گروه اقتصادی: توسعه دیپلماسی اقتصادی با کشورهای همسایه، از اولویت‌های اصلی دولت سیزدهم محسوب می‌شود و از ابتدای شکل‌گیری دولت نیز سفرهای مختلفی از سوی اعضای مختلف کابینه به این کشورها انجام شده یا ایران میزبان برخی روسای‌جمهور یا وزرای کشورهای همسایه برای تقویت دیپلماسی اقتصادی بوده است. یکی از مسیرهای خنثی‌سازی تحریم‌ها، توسعه تجارت با کشورهای منطقه به عنوان بازاری بزرگ از محصولات و خدمات گوناگون است. در امتداد مسیر تازه دیپلماسی سیاسی و اقتصادی کشورمان، رئیس‌جمهور ترکمنستان به ایران سفر کرده است. پیگیری اجرای توافقات سفر رئیس‌جمهور کشورمان به ترکمنستان از جمله قرارداد استراتژیک سوآپ گازی، رایزنی درباره زمینه‌های جدید همکاری ۲ کشور و توسعه مراودات تجاری از جمله موضوعات این سفر خواهد بود. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی ابتدای آذر پارسال برای شرکت در اجلاس اکو به ترکمنستان رفت که در این سفر مذاکرات موفقیت‌آمیزی با همتای ترکمنستانی خود داشت. این مذاکرات دستاوردهای قابل توجهی از جمله قرارداد مهم گازی با ترکمنستان و رفع نگرانی از قطع گاز کشور در زمستان داشت. تجارت ایران با کشور ترکمنستان در طول دولت سیزدهم به شکل قابل توجهی تقویت شده به طوری که تجارت غیرنفتی ایران با ترکمنستان از اول شهریور 1400 تا پایان اردیبهشت امسال در مقایسه با دوره زمانی مشابه در دولت دوازدهم با رشد 79.4 درصدی در ارزش کالاهای مبادله شده همراه بوده است. 

به گزارش «وطن‌امروز»، سیدروح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک همزمان با سفر رئیس‌جمهور ترکمنستان به تهران اظهار داشت: تجارت غیرنفتی کشور با ترکمنستان از شروع به کار دولت سیزدهم و از اول شهریور 1400 تا پایان اردیبهشت امسال، یک میلیون و 14 هزار و 474 تن کالا به ارزش ‌299 میلیون و 728 هزار و 535 دلار بوده که در مقایسه با دوره زمانی مشابه در دولت دوازدهم با رشد 22.4 درصدی در وزن و 79.4 درصدی در ارزش کالاهای مبادله شده همراه بوده است.  وی افزود: سهم صادرات کالاهای ایرانی از این میزان تجارت غیرنفتی 987 هزار و 755 تن به ارزش 276 میلیون و 637 هزار دلار بود که نسبت به مدت مشابه (ابتدای شهریور 1399 تا پایان اردیبهشت 1400) رشد 16درصدی در وزن و 89 درصدی در ارزش داشته است. 

لطیفی درباره سهم واردات از ترکمنستان گفت: واردات 9 ماهه کشور از ترکمنستان نیز 35 هزار و 719 تن کالا به ارزش 23 میلیون و 91 هزار و 486 دلار بود که به‌ رغم کاهش 38 درصدی در وزن، رشد 14 درصدی در ارزش داشته است. 

سخنگوی گمرک درباره مهم‌ترین اقلام صادر شده به ترکمنستان توضیح داد: لبنیات، محصولات باغی و کشاورزی، سبزی و صیفی‌جات، خشکبار، مواد غذایی، آب‌‌میوه، شیرینی و شکلات، مصالح ساختمانی، مواد معدنی، شوینده‌ها و محصولات بهداشتی و آرایشی، روغن‌های صنعتی، قیر، مواد شیمیایی، مشتقات نفتی، محصولات پتروشیمی، انواع اسانس، کف‌پوش‌ها، محصولات آهنی، محصولات صنعتی، لوازم خانگی، ظروف و وسایل آشپزخانه، پوشاک، کیف و کفش، کاغذ، پارچه، نخ، لوازم الکترونیکی، صنایع‌دستی، لوازم‌التحریر و لوازم بازی کودکان از مهم‌ترین کالاهای صادره ایران به ترکمنستان در 9 ماه اخیر بوده است.  لطیفی درباره عمده‌ترین کالاهای وارداتی از ترکمنستان هم گفت: پارچه، پنبه، پشم، نخ، حبوبات، کنجد، مواد معدنی، تسمه و اجزا و قطعات صنعتی در 9ماه اخیر از ترکمنستان وارد شده است. 

 

* ظرفیت‌های ترکمنستان

ایران و ترکمنستان از ظرفیت‌های مناسبی هم برای گسترش روابط تجاری و هم برای توسعه سرمایه‌گذاری‌های مشترک اقتصادی برخوردارند.

نفت، گاز، پنبه، پارچه‌های نخی، پوست و قالی از مهم‌ترین اقلام صادراتی ترکمنستان است. ترکمنستان از نظر معادن، ذخایر سرشاری از نفت و گاز و همچنین نمک طبیعی دارد. در حوزه کشاورزی در تولید پنبه و در بخش دامپروری در تولید پوست، کرم ابریشم و پرورش اسب، پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای دارد. ترکمنستان جزو معدود کشور‌های نفت‌خیز است که فرآورده‌های نفتی نیز صادر می‌کند و با فرآوری محصول پنبه با اتکا به نیروی کار داخلی، صنعت نساجی پیشرفته‌ای دارد که از بازار فروش بالایی هم در سطح جهان برخوردار است.  از لحاظ جغرافیایی اما ترکمنستان در رده کشور‌های محاط در خشکی است و این موضوع اهمیت روابط با کشور‌های همسایه را برای تامین اهداف صادراتی این کشور دوچندان می‌کند. ایران و ترکمنستان همسایه‌هایی هستند که علاوه بر اشتراکات تاریخی و فرهنگی و به عبارت بهتر خویشاوندی مردم ۲ کشور، از ظرفیت‌های مناسبی برای همپوشانی مراودات تجاری نیز برخوردارند. 

در زمینه نفت و گاز اگرچه هر دو کشور ایران و ترکمنستان از دارندگان ذخایر نفت و گاز هستند اما سابقه دیرینه ایران در مباحث مربوط به اکتشاف، حفاری و بهره‌برداری و همچنین توانایی‌های علمی و فنی در ساخت پالایشگاه و خطوط انتقال انرژی می‌تواند ارتباط تنگاتنگی را در این حوزه رقم بزند؛ خواسته‌ای که مقامات ترکمنستان همواره بر آن تاکید داشته و از صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران استقبال کرده‌اند.  ایران نیز با وجود برخورداری از منابع عظیم گاز به دلیل نفع اقتصادی و صرفه‌جویی در هزینه نقل و انتقالات برای تامین نیاز گاز برخی مناطق شمالی کشور در مقاطعی به واردات آن از ترکمنستان اقدام کرده است؛ اقدامی که در چارچوب قرارداد‌های تضمینی و اخذ تعهدات لازم برای پایبندی ۲ طرف به مفاد قرارداد‌ها بویژه در شرایطی که به باور کارشناسان افزایش مصرف گاز باعث ایجاد چالش در بخش نیروگاهی، خانگی و تولیدی می‌شود، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. 

بر این اساس، موضوع تجارت انرژی و ظرفیت‌های ترانزیتی از پتانسیل‌های مهم برای گسترش مراودات تجاری ایران و ترکمنستان است. درباره تجارت انرژی بویژه درباره برق و گاز، ظرفیت لازم برای سوآپ (قرارداد‌های معاوضه‌ای) وجود دارد و دولت یا شرکت‌های ایرانی این امکان را دارند که گاز را در شمال شرق از ترکمنستان دریافت و به هر جایی که لازم است ترانزیت یا سوآپ کنند.  درباره تجارت برق هم وزارت انرژی ترکمنستان در گزارشی اعلام کرده که در نظر دارد تولید برق خود را تا سال ۲۰۳۰ به 35.5 میلیارد کیلووات ساعت افزایش دهد و این به معنای فرصتی مناسب برای ایران جهت خرید برق با هدف تامین نیاز‌های داخلی و همچنین ایفای نقش واسط در صادرات مجدد برق از ایران است. بر این اساس، ایران می‌تواند نقش اتصال‌دهنده مازاد تولید ترکمنستان و تقاضای کشورهایی چون عراق، افغانستان، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان را ایفا کند.  همچنین جمهوری اسلامی ایران به دلیل قرارگیری در موقعیت شاهراهی و دسترسی‌های متعدد زمینی و دریایی و نیز داشتن برخی زیرساخت‌های ترانزیتی برای حمل ونقل کالا یکی از اقتصادی‌ترین و امن‌ترین راه‌ها برای اقلام صادراتی ترکمنستان چه در بخش انرژی و چه سایر کالا‌ها به شمار می‌رود. اتصال خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس (در شمال شرقی ایران) و امتداد آن تا بندرعباس همچنین همکاری‌های چندجانبه ازبکستان- ترکمنستان- ایران - عمان برای توسعه راهگذار بین‌المللی شمال - جنوب (کریدور ترانزیتی) و افزایش مراودات اقتصادی بین آسیای مرکزی و خاورمیانه در این چارچوب قابل اشاره است. 

 

* میزان مبادلات تجاری

ایران و ترکمنستان سال ۱۳۹۲ در حوزه مبادلات غیرنفتی، روابط تجاری ۸۵۰ میلیون دلاری را تجربه کردند اما این حجم از روابط در سال ۱۳۹۸ به ۲۳۲ میلیون دلار کاهش یافت. 

به گفته معاون بین‌الملل اتاق ایران، از ۱۳ میلیارد دلار تجارت جهانی ترکمنستان در سال ۹۸، سهم ایران حدود ۲ درصد بود. مطابق آمار‌های گمرک، سال ۱۳۹۹ نیز ارزش صادرات ایران ۱۳۷ میلیون دلار و میزان واردات از ترکمنستان ۲۰ میلیون دلار بود.