گروه فرهنگ و هنر: زبان سینما زبان گویایی برای انتقال ارزشمندترین مفاهیمی است که بشر آنها را تجربه می‌کند یا فطرتا به آنها اقبال دارد. دوست‌داشتنی‌ترین مفاهیم تا نفرت‌انگیزترین آنها، زمانی که روی پرده نقره‌ای تصویر می‌شوند، معنایی دقیق‌تر و البته متفاوت‌تر از تصویرسازی‌های پیشین می‌یابند. در یکی از تعبیرهایی که رهبر حکیم انقلاب برای سینما استفاده می‌کنند، جایگاه خاص سینما مورد تاکید قرار می‌گیرد: «فیلم هم چیز جذابی است؛ سینما خیلی عنصر جذابی است، رسانه‌ فوق‌العاده‌ای است، یعنی واقعا الان هیچ‌ چیزی مثل سینما نیست از لحاظ اثرگذاری». یا در جای دیگری سینما را به عنوان «کارآمدترین روایتگر واقعیت و حقیقت» معرفی می‌کنند: «هنر سینما بلاشک یک هنر برتر است؛ یک روایتگر کاملا مسلط - که هیچ روایتگری تاکنون در بین این شیوه‌های هنرى روایت یک واقعیت و یک حقیقت، تا امروز به این کارآمدی نیامده - و یک هنر پیچیده و پیشرفته و متعالی».

در ایامی که فضای رسانه‌ای درگیر حواشی متعددی پیرامون سینما بود، یکی از فیلم‌های حاضر در کن که از نگاه تماشاگران در رده آخر فهرست فیلم‌ها قرار گرفته بود، ذیل عنوان توهین به امام رضا علیه‌السلام، واکنش‌ها و بازخوردهای فراوانی داشت؛ واکنش‌هایی که در اعتراض به حرمت‌شکنی بودند که در فیلم وجود داشت و در تبلیغاتی که ناظر به فیلم صورت گرفته بود نیز دیده می‌شد. اظهارات عوامل این فیلم نیز در راستای تایید حرمت‌شکنی و توهین بود. این اظهارات هم به‌درستی با مواجهه کاربران شبکه‌های اجتماعی مواجه شد و موج اعتراضات، استان به استان با تجمعاتی در اعتراض به این حرمت‌شکنی پیش رفت. در همین ایام که اتفاقا مصادف با ایام ولادت امام رضا(ع) بود، فیلم سینمایی «بدون قرار قبلی» روی پرده رفت که اکرانش در سینماهای کشور ادامه دارد؛ فیلمی که عرض ارادتی به آستان امام رضا(ع) است و مفهومی زیبا را منتقل می‌کند. متاسفانه مثل همیشه حجم مواجهه ایجابی با یک پدیده که جنبه اجتماعی هم دارد، به اندازه مواجهه سلبی که صورت می‌گیرد، آنچنان که انتظار می‌رفت و می‌رود، پرزور نیست. علاقه‌مندان به ساحت امام هشتم، چه خوب است که با ترویج یک اثر مانند «بدون قرار قبلی» به مبارزه با جریان سیاهی بروند که تاب دیدن خورشید را ندارند، چرا که «بدون قرار قبلی» از منظر تربیتی نیز می‌تواند برای بسیاری از نوجوانان و جوانان، بسیار گویاتر و موثرتر از مواجهه سلبی با دشمنان نور باشد. اگر چه مواجهه سلبی نیز در جای خود لازم است و اتفاقا در ماجرای اخیر بخوبی اتفاق افتاد ولی اگر از جنبه معرفتی به ماجرا نگاه کنیم، از دل «شناخت» می‌توان جامعه را در مقابل دشمنی دشمنان بیمه کرد. «بدون قرار قبلی» مقدمه‌ای برای این شناخت است؛ ‌شناختی که همزمان با شخصیت اصلی فیلم، برای مخاطب فیلم هم اتفاق می‌افتد، معرفتی که همزمان با فیلم در ذهن مخاطب تبدیل به یک تلنگر می‌شود. 

گزاره اصلی که این فیلم به آن اشاره می‌کند، مساله «هویت» است. هویت ایرانی- اسلامی که بارها در محافل و مجامع از آن سخن به میان رفته است، نقطه مرکزی «بدون قرار قبلی» است. 

«بدون قرار قبلی» از جهات متعدد فیلم قابل تأملی است. در روزگار سینمای شکاک نسبت به مسائل فردی و اجتماعی و در شرایطی که سینما با الگوهای سخیف ذائقه مبتذلی پیش روی علاقه‌مندان و مخاطبان سینما گذاشته است، «بدون قرار قبلی» فیلمی شریف است. درباره کلمه شریف البته باید تامل کرد. پرتکرار شدن آثار ضعیفی که با عنوان شریف، از معرکه نقد می‌گریزند، موجب شده است این کلمه معنای خود را از دست بدهد. اگر این تغییر معنا درباره کلمه «شریف» را پیش‌فرض نگیریم، «بدون قرار قبلی» واقعا فیلم شریفی است؛ فیلمی که توانسته بدون آویزان شدن به جذابیت‌های غیرداستانی و ضدداستانی، قصه‌ ساده خود را به شکلی سینمایی تعریف کند. پیش‌تر در «وطن‌امروز» درباره ویژگی‌های این فیلم به مساله مهاجرت معکوس هم اشاره کرده و گفتیم آن را می‌توان طرح بحثی برای «مهاجرت معکوس» و پاسداشتی از ارزش وفاداری به وطن دانست. طرح موازی خرده‌روایتی از یک پیرمرد مشهدی را که تحت هیچ شرایطی حاضر به ترک خانه قدیمی خود با بهای مادی بالا نمی‌شود نیز در لفافه در راستای همین طرح بحث می‌توان دانست. 

یکی دیگر از ویژگی‌های بدون قرار قبلی - که لازم است به آن توجه شود تا خانواده‌ها را برای حضور در سینما و تماشای خانوادگی این فیلم ترغیب و تشویق کرد- ارجاع به خانواده است. هم به خانه و خانواده که پدر آن را نمایندگی می‌کند و هم ارجاع به «وطن» که در یک جایگزینی شاعرانه، مشهد آن را نمایندگی می‌کند؛ مشهدی زیبا و خواستنی، شبیه آنچه در خاطرات شیرین کودکی بسیاری از ما وجود دارد. 

«بدون قرار قبلی» یکی از خوش‌ساخت‌ترین آثار جشنواره چهلم فجر بود که آن را می‌توان نشانه‌ای برای بلوغ شعیبی در کارگردانی دانست؛ فیلمی که اتفاقا نماینده آنچه در این سال‌ها به سینمای دینی معروف شده نیز هست و توانسته اعتراض خود به بیگانگی انسان معاصر با ریشه و هویت خود را بخوبی تصویر کند.

***