گروه اجتماعی: مدیران و کارشناسان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری اعتقاد دارند ریشه اصلی و بنیادین بیابان‌زایی در کشور ما نحوه مدیریت منابع آب است و اگر منابع آب بدرستی مدیریت نشود، منجر به بیابان‌زایی می‌شود.

به گزارش «وطن‌امروز»، همزمان با 27 خردادماه که روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی است، شاهد مباحث تخصصی و کارشناسی درباره این معضل جهانی هستیم، بنابراین کلیدواژه‌هایی همچون مدیریت منابع آب، آبخیزداری، کم‌آبی، میزان بارش‌ها، بیابان‌زایی و موضوعات مشابه، تبدیل به محور اصلی این مباحث شده است.

در این میان اما نکته قابل تامل این است که به گفته برخی کارشناسان، کشور ما با کمبود منابع آب مواجه نیست بلکه مشکل اصلی، نبود مدیریت مناسب برای منابع آبی است.

محمد درویش، فعال و پژوهشگر حوزه محیط‌زیست در این باره گفت: 12 برابر نیاز مصرفی کشور منابع آبی داریم که باید مدیریت شود. به‌ عبارتی ما با کمبود آب روبه‌رو نیستیم، بلکه با سوء مدیریت در این زمینه روبه‌رو هستیم.

 

* عبور از خشکسالی

شعار امسال روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی «عبور از خشکسالی با مشارکت همگانی» است؛ این شعار نشان می‌دهد که شرایط بسیاری از کشورهای جهان از نظر بیابان‌زایی نامناسب است. 

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور معتقد است روند بیابان‌زایی در کشورمان سرعت گرفته است و هر سال حدود یک میلیون هکتار به وسعت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی‌ ‌در عرصه‌های بیابانی‌ کشور اضافه می‌شود. 

وحید جعفریان گفت: مطابق نتایج مطالعاتی که ایران به کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ارائه کرده است، حدود 100 میلیون هکتار از عرصه‌های کشور و به عبارت دیگر ‌دست‌کم دو‌سوم کشور تحت تاثیر بیابان‌زایی قرار دارد. 

وی افزود: طبق مطالعاتی که از سوی دانشگاه تهران انجام شده است، می‌توان گفت 88 درصد از سطح کشور متاثر از بیابان‌زایی است. علاوه بر این مطالعه دیگری نیز اخیرا توسط‌ مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور انجام شده است که براساس آن قلمرو مناطق بیابانی کشور ‌حدود 90 میلیون هکتار است. افزون بر این می‌توان گفت به طور میانگین در یک دهه گذشته وسعت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی‌ کشور در عرصه‌های بیابانی‌ هر سال حدود یک میلیون هکتار بیشتر شده است. 

 

* کنترل کانون‌های بحرانی در بخش بیابان

جعفریان درباره برنامه‌های مقابله با بیابان‌زایی اظهار داشت: در برنامه ششم‌ توسعه فعالیت‌های مرتبط با کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در بخش بیابان حدود 300 هزار هکتار در سال است. در واقع در این مناطق پروژه‌هایی مانند نهال‌کاری، مدیریت هرز آب و کنترل چرای دام و احداث باد‌شکن انجام‌ می‌شود. 

وی ادامه داد: کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، تعریف بیابان‌زایی را تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه‌مرطوب‌ تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی می‌داند. براساس این تعریف‌ شاید فقط بخش‌های کوچکی از مناطق شمالی کشور تحت تاثیر عوامل بیابان‌زایی نباشد. علت تاکید بر مناطق خشک و نیمه خشک این است که شرایط بازسازی در این مناطق به مراتب سخت‌تر است. 

جعفریان درباره ریشه اصلی بیابان‌زایی در کشور افزود: ریشه اصلی و بنیادین بیابان‌زایی در کشور ما و دیگر نقاط جهان نحوه مدیریت منابع آبی است. در واقع در خیلی از کشورهای دنیا بی‌توجهی به تامین حقابه عرصه‌های مختلف، علت اصلی از بین رفتن پوشش گیاهی است که به دنبال آن کانون‌های گرد و غبار و ماسه‌های روان شکل می‌گیرند. علاوه بر این افت سطح آب‌های زیرزمینی سبب می‌شود بسیاری از گونه‌های جانوری نیز از بین بروند.

 

* تثبیت 8 میلیون هکتار از عرصه‌های کشور

رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: تاکنون 8 میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی بیابانی، کشاورزی و مورد هجوم شن‌های روان در کشور تثبیت شده است. 

مسعود منصور با اشاره به پیشینه بیابان‌زدایی در کشور و تلاش‌های انجام شده برای مهار و کنترل بیابان‌زایی اظهار داشت: پیش از این در مناطقی مانند گمبوعه در استان خوزستان شاهد بودیم که بسیاری از جاده‌های مواصلاتی و اراضی کشاورزی به خاطر هجوم شن‌های روان مشکلات جدی داشتند که تاثیر منفی بر سکونت، معیشت، تولید، مهاجرت، مسائل فرهنگی و اجتماعی دارد. به همین علت از دهه‌های پیش برای تثبیت این عرصه‌ها و هجوم شن‌های روان‌ اقداماتی انجام شده است. 

وی با بیان اینکه تهدید خشکسالی از گذشته وجود داشته و همچنان نیز وجود خواهد داشت، افزود: ما باید اثرات این پدیده را کاهش داده و آن را مدیریت کنیم، بنابراین توجه به بیابان‌زدایی اهمیت بسزایی دارد. همان‌گونه که پیشگیری مقدم بر درمان است، باید با کنترل و مهار عوامل تخریب، از بیابان‌زایی بیشتر جلوگیری و خشکسالی‌ای را که با آن مواجه هستیم، کنترل کنیم. 

منصور با اشاره به اینکه حفظ این منابع تنها بر عهده یک یا چند دستگاه نیست، اظهار داشت: ۸۳ درصد از عرصه کشور اعم از جنگل‌ها، بیشه‌زارها، مراتع و بیابان‌ها در حوزه مدیریت سازمان منابع جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری است اما این عرصه بدون توجه به تاثیرات ناشی از مسائل اجتماعی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی، امکان مدیریت ندارد. 

 وی افزود: کشور ما در حال توسعه است و باید پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای با در نظر گرفتن منابع طبیعی اجرا شود، چرا که اجرای این پروژه‌ها با چالش‌هایی همراه است. 

رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور ادامه داد: وقتی از منابع آب‌های زیرزمینی بیش از ظرفیت برداشت می‌شود حتما بر مدیریت در عرصه منابع طبیعی تاثیر منفی خواهد گذاشت، بویژه اینکه به خاطر این برداشت‌ها با معضلات و تهدیدهایی همچون خشکسالی و بیابان‌زایی مواجه هستیم، بنابراین باید با شکل‌گیری مشارکت همگانی و همراهی دانشگاه‌ها، مراجع علمی و سمن‌ها در کنار بخش‌های اجرایی کشور در جهت هم‌افزایی حرکت کنیم. 

 منصور با اشاره به ضرورت توسعه همکاری‌ها گفت: مرکز تحقیقات بیابان دانشگاه تهران فعال است و از طرفی ایستگاه‌های متعدد بیابان‌زدایی در کشور داریم که از ظرفیت آنها بخوبی استفاده نمی‌شود و ناچار به راه‌اندازی ایستگاه‌های پایش و سنجش هستیم که یکی از اینها با کمک دانشگاه راه‌اندازی شده و فعالیت 4 ایستگاه دیگر را هم در برنامه داریم.