امیرالمومنین علی(ع) در روایتی گرانبها می‌فرمایند: «اَلنَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ؛ مردم به فرمانروایان خود شبیه‌ترند تا به پدران خود». براستی این یک حقیقت تاریخی است که مردم در هر دوره بشدت تحت تاثیر حاکمیت زمان خود هستند و خوی و سبک زندگی حاکمان زمان خود را پیدا می‌کنند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در همین زمینه یک نقل تاریخی را بیان می‌کنند که بسیار قابل تامل است: «در یکی از تاریخ‌ها خواندم زمانی که ولیدبن‌عبدالملک خلیفه شده بود، چون خیلی اهل جمع‌کردن ثروت و جواهرات و اشیای قیمتی بود، مردم کوچه و بازار وقتی به همدیگر می‌رسیدند، مکالمات‌شان از این قبیل بود: آقا! فلان لباس را آوردند، شما خریدید؟ آقا! فلان نگین را فلان کس آورده، شما خریدید؟ یعنی مردم همه‌اش راجع به خرید و فروش وسایل و اشیای زینتی و امثال اینها حرف می‌زدند. بعد عمربن‌عبدالعزیز آمد. او اهل عبادت بود. مورخ می‌گوید مردم کوچه و بازار وقتی به هم می‌رسیدند، یکی می‌گفت: آقا! راستی شما دیروز دعای ماه رجب را خواندید؟ دیگری می‌گفت: آن ۲ رکعت نماز را خواندید؟ بنابراین رفتار ماها یک تأثیر قهری در رفتار مردم دارد». مردم زمان حاکمیت بنی‌امیه نیز از این قاعده مستثنا نبودند و از همین رو سیدالشهدا با امتی مواجه بودند که خوی و منش بنی‌امیه را گرفته و از تعالیم نبی‌اکرم فاصله گرفته بودند. در این شرایط حضرت حسین(ع) به عنوان امام جامعه باید کاری می‌کردند تا جامعه اصلاح شود. به جهت بررسی انحراف جامعه زمان سیدالشهدا و اقدامات و تلاش‌های حضرت برای اصلاح آن با حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین محمدمهدی ماندگاری، کارشناس مسائل دینی گفت‌وگو کردیم.

***

در ریزترین و ساده‌ترین جریان‌هایی که در تمام این مدت تا روز عاشورا پیش آمده این نکته را بخوبی می‌بینید که امام خواسته است در واقعه کربلا با همه دستکاری‌هایی که شد، با همه تحریف‌هایی که وقایع‌نگارهای سپاه دشمن در آن کردند، آنچه از این واقعه و تاریخ آن برای مردم آینده می‌ماند، درسی آموزنده باشد. در روز عاشورا بعد از آنکه حضرت جبهه‌بندی می‌کند و مشخص می‌شود باید جنگ کرد، دستور می‌دهد خیمه‌ها را بیاورند، یکجا جمع کنند. در خندقی که پشت خیمه‌ها کنده بودند، هیزم کافی ریختند. فرمود آنها را آتش بزنید تا دشمن از پشت حمله نکند. بعد سپاه هفتاد و چند نفری خودش را منظم کرد، طبق نظام لشکری آن روز میمنه و میسره و قلب و پرچمدار و علمدار معین کرد. در همین موقع که حضرت مشغول تنظیم سپاه خودش است، یک عده از سپاه دشمن و سواران گفتند بیاییم از پشت به اردوی حسین حمله کنیم. یکی از آنها یا سرکرده آنها شمر بود. آمدند حمله کنند دیدند عجب خندقی است، گویی جنگ بزرگی در پیش است که برای آن خندق و آتش تهیه دیده‌اند. از این نظم دقیق در کار حسین بن على ناراحت شدند و شمر فریاد زد:‌ ای حسین! آتشی را که در روز قیامت در انتظارت است، به دست خودت در دنیا درست کردی؟ این جمله مثل تیری زهرآگین در قلب دوستان و هواداران حسین فرو رفت و نیش می‌زد. مسلم بن عوسجه عرض کرد آقاجان اجازه بدهید من این مرد خبیث را از اینجا با تیر بزنم تا کشته شود. دقت کنید، امام فرمود: نه! من حاضر نیستم ما جنگ را شروع کنیم تا دنیا بداند من در راه همان پیغمبری قدم می‌گذارم که در تمام جنگ‌های اسلام، جنگش صورت دفاع از حوزه اسلام داشت تا کسی جرأت نکند بگوید پیغمبر و خاندانش با زور شمشیر می‌خواستند حرف خودشان را پیش ببرند. باید دنیا بداند من جنگ را آغاز نکردم. فرمود: نه! تو تیر نینداز، بگذار آنها شروع کنند. سپاه را تنظیم کرد، بعد فرمود: بگذارید من پیش از هر کاری با این مردم صحبت کنم. 

* * *

اهل بیت، در مسیر کوفه تا شام و از آنجا تا مدینه، راه را برای نفوذ حادثه کربلا باز کردند. اما بر سر راه تفسیر تاریخی واقعه کربلا موانع بیش از اینها بود. کار به جایی رسیده بود که دیگر نمی‌شد به طور علنی نام حسین بن علی را بر زبان راند. پس از سخنرانی زینب، از میان همین مردم کوفه، عده‌ای پشیمان شدند، قیام کردند؛ اجتماعی عجیب تشکیل دادند و با حکومت جنگیدند و تا آخرین نفر کشته شدند. قیام توابین، قیام مختار و قیام‌های دیگر، بنی‌امیه را سخت ناراحت کرده بود. تصمیم گرفته بودند تا آنجا که برای‌شان میسر است کاری کنند که دیگر نام حسین هم برده نشود. 

خب! حالا تکلیف پیشوایان مکتب حسین، امام سجاد و امام باقر و امام صادق و اینها چیست. باید فکری کرد، باید چاره‌ای اندیشید و راهی باز کرد. گفتند ‌ای مسلمانان!‌ ای دوستداران حسین! کار پراجر و ثواب برای شما این است که لااقل روز عاشورا به یاد حسین بیفتید و گریه کنید. این گریه ثواب فراوانی دارد. روایاتی که در باب ثواب فراوان گریه بر اباعبدالله است، از نظر زنده نگه داشتن خاطره کربلا بسیار مهم است. کمترین و ساده‌‌ترین راه برای زنده نگه داشتن خاطره کربلا و نام حسین بن علی ۳ چیز بود: یکی تشویق دوستان حسین به زیارت قبر وی، چه از نزدیک و چه از دور. هر گوشه دنیا هستی رو به کربلا بایست و بگو «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللـهِ وَ عَلَى الاَرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِناَّئِکَ عَلَیْکَ مِنّى سَلامُ‌الله (اَبَداً) ما بَقیتُ وَ بَقِىَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ، یا اَباعَبْدِاللـهِ». روایاتی که در باب ثواب زیارت حسین و گریه بر حسین وارد شده ابتکار اجتماعی و دینی بسیار خوبی است. این ماییم که اشتباه می‌فهمیم. از شما می‌پرسم: در روزگاری که اگر کسی نام حسین را بر لب می‌آورد زبانش را از حلقومش بیرون می‌کشیدند، آیا راهی بهتر از این هم بود که عواطف درونی مردم را نسبت به حسین و قیام حسینی مستمر و مستدام، زنده و جاودان نگه دارند؟ این است که مساله ثواب گریه بر اباعبدالله و شهدای کربلا، مساله ثواب بر زیارت اباعبدالله و شهدای کربلا، در جای خودش بسیار عالی است. این ما هستیم که گاهی چیزی را از جای خودش برمی‌داریم و به جای دیگر می‌بریم. این اشتباه ما است اگرنه آنجا اشتباهی نیست به شرط آنکه زیارت، زیارت اباعبدالله باشد. گریه، گریه بر اباعبدالله باشد. 

لابد اسم مرحوم شیخ مرتضی انصاری، فقیه بزرگ شیعه را که 104 سال پیش وفات کرده، شنیده‌اید. شیخ انصاری در کتاب فقه معروفش مکاسب محرمه،  می‌گوید غالب گریه‌کنندگان باید فکر کنند گریه‌شان بر اباعبدالله است یا نه؟ گاهی اوقات می‌بینید در مجلسی که سخن از اباعبدالله به میان می‌آید، مرد و زن گریه می‌کنند اما واقعا بر آلام درونی و غم‌های خودشان می‌گریند. این گفتار شیخ انصاری است. این گریه، گریه بر اباعبدالله نیست؛ گریه بر اباعبدالله، گریه‌ای است که توأم با شناسایی مقام موقعیت ایشان است. زیارت بر اباعبدالله زیارتی است که توأم با معرفت به حق و موقعیت ایشان و روح قیام و نهضتش باشد، لذا در بعضی روایات آمده کسی که اباعبدالله را زیارت کند، عارف به حق است. بنابراین خاندان حسینی طبق همان تعالیم عالی اسلام و بر وفق سنن اسلامی با دستور گریستن بر اباعبدالله و زیارت مزار او زمینه‌ای فراهم کردند که این چراغ هرگز خاموش نشود. برای اینکه اگر یک نفر روز عاشورا به یاد حسین(ع) می‌افتاد و می‌گریست، واقعا عمال حکومت دژخیم چه کار داشتند که بدانند چرا گریه می‌کند. دیگر فشار تا این حد نمی‌شد. نمی‌توانستند بگویند چرا گریه می‌کنید؟ چرا در خانه‌تان می‌ایستید والسلام علیک یا اباعبدالله می‌گویید؟ بنابراین تفسیر صحیح ثواب گریستن بر اباعبدالله این است که عرض کردم و براستی هم ثواب دارد. به طور کلی وقتی ما نتوانیم هیچ‌گونه پیروی از اباعبدالله بکنیم و راهی جز اظهار علاقه و مهر نسبت به آستان حسینی نداشته باشیم، گریستن بسیار بجاست. از راه همین جلسه‌های خانوادگی عاشورا بود که شیعیان، مهر حسین را منتقل می‌کردند. در یک خانه، روز عاشورا پدر و مادر می‌نشستند و داستان کربلا را به طور خلاصه می‌گفتند و گریه می‌کردند. این خاطره در ذهن کودکان زنده می‌ماند و هر سال می‌گفتند مگر روز عاشورا چه اتفاقی افتاده که شما بر آن گریه می‌کنید؟ آن وقت داستان حسین را نقل می‌کردند و اینگونه دست به دست به ما رسید. 

اما گریستن و زیارت کردن باید در حد خودش باشد. انحصار و اقتصار و اکتفای بر گریستن و زیارت کردن مال زمانی است که راه دیگری باز نباشد. 

آن موقعی که راه باز است و دوستان حسین می‌توانند به راه حسین بروند، اگر نرفتند و فقط گریه و زیارت کردند، منحرف شده‌اند. باید دوستان حسین چنان تربیت شوند که براستی در برابر هر انحراف از حق و دین به پا خیزند و قدرت قیام و نهضت داشته باشند. 

* * *

امروز اظهار ارادت به آستان مقدس حسینی صرفا با گریستن و زیارت رفتن نیست و اگر مردمی پیدا شوند که در این اظهار ارادت صرفا به این کارها اکتفا کنند، یا جاهل و نادان و بی‌خبرند یا خودشان را گول می‌زنند. از قبیل گول زدن‌ها و کلاه‌هایی که خیال می‌کنند سر خدا می‌گذارند اما در حقیقت سر خودشان گذاشته‌اند. 

بنابراین انتظار داریم و امیدواریم از این پس مردم ما اولا در شناسایی مقام حسین بن علی و شهدای کربلا و خاندان حسین بیشتر دقت کنند و جدیت داشته باشند و واقع‌بین باشند. ثانیا در اظهار اخلاص به آستان مقدس حسینی، به جای آنکه فقط بگریند و به زیارت بروند، کمی هم از اعمال و رفتار این خاندان فضیلت و تقوا و حقیقت و جهاد پیروی کنند و تأسی بجویند.

منبع: کتاب مبارزه پیروز