بزرگ‌ترین فستیوال سینمای ایران که هر سال همزمان با سالگرد پیروزی انقلاب برگزار می‌شود، در قرن جدید شکل و شمایلی تازه به خود گرفته است. امسال برخلاف 7 دوره اخیر، چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر به طور همزمان میزبان آثار داخلی و خارجی خواهد بود. پسوند «بین‌المللی» در کنار نام جشنواره، چشمگیرترین این تغییرات است که از ادغام بخش ملی جشنواره با بخش بین‌الملل آن -که چند سالی بود در اردیبهشت یا خرداد برگزار می‌شد- خبر می‌دهد. 

به گزارش «وطن‌امروز»، جشنواره فیلم فجر سعی کرده امسال در فرمتی جدید و البته رقابتی‌تر حاضر شود؛ فرمتی که توجه به ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی، رویکرد متعالی در سینما و تقریب مذاهب و ادیان به وضوح در آن به چشم می‌آید. 

محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی کشور پیش‌ از این از تغییراتی اساسی از جمله ادغام دوباره بخش جهانی و ملی جشنواره خبر داده بود و هدف از این ادغام را اینگونه تصریح کرده بود: برگزاری همزمان این رویداد مهم و راهبردی سینمای ایران در سالگرد جشن‌های فجر انقلاب اسلامی با هم‌افزایی ظرفیت‌ها، قطعا فرصت‌های کاربردی مضاعفی را برای بهره‌مندی جامعه سینمایی، اقشار مختلف مردم، سینماگران و میهمانان خارجی فراهم می‌آورد. حالا طبق وعده‌ای که داده شده بود، این تغییر رخ داده است. جشنواره‌ای که بناست بهمن‌ماه امسال نظاره‌گرش باشیم، ۲ بخش ملی و بین‌المللی خواهد داشت. در جشنواره چهلم، بخش «فرهنگی» به سایر بخش‌ها اضافه شد تا در کنار بخش‌های رقابتی، بخشی غیررقابتی هم داشته باشیم اما این بخش، بیش از یک سال دوام نیاورد و از همان ابتدا هم افزوده شدنش به جشنواره مورد انتقاد برخی رسانه‌ها بود. البته در چهل‌ویکمین جشنواره هم- هر چند به شکلی محدودتر- بخش غیررقابتی داریم. 

بخش ملی جشنواره چهل‌ویکم شامل 4 قسمت سودای سیمرغ، مستند بلند، کوتاه داستانی و مسابقه تبلیغات سینمای ایران می‌شود. از جزئیات مسابقه تبلیغات سینمای ایران هنوز چیزی اعلام نشده و اطلاعات مربوط به آن در آذرماه 1401 اعلام خواهد شد اما در سایر قسمت‌ها، ضوابط برگزاری اعلام شده است. در بین جوایز بخش ملی، علاوه بر جوایز مرسومی که در این سال‌ها به برگزیدگان اهدا می‌شده است، نام جایزه «فیلم برگزیده تماشاگران» هم به چشم می‌خورد؛ جایزه‌ای که سال گذشته به هیچ فیلمی اهدا نشد و دبیر جشنواره علت آن را «صیانت از آرای مردم» و «حفظ حقوق صاحبان آثار» دانست. 

البته این تنها تغییر در جوایز جشنواره نیست؛ سیمرغ بلورین جایزه ویژه جشنواره، عنوان جایزه‌ای است که جشنواره فجر برای نخستین بار به خود می‌بیند. اهدای اشتراکی سیمرغ مستند و پویانمایی هم از دیگر مواردی است که در دوره جدید دستخوش تغییر شده است. در دوره‌های قبلی جشنواره، این سیمرغ مشترکا به تهیه‌کننده و کارگردان اهدا می‌شد؛ موضوعی که همواره مورد اعتراض صاحبان آثار بود. در جشنواره امسال اما کارگردان اثر به تنهایی این سیمرغ را تصاحب خواهد کرد. 

در بخش بین‌الملل تغییرات بیشتری را شاهدیم. مهم‌ترین تغییر این بخش، حذف ۲ جایزه معتبر بین‌المللی از جشنواره است: «فیپرشی» و «نت‌پک». «فیپرشی» فدراسیونی بین‌المللی متشکل از منتقدان فیلم و روزنامه‌نگاران این حوزه است و «نت‌پک» سازمانی پیشرو در جهت کشف و ترویج سینمای آسیا- اقیانوسیه است که هر دوی این نهادها در اکثر جشنواره‌های بین‌المللی فیلم سراسر جهان، جایزه‌ای به فیلم منتخب خود اهدا می‌کنند. تا سال گذشته این ۲ جایزه در جشنواره جهانی فجر نیز اهدا می‌شدند اما علی‌الظاهر جشنواره امسال بناست در غیبت این ۲ جایزه برگزار شود. 

مابقی بخش‌ها و جوایزشان از جمله سینمای سعادت، جلوه‌گاه شرق، محمدامین، بین‌الادیان و... طبق روال قبل در بخش بین‌الملل حضور دارند اما علاوه بر آنها، بخش دیگری نیز در جشنواره امسال وجود دارد به نام بخش «جام جهان‌نما». «جام جهان‌نما» تنها بخش غیررقابتی جشنواره چهل‌ویکم است که در حقیقت بخشی ملی- بین‌المللی است. در این بخش، همه فیلم‌های جشنواره‌ها اعم از ملی و بین‌المللی حضور دارند. هدفی که رئیس سازمان سینمایی مبنی بر هم‌افزایی ظرفیت‌ها بدان اشاره کرده بود، شاید بیش از هر بخشی متوجه «جام جهان‌نما» باشد. تغییرات دیگری نیز در دوره جدید جشنواره روی داده است، از جمله اینکه فیلم‌های راه‌یافته به بخش‌های اصلی برخلاف ادوار قبل امکان انصراف ندارند، فیلم‌های کوتاه که تا پیش از این می‌توانستند 15 دقیقه باشند حالا امکان 20 دقیقه‌ای بودن برای‌شان فراهم است، دیگر سقف حضور 22 اثر برای بخش سودای سیمرغ دیگر وجود ندارد و البته تعهدنامه‌ای وجود خواهد داشت که صاحبان آثار در دوره جدید باید امضا کنند و متعهد به رعایت ضوابط و مقررات جشنواره شوند. 

با این وجود، مهم‌ترین تغییری که قابل مشاهده است همان ادغام بخش جهانی و ملی است. این نخستین‌باری نیست که جشنواره فجر ملی و بین‌المللی توامان را تجربه می‌کنیم. بخش بین‌الملل جشنواره از سال ۱۳۹۳ از بخش ملی جدا شد و در اردیبهشت ۱۳۹۴ به صورت جداگانه برای نخستین دوره به دبیری رضا داد برگزار شد. رضا میرکریمی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ دبیری این رویداد را برعهده داشت. همه‌گیری کرونا موجب لغو برگزاری بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر را در سال ۱۳۹۹ شد و سال گذشته نیز این جشنواره به دبیری محمدرضا عسگرپور برگزار شد. ادغام این بخش با بخش ملی جشنواره هم اقدامی امیدوارکننده به تقویت و گسترش روابط فرهنگی در حوزه بین‌الملل است که امسال رخ داده است. 

هم‌افزایی ظرفیت‌های سینمای ایران با سایر کشورها زمانی می‌تواند محقق شود که همه کشورها، فارغ از مرزبندی‌های جغرافیایی و فرهنگی و حتی سیاسی، در مسیر پرداختن به فضیلت‌های انسانی یکدل و هم‌صدا شوند تا این فضایل، با چاشنی‌ای به نام هنر ترکیب شده و در تاریخ ماندگار شود. 

حالا سینماگران تا پایان آبان‌ماه فرصت دارند برای ارائه آثار خود در بخش ملی اقدام به ثبت‌نام کنند. این فرصت البته برای متقاضیان بخش بین‌الملل محدودتر و تا نیمه شهریورماه سال جاری است. جشنواره «بین‌المللی» فجر، تجربه‌ای قدیمی است که حالا بعد از 7 سال از کشوی خاطرات درآمده است تا در عصر نوین سینما، ارتباط و تعامل سینمای ایران با دیگر کشورها را تقویت کند و در حوزه فیلمسازی کشورمان که این سال‌ها نیازمند تحول است، تحولی اساسی رقم بزند.