«هدف اصلی «کریدور شمال- جنوب» ایجاد یک مسیر ترابری و حمل‌و‌نقل تجاری از اقیانوس هند که در برگیرنده خلیج‌فارس نیز می‌شود و همچنین مسیری که از شهر بندری بمبئی هند آغاز و از طریق دریا به بندرعباس در جنوب ایران و سپس از طریق راه‌آهن از ایران، آذربایجان و روسیه می‌گذرد و شماری از کشورهای آسیای میانه و قفقاز را نیز شامل می‌شود و حتی می‌تواند به اروپا متصل شود، است. این پروژه، نسخه دومی نیز دارد که از ایران آغاز و به روسیه متصل می‌شود (از طریق دریای خزر). در عین حال، نسخه سومی هم از آن وجود دارد که از کشورهایی نظیر قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان در آسیای میانه عبور می‌کند».

 به گزارش «وطن‌امروز»، پایگاه خبری «میدل ایست مانیتور» در گزارشی به طور خاص به توسعه همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه در سایه اوج‌گیری جنگ اوکراین و تشدید تقابلات قدرت‌های غرب و شرق جهان پرداخته و در این میان به اراده جدی تهران و مسکو در عملیاتی کردن کریدور تجاری شمال- جنوب که در نوع خود تا حد زیادی می‌تواند جایگزین کانال سوئز شود و مسیر تجاری قابل ملاحظه‌ای را، بویژه برای قدرت‌های شرقی ایجاد کند، اشاره کرده است. پایگاه خبری میدل ایست مانیتور در این رابطه می‌نویسد: «به طور طبیعی، یکی از پیامدهای تحریم‌های تحمیلی غرب علیه روسیه، تشدید تلاش‌های روسیه جهت یافتن راه‌هایی با هدف دور زدن محدودیت‌ها و تحریم‌ها علیه این کشور است. از زمان اعمال اقدامات تحریمی و تنبیهی از سوی کشورهای غربی علیه روسیه به دلیل آنچه اقدام روسیه در الحاق شبه جزیره کریمه به خاک این کشور و ایجاد درگیری در شرق اوکراین در سال 2014 عنوان می‌شود، روسیه به نحو گسترده‌ای در تلاش بوده تا بر موانع و محدودیت‌های ایجاد شده از سوی کشورهای غربی در رابطه با تجارت و اقتصاد خود قائق آید و بر آنها غلبه کند.  البته ایران نیز که سال‌هاست با تحریم‌های گسترده کشورهای غربی علیه خود رو‌به‌رو ‌است (تحریم‌هایی که بویژه در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا و پس از اقدام وی در خارج کردن یکجانبه واشنگتن از توافق اتمی ایران موسوم به برجام، ماهیت شدیدتری نیز به خود گرفتند)، کاملا طبیعی است که در جست‌وجوی راه‌هایی باشد تا تحریم‌های غرب علیه خود را کم‌اثر کند. در این راستا، ایران و روسیه عملا در جبهه‌ای مشترک قرار گرفته‌اند. از این چشم‌انداز، جنگ روسیه و اوکراین که 4 ماه از وقوع آن می‌گذرد هم تا حد زیادی موجب نزدیک‌تر شدن مواضع تهران و مسکو شده است، البته که این جنگ به علت معطوف شدن روس‌ها به اوکراین، عملا از شدت توجه آنها به سوریه که یک منطقه راهبردی برای ایران است کاسته و در عین حال، می‌تواند منافع اقتصادی خوبی را نیز در چارچوب مناسبات دوجانبه تهران- مسکو، نصیب طرف ایرانی کند. در این میان معادله احیای برجام که در قالب مذاکرات اتمی وین نیز دنبال می‌شد، بی‌نصیب از تحولات مهمی نظیر رقابت‌های راهبردی روسیه و غرب یا جنگ اوکراین نبوده است. 

پس از آنکه مسکو خواستار ارائه تضمین‌های مکتوب از سوی آمریکا مبنی بر این مساله شد که تحریم‌های غرب بر مناسبات نظامی و اقتصادی ایران و روسیه تاثیرگذار نخواهند بود، در اقدامی دیگر راه حل دستیابی به یک توافق در قالب معادله احیای برجام را نشان دادن انعطاف قابل توجه، بویژه از سوی طرف آمریکایی اعلام کرد. در این میان برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که آزادسازی ایران از سیلی از تحریم‌های غربی، می‌تواند تا حدی به روسیه کمک کند تا از کانال ایران، محدودیت‌های قابل توجه علیه خود را دور بزند. همین مساله عملا روس‌ها را تحریک کرده تا روند مذاکرات وین را پس از آنکه متهم به ایجاد محدودیت برای آن شده بودند، تسهیل کنند. از دید بسیاری از ناظران و تحلیلگران، همین مساله موجب شده تا فضای پیرامونی معادله اتمی ایران در شرایط کنونی تا حد زیادی به نفع تهران تغییر کند. 

یک سال قبل، پس از آنکه کانال سوئز به مدت 6 روز و در نتیجه آنکه یک کشتی باربری، این آبراه مهم بین‌المللی را مسدود کرد، ایران و روسیه بیش از پیش بر اراده خود جهت راه‌اندازی کریدور حمل‌و‌نقل تجاری شمال- جنوب به عنوان گزینه جایگزینی برای کانال سوئز تاکید کردند. این گذرگاه و مسیر تجاری پروژه‌ای است که از حدود 20 سال قبل مورد موافقت روسیه، هند و ایران قرار گرفته است (توافق عملیاتی کردن این پروژه در ماه مه ‌سال 2002 امضا شد) و این پیش‌بینی نیز انجام شده که کشورهای منطقه آسیای میانه و قفقاز نیز این امکان را داشته باشند تا به ابتکار مذکور بپیوندند. 

هدف اصلی این پروژه استقرار یک مسیر ترابری و حمل‌و‌نقل تجاری از اقیانوس هند که در برگیرنده خلیج‌فارس می‌شود و همچنین مسیری که از شهر بندری بمبئی هند آغاز و از طریق دریا به بندرعباس در جنوب ایران و سپس از طریق راه‌آهن از ایران، آذربایجان و روسیه می‌گذرد و شماری از کشورهای آسیای میانه و قفقاز را نیز در بر می‌گیرد، بوده است. این پروژه، نسخه دومی نیز دارد که از ایران آغاز و به روسیه متصل می‌شود (از طریق دریای خزر). در عین حال، نسخه سومی نیز از آن وجود دارد که از کشورهایی نظیر قراقستان، ازبکستان و ترکمنستان در آسیای میانه عبور می‌کند. البته مسیر زمینی به شمال اروپا از طریق قزاقستان، مسیری است که در راستای منافع چین هم قرار دارد. از این رو، ۲ غول بزرگ آسیایی یعنی هند و چین عملا یک مسیر تجاری جایگزین و مهم را در مقایسه با کانال سوئز و مسیرهایی که در جنوب و شرق آسیا وجود دارند، پیدا می‌کنند. 

هفته گذشته ایران تفاهمنامه‌ای را با روسیه به امضا رساند که در قالب آن، تبادلات بازرگانی و مالی میان ۲ کشور تسهیل می‌شود؛ مساله‌ای که کاملا در نقطه مقابل تحریم‌های یکجانبه غرب علیه آنها قرار دارد و تا حدی، موقعیت اقتصادی آنها را بهبود می‌بخشد. این تفاهمنامه خواستار تسریع در روند اجرایی شدن پروژه کریدور شمال- جنوب می‌شود که در قالب آن، ایجاد هر چه سریع‌تر زیرساخت‌های لازم برای پیشرفت پروژه از جمله بنادر، خطوط ریلی و جاده‌ها مورد تاکید قرار می‌گیرد. کاملا غیرقابل اجتناب است که عملیاتی شدن کریدور شمال- جنوب می‌تواند سطح اتکای بین‌المللی به کانال سوئز را کاهش دهد؛ آبراهی که یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی دولت مصر است و بر اساس برخی گزارش‌های علمی و پژوهشی، عملیاتی شدن کریدور تجاری شمال- جنوب می‌تواند چیزی حدود یک‌سوم از هزینه‌های مرتبط با حمل‌و‌نقل تجاری دریایی از طریق کانال سوئز را کاهش هد و در عین حال میزان زمان تخصیص یافته برای حمل‌و‌نقل دریایی را نیز به چیزی کمتر از نصف (23 روز به جای 45 تا 60 روز که اکنون زمان می‌برد) کاهش دهد».  مجموع این مسائل همگی حاکی از این است که همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه که در سایه تشدید تحریم‌های غرب علیه هر ۲، تا حد زیادی تشدید و تقویت شده، عملا می‌تواند بنیانی قابل توجه را جهت ایجاد مسیرهای تجاری جدید و تازه نظیر کریدور شمال- جنوب فراهم کند و جبهه مقابل غرب (قدرت‌های شرقی) را جهت مواجهه با رویه‌های تهاجمی آن علیه شرق، تا حد زیادی تقویت کند.

مترجم:  محمدعلی حسن‌نیا