فرزانه دانایی: جان بولتون، مشاور امنیت ملی دولت ترامپ و سفیر ایالات‌‌متحده در سازمان ملل در زمان جورج بوش پسر، هفته گذشته در مصاحبه با سی‌ان‌ان، حوادث ششم ژانویه سال 2021 و حمله به ساختمان کنگره را «یک کودتای از پیش برنامه‌ریزی‌شده دقیق» ندانست و اضافه کرد: «من می‌دانم کودتای دقیق یعنی چه!»

بولتون گمان نمی‌کرد گفتن همین جمله راجع ‌به مسائل داخلی آمریکا، در نهایت او را به اعتراف به انجام کودتا در تعدادی از کشورهای جهان بکشاند. او در ادامه اضافه کرده بود: «به ‌عنوان کسی که برای انجام دادن کودتا - البته نه اینجا، در مکان‌های دیگر- کمک کرده ‌است، به شما می‌گویم انجام کودتا کار زیادی می‌طلبد و این کاری نیست که رئیس‌جمهور سابق، دونالد ترامپ در حادثه ۶ ژانویه انجام داده باشد».

گفتن همین یک جمله کافی بود تا رسانه‌های جهان بشدت نسبت ‌به این حرف‌ها واکنش نشان دهند و از دولت آمریکا بخواهند درباره تمام کودتاهایی که در تاریخ این کشور در سایر کشورهای دنیا انجام‌ شده پاسخگو باشد. 

آمریکا از ابتدای تاسیس‌ مسؤول اجرای بسیاری از کودتاها بویژه در آمریکای لاتین، منطقه غرب آسیا و سایر نقاط دنیا بوده ‌است. با این ‌حال دولت‌های مختلف در ایالات‌‌متحده هیچ‌گاه به این مسائل اعتراف نمی‌کردند. صحبت‌های جان بولتون از آنجا که صحبت‌های سفیر سابق ایالات‌‌متحده در سازمان ملل و مشاور امنیت ملی دولت جمهوری‌خواه بوده، دارای اهمیت بیشتری است و خود، یک سند درباره فعالیت‌های مخرب و مداخله‌جویانه آمریکا در سایر کشورهای دنیا به حساب می‌آید. 

نگاهی به شخصیت بولتون اما نشان می‌دهد او از گفتن این جملات ابایی هم نداشته‌ است و به ‌عنوان یکی از کسانی که بشدت به استثناگرایی آمریکایی اعتقاد دارد، بارها خواهان مداخله آمریکا در امور داخلی کشورهای دیگر شده و دولت‌های ایالات‌‌متحده را به حمله نظامی به کشورهای دیگر یا انجام کودتا در کشورها تشویق کرده ‌است. استثناگرایی مدنظر بولتون به این ترتیب است که او اعتقاد دارد آمریکا، از منظر تاریخی و همچنین نوع تشکیل حکومت، یک کشور استثنا در عرصه جهانی است؛ آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا، بزرگ‌ترین نظام سرمایه‌داری دنیا و در عین ‌حال یکی از قدرتمندترین کشورها در عرصه نظامی است. کسانی که به «استثناگرایی آمریکایی» اعتقاد دارند، بر همین اساس معتقدند آمریکا نباید به هیچ کدام از سازمان‌های بین‌المللی پاسخگو بوده و به ‌عنوان تک ابرقدرت دنیا، می‌تواند هر اقدامی که می‌خواهد برای حفظ منافع ملی‌اش در سراسر جهان انجام دهد. 

جان بولتون در دوران ترامپ بر همین اساس و چشم‌انداز، به مسائل مختلف دنیا نگاه می‌کرد. بیرون آمدن ترامپ از برجام، تلاش برای به شکست کشاندن مذاکرات هسته‌ای ایالات‌متحده با کره‌شمالی، ایجاد اختلال در روابط آمریکا و اروپای غربی و همچنین تلاش برای انجام کودتا در برخی کشورهای حوزه آمریکای ‌لاتین بویژه ونزوئلا، همگی اقداماتی برآمده از دیدگاه‌های بولتون بود. 

بولتون در تمام این اقدامات، ویژگی‌ها و امکانات و البته تمایلات سیاسی ایالات‌‌متحده را مدنظر قرار می‌داد؛ از همین رو است که بعد از بیان این صحبت‌ها، مسؤولان فعلی و سابق سازمان سیا به انتقاد از این مصاحبه پرداخته و به شکل آشکار شروع به توهین و فحاشی به بولتون کردند. آنها البته از اینکه ایالات‌متحده به ‌صورت مستقیم نقش خود در کودتاهای دنیا را بپذیرد به‌شدت عصبانی هستند، در غیر این صورت کودتاهای بسیار بزرگی در سراسر دنیا در طول چندین دهه گذشته اتفاق ‌افتاده که به ‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم نقش آمریکا در این کودتاها بشدت واضح و مشخص ‌است. از کودتا علیه دولت مصدق در سال ۱۳۳۲ در ایران گرفته تا کودتای گواتمالا در سال ۱۹۵۴، اندونزی ۱۹۵۷، جمهوری کنگو ۱۹۶۰ یا کودتاهای دیگری نظیر کودتای جمهوری دومینیکن در سال ۱۹۶۵، شیلی در سال 19۷۳، به ‌اضافه چند کودتای اخیر دیگر مانند کودتا علیه دولت مستقر در ونزوئلا، همه نشان‌دهنده دست داشتن ایالات‌‌متحده و سازمان سیا در این اقدامات نظامی علیه یک دولت مستقر است. 

اعتراف اخیر جان بولتون اما چند درس برای ساختار سیاسی آمریکا داشته ‌است؛ اول اینکه ایالات‌‌متحده نمی‌تواند براحتی اقدامات گذشته خود در کشورهای مختلف جهان را با سکوت پشت سر بگذارد و مسؤولانی در دولت این کشور هستند که خواسته یا ناخواسته به جنایات ارتکابی ایالات‌‌متحده در سراسر جهان اعتراف کنند. دومین نکته اینکه همان‌طور که رسانه‌های آمریکایی درباره افزایش سن بایدن و عدم توانایی او برای اداره ایالات‌‌متحده سخن می‌گویند، برخی رسانه‌ها نیز هم‌اینک درباره ضرورت بازنشسته شدن برخی مشاوران و معاونان رؤسای‌جمهور آمریکا بعد از سنی مشخص صحبت می‌کنند. آنها معتقدند افرادی مانند بولتون که حالا بعد از گذشت سال‌ها فعالیت در دولت‌های مختلف ایالات‌متحده فکر بازنشستگی در سر ندارند، مهم‌ترین خطر برای ادامه حیات نظام سیاسی این کشور هستند. 

نکته مهم‌تر در این باره این است که اعتراضات اخیر کشورهایی مانند ونزوئلا، روسیه یا سایر کشورهای دنیا به اظهارات اخیر بولتون، نشان می‌دهد هم‌اینک بهترین فرصت برای بازخواست ایالات‌‌متحده درباره اقداماتی است که در سایر کشورهای دنیا انجام داده ‌است. در این ‌میان یکی از مهم‌ترین کودتاهایی که سرنوشت یک ملت را برای سال‌ها و دهه‌های بعد بشدت تغییر داد، کودتای 28 مرداد در ایران بود. این روزها که صحبت‌های بولتون در تمام رسانه‌های جهان به‌ خوبی منعکس ‌شده و زمینه بازخواست دولت ایالات‌متحده را فراهم کرده ‌است، ایران درگیر در مسائل مرتبط با سفر بایدن به منطقه است و چندان به این ‌موضوع نپرداخته‌ است. هم‌اینک بهترین زمان برای وزارت امور خارجه است که از نظر حقوقی ادعاهای بولتون را بررسی کرده و در مجامع بین‌المللی از ایالات‌‌متحده به ‌خاطر این کودتا شکایت کند. ایران حداقل در این زمینه می‌تواند خواستار یک عذرخواهی رسمی از طرف دولت آمریکا شود؛ اقدامی که هیچ‌گاه تاکنون صورت نگرفته‌ است.