گروه اقتصادی: نخستین محموله‌ ترانزیتی از روسیه به هند از خاک ایران از کریدور شمال- جنوب هفته پیش ارسال شد. این محموله شامل ۲ کانتینر 40 فوتی حاوی لمینیت چوب با وزن 41 تن، به صورت آزمایشی از مبدا سن‌پترزبورگ واقع در روسیه حرکت کرده و پس از انتقال به «بندر سالیانکا» در آستراخان از طریق دریای خزر وارد ایران می‌شود. این ۲ کانتینر پس از ورود به منطقه آزاد انزلی در ایران، با کامیون به بندرعباس انتقال یافته و از آنجا توسط کشتی‌های کانتینربر به بندر ناواشیوا در هند که مقصد نهایی است، انتقال پیدا می‌کند. پیش‌بینی زمانی که برای ترانزیت این محموله در نظر گرفته شده، کمتر از 25 روز است. به گزارش «وطن‌امروز»، روزنامه اکونومیک تایمز چاپ هندوستان 21 خرداد در گزارشی به این موضوع پرداخت و ارسال این محموله از روسیه را تایید کرده است. پیش‌بینی می‌شود ظرف ۲ هفته آینده این محموله به هند برسد. 

 

* سلام ایران به اوراسیا

اواخر شهریور‌ سال گذشته بود که ایران به عضویت کامل سازمان همکاری‌ شانگهای درآمد. عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌ شانگهای نقش کشورمان را در ۳ طرح زیرساختی ابتکار کمربند و جاده، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کریدور شمال- جنوب بیش از پیش پررنگ کرده است. ابتکار کمربند و جاده، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کریدور شمال- جنوب به عنوان طرح‌های کلیدی در حوزه اتصالات زیرساختی می‌توانند در تقویت منافع مشترک کشورهای در حال توسعه و تقویت صلح در این منطقه نقش ایفا کنند. 

نکته مهم اما اینجاست که ایران حلقه وصل ۳ طرح زیرساختی فوق است. ایران می‌تواند از طریق کریدور شمال- جنوب حلقه وصل جنوب و شمال اوراسیا باشد و آسیای مرکزی و روسیه را به هند پیوند دهد. همچنین کریدور شمال- جنوب می‌تواند زیرساخت سخت همگرایی در قالب «اوراسیای بزرگ» را تقویت کند. در واقع ایران با بهره‌گیری از موقعیت استراتژیک خود در آسیا می‌تواند بازیگری مهم در پیشبرد طرح‌های اقتصادی و توسعه‌محور کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اوراسیا باشد. 

 

* صرفه‌جویی ارزی و زمانی با بهره‌گیری از کریدور شمال- جنوب

حالا با فعال‌سازی کریدور شمال- جنوب صرفه‌جویی احتمالی در حدود 2500 دلار در هر 15 تن محموله نسبت به مسیر معمول کانال سوئز به دست می‌آید. همچنین زمان حمل‌و‌نقل را می‌توان به 25 تا 30 روز در مقایسه با 40 تا 60 روز از طریق سوئز کاهش داد. به‌ عنوان مثال، طی کردن مسیر بین بمبئی و مسکو تنها 19 روز (در مقابل 32 تا 37 روز از طریق کانال سوئز) طول می‌کشد و مسافت را از حدود 16112 کیلومتر (8700 مایل دریایی) به حدود 7075 کیلومتر کاهش می‌دهد. به همین ترتیب، حمل‌و‌نقل بین هند و فنلاند تنها 21 روز طول می‌کشد که حدود 45 روز از حالت معمول کمتر است. 

کریدور شمال- جنوب مهم‌ترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپاست که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه‌تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان‌تر است. کریدور شمال- جنوب یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشورهای در مسیر این راهگذر هر یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قراردادهای همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بنادر، جاده‌ها، ترمینال‌ها و مسیرهای ریلی خود می‌پردازند. این کریدور ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه را از طریق ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند، خلیج‌فارس و جنوب آسیا برقرار می‌کند. در این میان اتصال خلیج عمان و بندر چابهار در ساحل شرق دریای مکران یا دریای عرب به عنوان بندری استراتژیک به این کریدور می‌تواند در مبادله کالا به شرق کشور و همسایه‌های شرقی و آسیای میانه نقش داشته باشد. 

کریدور ترانزیتی بین‌المللی شمال- جنوب، کالاهای صادراتی از سواحل غربی هند را از بندرعباس و بندر چابهار در ایران و کشورهای آسیای میانه و روسیه به اروپا انتقال می‌دهد. هندی‌ها با داشتن شرایط اقتصادی مناسب، بشدت علاقه‌مند به استفاده از کریدور شمال- جنوب برای عرضه ارزان‌تر کالا و محصولات خود در بازارهای جهانی هستند. در واقع کالاهای هندی برای رسیدن به روسیه و اروپا به بندرعباس ایران در خلیج‌فارس تحویل داده شده و از آنجا از طریق حمل‌و‌نقل ریلی یا جاده‌ای به دریای خزر رسیده و از طریق دریای خزر به سمت روسیه حمل می‌شود. 

بزرگ‌ترین ویژگی مسیر شمال- جنوب کوتاه کردن زمان حمل‌ونقل کالاهاست. کشورهای استفاده‌کننده از مسیر هر چند ممکن است در ابتدای راه‌اندازی این کریدور متحمل هزینه‌های مالی و اقتصادی شوند ولی با فعال شدن آن و کاهش فاصله زمانی انتقال کالا از هند به روسیه و اروپا، به سرعت هزینه‌ها جبران می‌شود. 

یکی از ۲ کریدور شمال- جنوب اصلی در ایران شامل محور شرقی است که با اتصال راه‌آهن چابهار- زاهدان در سال آینده، این کریدور مهم در محور شرقی می‌تواند به عنوان حلقه اتصال جنوب آسیا به افغانستان و آسیای میانه عمل کند. کریدور دیگر نیز از بندرعباس (بندر شهید رجایی) آغاز شده و به ۴ شاخه دیگر در شمال، شمال غرب و شمال شرق متصل می‌شود؛ در حال حاضر کریدور بندر شهید رجایی - بندر امیرآباد که تنها بندر رو- رو کشور است، فعال بوده ولی به دلیل کم بودن روابط تجاری ایران با بنادر ترکمن‌باشی (ترکمنستان) و اکتائو (قزاقستان)، حجم ترددها چندان قابل توجه نیست. 

شاخه‌های شمال غربی و شمال شرقی کریدور ریلی شمال- جنوب فعالیت بیشتری دارند اما آنچه حائز اهمیت است، کریدور ریلی بندرعباس- قزوین- رشت- آستاراست. حلقه مفقوده این کریدور، راه آهن رشت- آستاراست، چرا که راه آهن آستارا (ایران) - آستارا (جمهوری آذربایجان) فعال بوده و اگر قطعه رشت- آستارا متصل شود، این کریدور با تقاضای بسیار زیادی از سوی آذربایجان، گرجستان، بلاروس، روسیه و حتی فنلاند مواجه می‌شود. البته تنش‌ها میان آذربایجان و ارمنستان در چند ماه گذشته و ایجاد درگیری مجدد در بخش یراسخ ارمنستان که قطعه‌ای از مسیر مورد توافق طرف‌ها برای برقراری خط ریلی شمال- جنوب بوده و مورد تأکید مقامات دیپلماتیک جمهوری اسلامی واقع شده است، نشان‌دهنده سیاست رقابت منفی توسط جبهه ترکی – آذربایجانی در تصاحب کریدورهاست. بخش یراسخ یک منطقه کلیدی است که اتصال شمال و جنوب ارمنستان را فراهم می‌کند. ارمنستان سال‌هاست نتوانسته از مزیت منطقه‌ای خود برای ترانزیت استفاده کند و در نوعی محاصره قرار دارد اما حال که در چارچوب پروژه استراتژیک کریدور شمال- جنوب این فرصت را به دست آورده که تجارت خود را تقویت کند، آذربایجان درصدد است با ایجاد ناامنی در منطقه کلیدی یراسخ، این فرصت را از رقیب سنتی خود بگیرد. 

با این تفاسیر، به گفته کارشناسان تنها گزینه در دسترس جهت شکل‌دهی کریدور صادراتی و ترانزیتی مابین ایران و روسیه، دریای خزر است. ایران و روسیه به لحاظ دریایی با یکدیگر هم‌مرز بوده و کارشکنی‌های همسایگان شمالی نمی‌تواند خللی در ترانزیت دریایی فی‌مابین ایجاد کند. با این حال کشتیرانی تجاری ایران در دریای خزر به اندازه‌ای قوت نگرفته تا بتوان بار صادراتی و ترانزیتی با روسیه را به آن واگذار کرد و نیاز است با اتخاذ سیاست‌های مناسب این مشکل برطرف شود. 

 

* مالکیت 53 درصدی ایران از بندر سالیانکای روسیه

در این بین موضوع قابل توجه بالاخص برای ایران، «بندر سالیانکا» و چرایی اهمیت آن است. بندر سالیانکا در منطقه اقتصادی استان آستراخان قرار دارد و جمهوری اسلامی ایران مالکیت 53 درصد از آن را در اختیار دارد. شهر بندری آستراخان نیز در فاصله 50 کیلومتری شمال دریای خزر و در خاک کشور روسیه واقع شده است و از طریق رودخانه ولگا به خزر متصل می‌شود. طبق آمار رسمی دولت محلی آستراخان، بندر سالیانکا در سال 2020 بین 15 بندر فعال در رودخانه ولگا، توانست رتبه اول را هم از لحاظ تناژ بارگیری و هم تعداد فروند پهلودهی کشتی به خود اختصاص دهد. بندر سالیانکا که بیش از 53 درصد سهام آن در اختیار کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران است، سال 2020 با حدود 670 هزار تن تخلیه و بارگیری، به برترین بندر از این حیث در این منطقه تبدیل شده است. 

 

* فرصت بارگیری و تخلیه همزمان 5 کشتی

در بندر سالیانکا به طول 750 متر اسکله وجود دارد و به طور همزمان 5 کشتی می‌تواند کار بارگیری و تخلیه را انجام دهد. این بندر از ظرفیت بیش از نیم میلیون تن بارگیری و تخلیه در طول یک سال برخوردار است و بر اساس سرمایه‌گذاری‌های در حال انجام، قرار است این میزان به بیش از 0.7 میلیون تن در سال برسد. از دیگر ویژگی‌ها و مزیت‌های بندر سالیانکا می‌توان به 4 هزار متر خط راه‌آهن شامل 6 خط ریل راه‌آهن، واگن‌های حمل غلات، انبارها و سیلوهای مختلف اشاره کرد. نوع کالاهای صادراتی روسیه از این بندر به ایران نیز اغلب شامل غلات، چوب، روغن و دانه‌های روغنی، ذرت، گوشت قرمز و تجهیزات و قطعات می‌شود. میوه و خشکبار، سبزیجات، سیمان، محصولات غذایی فرآوری شده، پارچه و سرامیک هم محصولاتی است که از طریق این بندر، از ایران به روسیه وارد می‌شود. بندر سالیانکا به دلیل موقعیت جغرافیایی که در خاک کشور روسیه و شمال دریای خزر دارد، می‌تواند نقش بسیار مهمی در توسعه و تقویت کریدور شمال- جنوب ایفا کند. 

 

* فرصت ایران برای ایفای نقش در تجارت هند و روسیه

بندر سالیانکا از زاویه نقش کریدور شمال- جنوب و تعاملات تجاری ۲ کشور هند و روسیه نیز، برای ایران حائز اهمیت است. آخرین آمارهای رسمی هند نشان می‌دهد در نخستین ماه تحریم‌های روسیه (ماه مارس) صادرات هند به این کشور افتی 70 درصدی داشته اما وارداتش بیش از ۲ برابر شده است. علت اوج‌گیری واردات مربوط به جهش خرید نفت هند از روسیه است که از 30 هزار بشکه در روز به بیش 700 هزار بشکه افزایش یافته است. از طرفی سال گذشته میلادی نیز کل تجارت روسیه و هند 13.5 میلیارد دلار بوده که از مسیرهای دریایی کانال سوئز و بدون استفاده از خاک ایران انجام شده است. با توجه به افزایش چشمگیر صادرات نفت روسیه به هند، بتدریج محصولات و کالاهای هندی نیز جای خود را بیش از پیش در بازار کشور روسیه باز کرده و مسیرهای صادراتی هند به روسیه اهمیتی دوچندان پیدا خواهد کرد. در این راستا مهم‌ترین راه حمل‌ونقل برای تعاملات روسیه و هند، کریدور شمال- جنوب بوده و در این مسیر، بنادر شمالی ایران و بنادر جنوبی روسیه در خزر بالاخص بندر سالیانکا به پایگاه‌های اصلی ترانزیت و حمل‌ونقل تبدیل خواهند شد.