گروه بین‌الملل: جنگ داخلی سوریه وارد دوازدهمین سال خود می‌شود. روزی که عملیات‌های مسلحانه در درعا علیه ارتش سوریه آغاز شد، هیچ‌کسی شاید باور نمی‌کرد وضعیت سوریه به اینجا کشیده شود و صدها هزار نفر قربانی جنگ تمام‌عیار در شام و همچنین بالغ بر 11 میلیون سوری در داخل و خارج از این کشور آواره شوند. اکنون بعد از بیش از یک دهه از جنگ سوریه، نشست صلح تهران با حضور ۳ کشور ایران، ترکیه و روسیه بر پایه روندهای سیاسی گذشته برگزار می‌شود تا کمی شام از بلای جنگ آرام گیرد. 

از سال 2011 تا 2016 جنگ تمام‌عیار در سوریه جریان داشت. ابتدای این جنگ داخلی گروهی از داخل ارتش سوریه جدا شدند و با حمایت‌های آمریکا، ترکیه، قطر، عربستان سعودی و... گروهی به نام «ارتش آزاد سوریه» را تشکیل دادند تا به صورت مسلحانه با ارتش و دولت رسمی سوریه بجنگند. اما کار شام به همین جا ختم نشد؛ بعد از یک سال و اندی از بحران سوریه، سروکله گروه‌های سلفی و وهابی تندرو در سوریه پیدا شد. 

جبهه النصره که بعدها به دلیل تحریم‌های سازمان ملل و کشورهای مختلف ناچار شد نام خود را به «تحریرالشام» تغییر دهد، نخستین گروه سلفی بود که از سمت عراق وارد سوریه شد تا با دولت بشار اسد مبارزه کند. بعد از این بود که شاهد سرازیر شدن دیگر گروه‌های تندرو وهابی به سوریه بودیم. سال 2016 حلب به عنوان مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین منطقه سوریه آزاد شد و تمام گروه‌های مسلح رادیکال مخالف دولت سوریه با هدایت ترکیه به استان ادلب در شمال غرب این کشور رفتند. 

کردها هم در سوریه بعد از ورود داعش، ارتش آزاد و جبهه النصره به قسمت‌های کردنشین و جنایت‌های آنها در رقه، دیرالزور و بخش‌های قاشملی و کوبانی، بند پوتین‌ها را محکم کرده و گردان‌های نظامی تشکیل دادند تا با این گروه‌های افراطی مقابله کنند که نماد آن عملیات کوبانی بود. آمریکا در چند سال اخیر از گروه‌های کرد سوری مانند ارتش دموکراتیک سوریه، حزب دموکرات سوریه و یگان‌های مدافع خلق و نیروهای «آسایش» که نیروهای امنیتی رسمی روژاوا و... هستند، حمایت می‌کند. این گروه‌ها که متشکل از افراد مسلح کرد و عرب هستند، از حمایت ایالات متحده برخوردارند و از سال 2016 در شمال سوریه منطقه‌ای خودمختار تشکیل داده‌اند که از آن به «روژاوا» یاد می‌شود. این نیروها متشکل از ۵ گروه اصلی هستند که بر اساس برخی آمارها شمار‌شان به 100 هزار مسلح می‌رسد. 

این گروه‌ها با کمک نیروهای مردمی کرد که در مخالفت با دخالت‌های ترکیه و داعش وارد مناطق کرد شمال سوریه شدند، تشکیل شدند. آمریکا از ابتدا به این گروه بزرگ کرد کمک‌های مالی، نظامی و تسلیحاتی کرد. حزب اتحاد دموکراتیک از متحدان حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) است. حوزه نفوذ و فعالیت این حزب عمدتا در مناطق کردنشین سوریه تعریف می‌شود. «پ‌ک‌ک» یکی از سخت‌ترین مخالفان ترکیه و رجب طیب اردوغان است و «عبدالله اوجالان» رهبر این گروه سال‌هاست در زندان‌های ترکیه به سر می‌برد. 

تحلیل وضعیت شمال سوریه قبل و بعد از آزادسازی حلب متفاوت است. قبل از آزادی حلب، ترکیه نگاه تحریک‌آمیز به کردها نداشت و با کمک آمریکا قصد داشت آنها را مهار کند تا به درون ترکیه حمله نکنند یا به مخالفان سیاسی کرد ترکیه کمک نکنند. این نکته قابل گفتن است که بخشی از مخالفان سیاسی فعلی دولت اردوغان از کردهای شمال شرق و شرق این کشور هستند که رهبران آن توسط ترکیه با ایجاد پرونده‌های سیاسی بازداشت هستند. اما بعد از آزادی حلب در سال 2016 و حبس نیروهای سلفی و افراطی طرفدار ترکیه نظیر جبهه النصره، احرارالشام، تحریرالشام، ارتش آزاد سوریه و... در استان ادلب و عدم موفقیت آنها در سقوط نظام بشار اسد، نگاه اردوغان به آن سوی فرات جلب شد، یعنی قسمت‌های هم‌مرز کردنشین با ترکیه!

اردوغان سال 2019 با اتهام اینکه کردها قصد حمله به ترکیه را دارند، عملیاتی به نام «چشمه صلح» یا به عربی «نبع السلام» را در مرزهای جنوبی خود آغاز کرد. ۶ اکتبر ۲۰۱۹ دونالد ترامپ دستور داد نیروهای نظامی آمریکایی که در شمال شرق سوریه بودند از این منطقه خارج شوند؛ جایی که ایالات متحده از متحدان کرد خود پشتیبانی می‌کرد. این یعنی نخستین خنجر از پشت آمریکا به کردهای طرفدار آمریکا در سوریه اما این خیانت آمریکا ادامه داشت و تمام نشد. به گفته رئیس‌جمهور ترکیه، این کشور به دنبال این است تا نیروهای دموکراتیک سوریه را - که ترکیه آنها را به‌ خاطر روابط با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) یک گروه تروریستی می‌داند - از مرزهای خود با سوریه عقب براند. دولت سوریه اما دوباره این سال به کمک نیروهای کرد آمد. نیروهای دموکراتیک سوریه با دولت سوریه به توافق رسیدند که بر اساس آن به ارتش سوریه اجازه داده می‌شود در تلاش برای محافظت از شهرها در برابر حمله ترکیه، به شهرهای منبج و کوبانی که تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه هستند وارد شود و به همین دلیل شهرهای کوبانی و منبج از خطر سقوط به دست ترکیه نجات پیدا کردند. ۲۲ اکتبر ۲۰۱۹ ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به توافق رسیدند که آتش‌بس میان ترکیه و کردها ۱۵۰ ساعت تمدید شود تا نیروهای دموکراتیک سوریه بتوانند ۳۰ کیلومتر از منطقه مرزی دور شده و همچنین از شهرهای تل رفعت و منبج خارج شوند. از بندهای دیگر این توافق می‌توان به انجام گشت‌های مشترک توسط نیروهای روسیه و ترکیه تا عمق ۱۰ کیلومتری مرز سوریه به استثنای شهر قامشلی اشاره کرد. 

خیانت آمریکا به کردها اما باعث شد آنها بزرگ‌ترین بازنده این عملیات باشند. دولت سوریه با وساطت روسیه به شهرهای رقه، منبج، الطبقه، کوبانی، عین عیسی و تل تمر وارد شد و نیروهای طرفدار ترکیه هم وارد شهرهای راس‌العین و تل‌ابیض شدند. 

از طرفی، مذاکرات سیاسی صلح برای دستیابی به توافق ادامه یافت. مذاکراتی در وین برگزار شد ولی به دلیل کارشکنی‌های نیروهای میدانی طرفدار ترکیه، قطر و عربستان موفقیت‌آمیز نبود. از آن سو نخستین اجلاس «سران کشورهای ضامن روند آستانه» به دنبال برگزاری نشست‌های مقدماتی که با حضور طرف‌های درگیر و نمایندگان ایران، روسیه و ترکیه، به منظور برقراری آتش‌بس و یافتن راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه در آستانه قزاقستان برگزار شد، اول آذر 1396 با حضور رؤسای‌جمهور این ۳ کشور در سوچی روسیه تشکیل شد. مبنای برگزاری اجلاس آستانه قطعنامه 2254 شورای امنیت درباره سوریه بود. مهم‌ترین بند این قطعنامه که تنها قطعنامه سیاسی مورد توافق تمام کشورهای درگیر در سوریه است، ایجاد قانون اساسی جدید با محوریت گفت‌وگوهای سوری- سوری و تشکیل دولت وحدت ملی و برگزاری انتخابات آزاد و سالم در سوریه است. این قطعنامه از سوی ایران، روسیه و ترکیه به عنوان مبنای قانونی روند سیاسی مورد نیاز برای حل مناقشه سوریه در دور اول مذاکرات آستانه در ژانویه ۲۰۱۷ مورد استناد قرار گرفت. 

اکنون 6 نشست در سطح سران درباره صلح در سوریه با مشارکت ایران، روسیه و ترکیه برگزار شده است و دستاورهای آن را باید برقراری آتش‌بس در بسیاری از نقاط شمال سوریه، امدادرسانی به غیرنظامی‌ها و مبارزه با برخی گروه‌های تروریستی مانند داعش دانست. البته دوباره با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، اردوغان به فکر حمله به کردها در شمال سوریه افتاده است تا از این برگ برنده در انتخابات ریاست‌جمهوری استفاده کند. البته ایران و روسیه نسبت به این اقدام پرمخاطره ترکیه هشدار داده‌اند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران ۲هفته گذشته سفری به آنکارا داشت و با اردوغان دیدار و گفت‌وگو کرد و بعد از آن راهی سوریه شد تا با رئیس‌جمهور این کشور هم گفت‌وگو کند. به همین علت تهران امروز میزبان نشست سه‌جانبه رؤسای‌جمهوری ایران، ترکیه و روسیه درباره سوریه خواهد بود. 

آن طرف فرات هم وضعیت کردهای سوریه برای مقابله با ارتش ترکیه مطلوب نیست. بعد از حوادث زندان رقه و درگیری شدید آنها با زندانیان داعش که ده‌ها نفر کشته و زخمی شدند، حمله ترکیه به شمال سوریه می‌تواند برای کردها خسارت‌‌بار باشد. آمریکا هم که نشان داده در مواقع بحرانی با کارت کردها بازی خواهد کرد، هیچ جواب مثبتی برای کمک به کردهای سوریه نداد، در نتیجه آنها دست به دامن مسکو و تهران شدند. در صفحه اول روزنامه پرطرفدار حریت چاپ ترکیه روز دهم ژوئن نوشته شده بود «نیروها آماده اعزام به تل‌رفعت هستند». 

تل‌رفعت و منبج ۲ شهر استان حلب در شمال شرق سوریه هستند که رئیس‌جمهور ترکیه، آنها را اهداف حمله نظامی قریب‌الوقوع ارتش این کشور با حمایت ارتش ملی سوریه اعلام کرده است. هر دو شهر را یگان‌های مدافع خلق (ی‌پ‌گ) در کنترل دارند. بعد از اینکه کردها دریافتند آمریکا پشت آنها را خالی کرده است، فرمانده نیروهای کرد تحت حمایت آمریکا در سوریه از روسیه و ایران خواسته تا از حمله جدید ترکیه به شمال سوریه جلوگیری کنند. این درخواست کردهای سوری، چند روز قبل از نشست مورد انتظار درباره سوریه به میزبانی تهران اعلام شد. «مظلوم عبدی» گفت در پی مذاکره با روسیه، نیروهای کرد به دولت سوریه اجازه دادند نیروهای بیشتری را به مناطق تحت کنترل کردها مانند کوبانی و منبج در شمال این کشور وارد کند. این شبه‌نظامیان در سال‌های گذشته نیز در زمان حملات ترکیه دست به دامان دمشق شده و برای همپیمانی با ارتش سوریه تمایل نشان داده بودند. در مجموع به نظر می‌رسد نقش ایران و روسیه در تحولات سوریه بسیار پررنگ است. البته بعد از جنگ اوکراین نقش تهران بسیار قوی‌تر هم شده است. برخی اخبار حکایت از آن دارد که 10 هزار نیروی روس قرار است از پایگاه‌های سوریه خارج شوند و نیروهای ایرانی و حزب‌الله لبنان جایگزین آنها خواهند شد و این موضوع یعنی قدرت میدانی اول در سوریه هنوز تهران و متحدانش هستند. به همین علت نشست سه‌جانبه تهران برای کردهای سوریه و آینده این کشور اهمیت زیادی دارد و توافق‌ها در اجلاس امروز می‌تواند نقشه جنگ یا صلح در این کشور را مشخص کند.