه خودش را در آن زمان نشان می‌داد؟

امام رضا(ع) زمانی که در مرو خراسان تشریف داشتند، می‌فرمایند: زمانی که من در مدینه بودم بعدازظهرها به مسجد‌النبی می‌رفتم و تا هنگام غروب آفتاب، انبوه علمای عامه یعنی اهل تسنن گرد من جمع می‌شدند و مسائل شرعی و فقهی را از من جویا می‌شدند. یعنی شیعه که جای خود دارد، حتی علمای اهل تسنن نیز حضرت را به عنوان عالم آل‌محمد(ص) می‌شناختند؛ یعنی ایشان را به‌مثابه دریای عمیقی از معارف دینی و بویژه فقه قبول داشتند. فقها عمدتا خدمت امام رضا(ع) می‌رسیدند و امام هم با رویی گشاده کسانی را که به ولایت و امامت ایشان اعتقاد نداشتند، از دریای بیکران علم خود نه‌‌تنها محروم نمی‌کردند، بلکه بسیار هم سیراب می‌کردند. البته بعد که حضرت به ناچار به مرو آورده شدند، ارتباطات مردمی حضرت توسط مأمون محدود و محصور شد. در آن برهه ارتباطات و جلساتی توسط دولت و حاکمیت برای حضرت برقرار می‌شود که حضرت مجبور بودند در آن محافل حضور پیدا کنند. دلایلی را برای این اقدامات مأمون گفته‌اند از جمله اینکه می‌خواسته علما، اندیشمندان و دانشمندان حوزه‌های گوناگون فکری و علمی و حتی از ادیان گوناگون را به نظر خود در مقابل امام رضا(ع) قرار بدهد تا شاید حضرت نتواند بعضی از این سوالات را پاسخ گویند. یا اینکه مأمون خود بر علم بی‌پایان امام رضا(ع) واقف بود و می‌خواست افتخار کند و به دیگران فخر بفروشد که چنین شخصیت عظیم علمی در حکومت ما وجود دارد و ولیعهد ما است. به هر صورت در آن جلساتی که مأمون هدایت‌گر آنها بود و تشکیل شده بود، آنجا هم حضرت بدون هیچ‌گونه تعصب و رفتاری که بخواهد صرفا حریف را منکوب خود کند -بلکه بر مبنا و روشی کاملا عالمانه و حکیمانه- با آنان بحث می‌کردند و همه آنها را مغلوب می‌کردند. همه آن دانشمندان مقهور علم بیکران حضرت می‌شدند و بسیاری از آنها بر این حقیقت معترف بودند. البته این روش همه امامان ما تا جایی که موقعیت برایشان فراهم می‌شد بوده است کما اینکه وجود مقدس جد آن حضرت امام صادق(ع) هم همین‌گونه بود. امام صادق(ع) در مناظره و بحث حتی با ملحدان و کسانی که منکر مبدأ و معاد بودند، بدون هیچ‌گونه تعصب و سخن تحقیرآمیزی در مقدس‌ترین اماکن مثل مسجد‌النبی و مسجدالحرام با آنان به بحث و مناظره می‌نشست و به آنها جواب می‌داد و آنها را محکوم می‌کرد. 

* جناب دکتر! متأسفانه اخیرا شاهد رونمایی از فیلمی بودیم که تیتراژ موهن آن به ساحت مقدس حضرت رضا(ع) موجب خشم و ناراحتی جمعیت میلیونی ارادتمندان امام رضا شد، به نظر حضرتعالی چرا دشمن سناریوی هتاکی به مقدسات اسلامی را در پیش گرفته است؟

 پیروزی انقلاب اسلامی که انقلابی بر مبنای دین و باورهای دینی و ارزش‌های الهی بود، در دورانی اتفاق افتاد که بی‌دینی و لامذهبی بر دنیا حاکم بود و لذا انقلاب اسلامی توانست جو حاکم غرب بر جهان را بشکند و دین را به عرصه سیاست و اداره جامعه بازگرداند و حتی در این راه موفق هم شود و بتواند غرب را به چالش بکشد. مراد از غرب هم یعنی دنیای استکبار و فرقی هم نمی‌کند سرمایه‌داری آمریکایی و اروپایی باشد یا مارکسیسم و کمونیسم شوروی و اروپای شرقی، هر ۲ جریان فاسد از غرب برخاسته بود و انقلاب اسلامی هر 2 جریان را به چالش کشید و شکست داد لذا بعد از مدتی که نتوانستند از حربه‌های دیگر مثل جنگ تحمیلی و حمایت‌های گسترده از گروه‌های تبهکار و جنایتکار مثل کومله و دموکرات در تجزیه‌طلبی و جنایتکاران خونخواری مثل منافقین، برای از بین بردن این انقلاب بهره ببرند، راه دیگری را در پیش گرفتند. آنها دیدند مردم به خاطر اعتقادات دینی و مذهبی پای نظام ایستاده‌اند، لذا تلاش کردند این اعتقادات را مورد خدشه و حمله قرار دهند و مردم و باورهای آنها را هدف قرار دهند تا دست از حمایت نظام بردارند. بنابراین می‌بینیم که بویژه در ۲ دهه اخیر یک برنامه خائنانه و هماهنگی را بر ضد ارزش‌های دینی رقم زده و اجرا می‌کنند؛ از توهین و جسارت به ساحت قدسی پیامبر اکرم(ص) گرفته تا قرآن مجید و به بهانه دروغین و مسخره‌ای مثل آزادی بیان به مقدسات مسلمانان و بویژه در چند سال اخیر به مقدسات شیعه، حملاتی را سازماندهی کردند تا از طرفی هم باعث مرعوب شدن مردم و هم سست شدن اعتقادات آنها شوند. تا به حال این اعمال توسط خود غربی‌ها صورت می‌گرفت و جسارت‌ها به بهانه دروغین آزادی بیان انجام می‌شد اما این حرکت یعنی ساخت چنین فیلمی و جسارت به ساحت قدسی امام رضا(ع) با همراهی برخی افراد ایرانی بی‌سابقه بود. اما این احمق‌ها که به تعبیر امام سجاد(ع) «سپاس خدا را که دشمنان ما را از احمق‌ها قرار داد»، فکر این را نکردند که حتی کسانی که در داخل ایران با نظام مساله دارند، اما عشق به امام رضا(ع) در دل ایرانیان حتی ایرانیان غیرمسلمان هم نهادینه است. ما از هموطنان زرتشتی، کلیمی و مسیحی سراغ داریم که عرض ارادات به امام رضا(ع) می‌کنند و به زیارت آن حضرت می‌روند، مسلمانان و شیعیان که جای خود دارند. اهل تسنن هم چند سال است که با پای پیاده به زیارت امام رضا(ع) می‌روند، لذا آنقدر جاهل بودند که خیلی احمقانه وجود مقدس امام رضا(ع) را مورد هتک قرار دادند؛ قطعا این قضیه نه‌تنها باعث سست شدن اعتقادات مردم نمی‌شود، بلکه ارادت آنها را به ساحت امام رضا(ع) مضاعف می‌کند و خشم، نفرت و کینه مقدسی را بر ضد این تبهکاران خائنی که چنین جسارتی را کرده‌اند، برمی‌انگیزد. چه آن کارگردان خبیث و پلید و وطن‌فروش این فیلم که علاوه بر ساحت قدسی امام رضا(ع)، کل جامعه امام رضایی ایران را مورد اهانت قرار داده و چه بازیگران وطن‌فروش این فیلم و چه هنرمندان مغرض یا جاهل یا بی‌اطلاعی که در داخل از این فیلم و جوایزی که آن فیلم موهن گرفته حمایت کردند، همه اینها خود را در چشم مردم ایران خوار و رسوا و بدبخت کردند.

***

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجلال رضوی همدانی*: خوب است این نکته را برای اهلش بیان کنم که در صلوات خاصه امام رضا(ع) اسراری است که حتی برخی بزرگان فرمودند مرور کردن و خواندن و فرستادن این صلوات از مجربات برای رفع مشکلات است.  

یکی از مهم‌ترین سخنان امام هشتم علی بن موسی‌الرضا(ع) خطاب به شخص یونس نامی است که فرمودند: اگر قطعه طلایی در دست تو باشد و گمان مردم این باشد که این کلوخ است، آیا از ارزش این طلا می‌کاهد؟ گفت خیر یابن رسول‌الله. گفتند: اگر کلوخی دست تو باشد و مردم این قطعه کلوخ در دست تو را طلا بدانند، آیا قضاوت آنها در طلا بودن این کلوخ بر این کلوخ در دست تو می‌افزاید، گفت: خیر! لذا به او گفتند: ‌ای یونس! دنبال رضایت امام عصر خویش باش، نه گفته و قضاوت مردم. 

همان‌گونه که قرآن می‌فرماید: وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّه یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاه وَإِیتَاءَ الزَّکَاه وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ. 

امام به اذن الهی هدایت قافله بشریت را عهده‌دار شده و با ملهم شدن از آسمان توسط هاتف غیبی، امام، خوبی‌ها را دریافت می‌کند و این خوبی‌ها را به مردم معرفی می‌کند. وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ. 

امام هم به احکام و هم به اخلاق و هم به اعتقادات تأکید فراوان دارد. از اموری که از امام نقل شده است این است که فرمودند: «اَلَّذینَ اِذا اَحسَنُوا أَستَبشَروُا وَ اِذا اَسائُوا اِستَغفَروُا وَ اِذا اُعطوُا شَکَروُا وَ اِذَا ابتَلَوا صَبَرُوا وَ اِذا غَضِبُوا عَفَوا»؛ این در مسند امام رضا(ع) جلد یک صفحه 284 هست. امام می‌فرمایند از علائم انسان و بنده نیک این است که وقتی کار خیری انجام می‌دهد، خوشحال می‌شود. وقتی در جامعه دست فقیری را می‌گیرد، از دستگیری او خرسند است. البته این به معنی خودشیفتگی و غرور و ریا نیست، بلکه یک رضایت باطنی است که بین او و خدای خود ایجاد می‌شود. اینها آموزه‌های امام رضا(ع) است. 

شخصی اهل بصره (که این داستان در مسند امام رضا(ع) آمده)، می‌گوید: در عالم رویا دیدم پیامبر(ص) به مسجد جامع بصره آمده‌اند، به محضر پیامبر رفتم و دیدم سبدی از خرما محضر پیامبر(ص) است. قبل از اینکه سخنی بگویم، پیامبر مشتی از آن خرما را به دست من ریختند؛ شمردم و دیدم 18 عدد است. در تعبیر این مانده بودم که آیا 18 بار مکه می‌روم؟ 18 روز دیگر زنده هستم؟ دارای 18 فرزند می‌شوم؟ نمی‌دانستم. تا گذشت در عالم واقع و بیداری به من خبر دادند علی بن موسی‌الرضا(ع) برای هجرت از مدینه به طوس در مسجد جامع بصره اقامت گزیده و مردم گروه گروه به خدمت ایشان می‌روند. من هم رفتم و دیدم امام در همان مکانی که در عالم رویا دیده بودم که پیامبر(ص) نشسته‌اند، در همان جا نشسته‌اند و اتفاقا سبدی از خرما مثل همان خرما بافته شده از لیف خرما جلوی امام هست. بدون اینکه کلامی بگویم، امام مشتی خرما به من دادند، وقتی دانه دانه خرماها را شمردم، دیدم 18 عدد خرماست. عرض کردم آقا بیشتر به من بدهید، تبسمی کردند و فرمودند: اگر جدم به شما بیشتر می‌داد، من هم به شما بیشتر می‌دادم. یعنی امام رویای ما را هم می‌داند، امام حرکت خون در قلب ما و جریان خون پیکر ما را هم می‌داند و این علم امام است. 

از همین امام بزرگوار این حدیث در تحفه‌العقول صفحه 443 وارد شده است که فرمودند: عقل شخص مسلمان تمام نیست مگر دارای این خصایص باشد؛ از او امید خیر توقع باشد، مردم از بدی او در امان باشند، خیر اندک دیگران را بسیار و فزون بشمارد و خیر بسیار خود را اندک، هر چه حاجت از او خواهند، دلتنگ نشود، در عمر خود از دانش‌طلبی خسته و ملول نشود، فقر در راه خدا از توانگری برای او محبوب‌تر باشد، خاری در راه خدا از عزت با دشمنان برای او محبوب‌تر باشد و گمنامی را از پرنامی بیشتر بخواهد. سپس فرمودند: دهمین و چیست دهمین به او گفته شد، یابن رسول‌الله چیست، فرمود: مگر اینکه به عهدی نگاه نکند و عهدی را ننگرد جز اینکه بگوید او از من بهتر است و پرهیزکارتر است. 

حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت که معمول بود تابستان‌ها سالیان سال مشرف می‌شدند و از این دریای رحمت جرعه‌نوشی کرده بودند، برکات معنوی خود را از ۲ خواهر و برادر بیت موسی بن جعفر یعنی امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) می‌دانستند. ایشان در نمازها و قنوت‌های طولانی خود در کنار ضریح امام رضا(ع)، و ختم قرآن‌های فراوان بهره‌های وافر معنوی از این خرمن معنویت نصیب خود ساختند. 

حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت تأکید به خواندن نماز جعفر طیار برای حوائج در حرم امام رضا(ع) داشتند. 

مرحوم آیت‌الله شیخ حسن معزی‌تهرانی می‌فرمود همان‌طور که در متن زیارت امام رضا(ع) وارد شده، «السلام علیک هادی المرشد»، امام رضا(ع) هدایت و ارشاد می‌کند. در متن دعایش و زیارت امام وارد شده «ملائک وافین»؛ فرشتگان در این صحن مبارک پابرهنه هستند، لذا ایشان را با یک حالت و اخلاصی لحظاتی مقابل ضریح مطهر دیدم که به پهنای صورت مبارک اشک می‌ریختند و قبای ایشان از اشک چشمانش خیس شده بود. دائم لاحول و لا قوه الا باالله العلی العظیم می‌فرمودند. تسبیحات و سبحان‌الله و‌الله اکبر را ایشان فراوان در آن مضجع نورانی بر زبان جاری می‌ساختند.  مرحوم آیت‌الله محسنی که صاحب استخاره بودند فرمودند این استخاره را به خاطر ۳ سالی که من در مدرسه پریزاد حجره بودم به من دادند، چون این حجره مشرف به مضجع نورانی امام رضا(ع) بود و جرأت نمی‌کردم در آن حجره بی‌وضو باشم یا پای خودم را دراز کنم، مودب نشسته و تکیه به دیوار تا خوابم ببرد و اگر پاهایم و دستم بی‌اختیار روی زمین ولو شد بر من چیزی نباشد و این استخاره با آمدن امام رضا(ع) در رویایی به من ارزانی شد، لذا ایشان استخاره‌های عجیبی داشت که اسرار افراد را برای افراد بازگو می‌کرد. 

فراموش نمی‌کنم روزی که نیروهای آمریکا و انگلیس به افغانستان حمله کردند، صبح آن روز من در قم محضر آیت‌الله سیدعباس کاشانی بودم، شخصی به نام آیت‌الله جعفری‌اشتهاردی وارد شدند و بسیار سراسیمه گفتند که من دیشب خواب هولناکی دیدم، آقا فرمود چه خوابی دیدی؟ گفت خواب دیدم که امام رضا(ع) از داخل مضجع شریف‌شان بیرون آمدند، یک چوب دستی دست‌شان هست و من به امام عرض کردم که چرا سراسیمه اینگونه هستید، امام گفتند سگان و گرگان می‌خواهند به مملکت ما حمله کنند و من با این چوب‌دستی آنها را بیرون کردم. ایشان می‌فرمود، وقتی امام فرمودند به مملکت و کشور ما، نقشه ایران در آن صحنه با صفا منقوش شد. این وجود نازنین امام ماست. امام خمینی مرکز ایران را آستان قدس می‌داند. پایتخت معنویت می‌داند، تضرع و نمازهای شب مقام معظم رهبری در پشت بام مجاور گنبد نورانی امام رضا(ع) از توفیقاتی است که خداوند به این پرورش‌یافته مکتب امام رضا(ع) ارزانی داشته است. شخصیتی که در همان حرم برای این روز مبادا در عصر غیبت ساخته شده، شخصیتی که بو و رنگ و کلام و حکمت و اندیشه او برگرفته از کتاب الهی و سخنان عترت معصومین است. بنابراین این ولی‌نعمت‌مان را که مقامی بس والا دارد و این حروف محدود 32 گانه فارسی نمی‌تواند این امر نامحدود را بیان کند، قدردانی کنیم و قدرشناسی کنیم. 

 اگر نخودکی‌اصفهانی آن همه از او کرامات نقل می‌شود، آن کرامات رطوبتی از قطره‌ای در مقابل دریای کرامات امام رضاست و او همه آنها را ارزانی داشته سفره با عظمت امام رضا(ع) می‌داند. مجتهدان بزرگی در مجاور حرم امام رضا(ع) قرار گرفته‌اند. بزرگان اهل معنا و معرفت و آیات عظمایی در کنار آن قبه نورانی رشد و نمو و تربیت دیده‌اند. آنجا ملجأ و ملاذ شیعیان امام رضا(ع) است. از این باب است که امام رضا(ع) با عنایت به همه قافله بشریت مورد مهر و دوستی و علاقه ملت‌های آزاده عالم است.

* استاد حوزه و دانشگاه

***

امام رضا(ع) در بیان آیت‌الله‌العظمی بهجت 

برکات هجرت امام رضا(ع) به ایران