گروه اقتصادی: یکی از مهم‌ترین عقبگردهای ایران در دهه 90 کاهش تجارت با کشورهای منطقه بویژه همسایگان استراتژیک شمالی بود. این اتفاق که ماحصل سیاست‌گذاری‌های اشتباه دولت‌های یازدهم و دوازدهم بود، در سال‌هایی منجر به منفی‌شدن تراز تجاری ایران و در نتیجه کاهش ارزآوری کشور شد. با آغاز به کار دولت سیزدهم، یکی از وعده‌های انتخاباتی سیدابراهیم رئیسی، رشد تجارت و افزایش سهم صادرات غیرنفتی با کشورهای همسایه و افزایش حداقل ۲ برابری آن بود. رئیس دولت سیزدهم بر این موضوع تاکید داشت که توسعه تجارت با همسایگان و کشورهای منطقه اولویت سیاست خارجی دولت خواهد بود. بر همین اساس از ابتدای فعالیت دولت جدید تاکنون شاهد مذاکرات گسترده و بهار دیپلماسی اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه و منطقه برای توسعه سطح مناسبات هستیم. به طوری که تجارت ایران با ۷ کشور شمالی و شمال غربی خود ۱۱۹ درصد افزایش پیدا کرده است.کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی معتقدند تجارت با همسایگان مزایای بسیاری دارد که از جمله آن می‌توان به کوتاه بودن مسیر و صرفه‌جویی در هزینه‌ها اشاره کرد. از سوی دیگر نزدیکی فرهنگی و اقتصادی کشورهای هم‌مرز می‌تواند در تامین نیازهای بازارهای صادراتی و وارداتی کمک‌کننده باشد و به همین دلیل است که رئیس‌جمهوری خواستار ایجاد دیپلماسی اقتصادی مناسب برای افزایش مبادلات با ۱۵ کشور هم‌‌مرز با ایران شده است. 

 

* رشد تجارت ایران با همسایگان

بر اساس آمارهای موجود، کشورهای همسایه ایران در هر سال بیش از هزار میلیارد دلار واردات دارند و اگر ایران بتواند تنها بخشی از این سبد وارداتی را به خود اختصاص دهد، سهمی بزرگ در بازار صادراتی منطقه به دست خواهد آورد. در مجموع ۱۵ کشور با ایران مرز مشترک (آبی یا خاکی) دارند؛ با جمعیتی حدود ۵۰۰ میلیون نفر. 

آمارها نشان می‌دهد صادرات کالاهای ایرانی به ۱۵ کشور همسایه از ابتدای شهریور تا پایان بهمن ۱۴۰۰ بیش از ۴۴ میلیون و ۵۲۹ هزار و ۱۸۵ تن به ارزش ۱۵ میلیارد و ۶۷ میلیون و ۲۴۴ هزار و ۶۲۵ دلار بود که رشد ۴۴ درصدی در وزن و ۴۸ درصدی در ارزش را ثبت کرد. سال گذشته ایران ۴۸،۵ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشت که حدود ۲۵ میلیارد دلار آن به کشورهای همسایه بود که بیش از ۱۶ میلیارد دلار آن در زمان دولت سیزدهم رقم خورد. در نتیجه این سیاست‌ها حجم تجارت کشور (صادرات و واردات) با همسایگان به بیش از ۱۰۰ میلیون تن و در ارزش به ۵۱ میلیارد دلار رسید، در حالی که کل حجم تجارت ایران و کشورهای اروپایی به یک میلیارد دلار هم نمی‌رسید. 

 

* کشورهای شمالی مهم‌ترین شرکای تجاری ایران

افزایش مبادلات تجاری با کشورهای شمالی یکی از اهداف مهم دولت سیزدهم است. ایران از شمال و شمال غربی با کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و ترکمنستان مرز مستقیم و با ازبکستان و روسیه مرز غیرمستقیم دارد. این کشورها ظرفیت بالقوه‌ای برای برقراری ارتباطات تجاری با ایران دارند که متاسفانه در سال‌های گذشته این ظرفیت‌ها مغفول مانده است.  کریدور شمال- جنوب یکی دیگر از ظرفیت‌های مغفول مانده شمال ایران برای تجارت است که در چند ماه اخیر توجه بیشتری به آن شده و شاهد ترانزیت‌های آزمایشی از آن هستیم.  آنچه مسلم است گسترش روابط سازنده با کشورهای همسایه بویژه کشورهای اوراسیا از طریق استان‌های شمالی می‌تواند بازدهی بسیار بالایی در جذب سرمایه‌گذار خارجی داشته و در بی‌اثر کردن تحریم‌ها نقش بسزایی ایفا کند که باید بتوان از این ظرفیت به نحو احسن استفاده کرد. 

 

* ترکمنستان

ترکمنستان همسایه شمال شرقی ایران، کشوری به مساحت 488 هزار و 100 کیلومتر مربع و با جمعیت 5 میلیون و 900 هزار نفر، از همسایگان مهم ایران است که ارتباطات تجاری قابل توجهی با بیش از 70 کشور جهان دارد. 

طبق آمار ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، در سال 99 حجم کل تجارت ایران با ترکمنستان معادل 141 میلیون و 681 هزار و 49 دلار بود که از این میزان 136 میلیون و 603 هزار و 300 دلار سهم صادرات ایران به ترکمنستان و 5 میلیون و 77 هزار و 749 دلار سهم واردات کالا از ترکمنستان به ایران بود. 

سال ۱۴۰۰ حجم کل تجارت میان این ۲ کشور با افزایش چشمگیری روبه‌رو شد. بر این اساس در سال 1400 معادل یک میلیون و 328 هزار و 850 تن کالا به ارزش 327 میلیون و 495 هزار و 323 دلار از ایران به ترکمنستان صادر شد که این رقم در مقایسه با سال 99 معادل 139 درصد رشد داشت.

 

* آذربایجان

آمارها نشان می‌دهد سهم جمهوری آذربایجان در سبد تجارت خارجی ایران چندان زیاد نیست. جمهوری آذربایجان کشوری با مساحت 86 هزار و 600 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 10 میلیون نفر، همسایه شمال غربی ایران است. مسائل و چالش‌های منطقه‌ای و اختلافات این کشور با ارمنستان یکی از دلایل مهم کاهش میزان تجارت ایران و جمهوری آذربایجان است. بر این اساس در سال 1400 میزان صادرات ایران به جمهوری آذربایجان 829 هزار تن به ارزش 565 میلیون دلار بود که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال 99 معادل 11 درصد افزایش در ارزش داشت. میزان واردات از جمهوری آذربایجان نیز در سال 1400 به ارزش 41 میلیون و 695 هزار و 146 دلار بود. 

به طور کلی حجم کل تجارت ایران با جمهوری آذربایجان در سال 1400 در مقایسه با سال 99 معادل 7 درصد کاهش داشت. 

 

* ترکیه

ترکیه سومین و مهم‌ترین شریک تجاری ایران پس از چین و عراق است. دولت ترکیه نیز ایران را به عنوان یکی از شرکای تجاری مهم و ارزشمند در خاورمیانه قلمداد می‌کند. 

معاون مدیرکل امور اتحادیه اروپایی و قراردادهای بین‌المللی وابسته به وزارت تجارت ترکیه در این رابطه گفته است: «سعی داریم میان ترکیه و ایران یک مکانیزم تجاری راه‌اندازی کنیم تا ایران امتیاز واردات 140 محصول کشاورزی را از ترکیه دریافت کند و ما هم بتوانیم به امتیاز واردات 125 کالای صنعتی از ایران دست یابیم».  بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، در سال 1399 معادل 6 هزار و 382 هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 526 میلیون دلار از ایران به ترکیه صادر شد. سال 1400 میزان صادرات کالا از ایران به ترکیه افزایش چشمگیری را تجربه کرد، به این ترتیب که 15هزار و 738 هزار تن کالا به ارزش 6میلیارد و 81 میلیون دلار به ترکیه صادر شد که این میزان در مقایسه با صادرات کالا در سال 99 معادل 147 درصد در وزن و 141 درصد در ارزش کالاهای صادراتی افزایش داشت. 

در بخش واردات نیز در سال 99 معادل 4 هزار و 862 هزار تن کالا به ارزش 4 میلیارد و 397 میلیون دلار از ترکیه وارد ایران شد که این رقم در سال 1400 با کاهش 23 درصدی در وزن و افزایش 20 درصدی در ارزش کالا، به 3 هزار و 727 هزار تن به ارزش 5 میلیارد و 292 میلیون دلار رسید. 

 

* روسیه

یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران، روسیه یا همان فدراسیون روسیه است. سال 1400 میزان صادرات ایران به این کشور در مقایسه با سال 99، 15 درصد افزایش داشته است. بر این اساس سال 99 در مجموع یک‌هزار و 51 هزار تن کالا به ارزش 504 میلیون دلار از ایران به روسیه صادر شد که این رقم سال 1400 به میزان یک‌هزار و 140هزار تن کالا به ارزش 579 میلیون دلار افزایش یافت. در بخش واردات کالا نیز سال 99 معادل 2 هزار و 933 هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و 30 میلیون دلار از روسیه وارد ایران شد که این رقم در سال 1400 با افزایش 29 درصدی در وزن و 61درصدی در ارزش، به 3 هزار و 778 هزار تن به ارزش یک میلیارد و 663 میلیون دلار رسید. 

 

* قزاقستان

یکی دیگر از شرکای تجاری در همسایگی شمال ایران قزاقستان است. این کشور با مساحت 2 میلیون و 724 هزار و 900 کیلومتر مربع و جمعیتی حدود 19 میلیون نفر دومین کشور بزرگ همسایه شمالی ایران است که به عنوان یکی از مقاصد صادراتی ایران، نقش مهمی در تجارت خارجی کشور ایفا می‌کند. سال 99 حجم کل تجارت میان ایران و قزاقستان بیش از 426 هزار تن کالا به ارزش 204 میلیون و 122 هزار دلار بود. در سال 99 معادل 336هزار و 567 تن کالا به ارزش 166 میلیون و 778 هزار دلار از ایران به قزاقستان صادر شد. 

حجم کل تجارت ایران با قزاقستان در سال 1400 به دنبال سیاست‌گذاری‌های دولت سیزدهم برای افزایش روابط تجاری با کشورهای همسایه شمالی ایران، به شکل قابل توجهی افزایش یافت. بر این اساس در سال 1400 حجم کل تجارت ایران و قزاقستان 27 درصد رشد نشان می‌دهد. طبق آمار ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، در سال 1400 میزان صادرات ایران به قزاقستان با رشد 9 درصدی به 491 هزار تن کالا به ارزش 183 میلیون و 124 هزار دلار رسید. همچنین در بخش واردات نیز میزان واردات کالا از قزاقستان به ایران با رشد 108 درصدی به 217 هزار تن کالا به ارزش 77 میلیون و 860 هزار دلار رسید. رشد آمار تجاری ایران و قزاقستان نشان از آن دارد که ظرفیت‌های بیشماری برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی میان ۲ کشور وجود دارد که می‌توان از آن به نحو احسن استفاده کرد. 

 

* ازبکستان

ازبکستان نیز یکی از کشورهای شمالی ولی غیرهم‌مرز با ایران است که از جمله شرکای مهم تجاری ایران محسوب می‌شود. بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان توسعه تجارت، ازبکستان در میان شرکای تجاری ایران با بیشترین تراز تجاری مثبت در سال 1400 جایگاه یازدهم را از آن خود کرده است.  در حالی که سال 99 حجم کل تجارت ایران و ازبکستان 403 هزار تن کالا به ارزش 255 میلیون و 433 هزار دلار بود، سال 1400 این رقم با رشد 97 درصدی به 760 هزار و 460 تن کالا به ارزش 503 میلیون و 921 هزار دلار رسید. در سال 1400 معادل 698 هزار و 945 تن کالا به ارزش 389 میلیون و 364 هزار دلار از ایران به ازبکستان صادر شد که این رقم در مقایسه با سال 99 معادل 137 درصد رشد داشت. همچنین در بخش واردات نیز در سال 1400 معادل 61 هزار تن کالا به ارزش 114 میلیون و 556 هزار دلار از ازبکستان به ایران وارد شد که در مقایسه با سال 99 رشد 25 درصدی داشت.

 

***