رضا عدالتی‌پور: پکن معتقد است «یک جنگ نیابتی بالقوه چیزی است که برخی افراد و گروه‌های جنگ‌طلب در ایالات متحده انتظار دارند در همسایگی چین رخ دهد». این تحلیلی است که «یوان ژنگ» محقق چینی در ارتباط با تحولات اخیر در روابط آمریکا و چین بر سر سفر نانسی پلوسی به تایوان ارائه داده و می‌توان گفت عصاره همه تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌هایی است که در این باره مطرح شده است.

کارشناسان معتقدند تصمیم سفر پلوسی به تایوان مشابه رفتار آمریکا در بحران اوکراین است. اینکه آمریکا به دنبال جنگ‌افروزی در تایوان است اما  در نهایت قدرت و تصمیم حمایت و دفاع از تایوان را ندارد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اواخر سال 2021 از «تعهد تزلزل‌ناپذیر» آمریکا به حاکمیت اوکراین صحبت کرد اما در نهایت روند تحولات نشان داد واشنگتن قصد آشکاری برای کمک به دفاع مستقیم از اوکراین نداشته است.

متئو کورینگ، از اعضای بلندپایه شورای روابط خارجی آمریکا در این باره گفته است: من نگران این هستم که لفاظی‌های سیاسی آمریکا در برابر چین از توانایی‌های نظامی آن پیشی بگیرد. برای مثال، اگر سفر پلوسی باعث ایجاد یک بحران نظامی بزرگ با چین شود، پنتاگون آماده نیست. واشنگتن ۵ سال است از یک بازی بزرگ درباره رقابت قدرت‌های بزرگ صحبت می‌کند اما هنوز چیز زیادی برای نشان دادن آن وجود ندارد. او گفت: «ما در خطر دعوا با صدای بلند و حمل یک چوب کوچک (به عنوان سلاح) هستیم». 

 

* سفر از کریدور غیررسمی

به گزارش «وطن امروز»،  سرانجام پس از ابهامات و تناقضات فراوان در اعلام برنامه سفر نانسی پلوسی به تایوان، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا اواخر روز سه‌شنبه با هواپیمای نظامی آمریکا وارد تایوان «جزیره مورد ادعای چین» شد. این بالاترین سطح سفر یک مقام آمریکایی طی 25 سال گذشته به جزیره خودگردان تایوان است. هواپیمای نیروی هوایی ایالات متحده حامل پلوسی و هیات او مستقیما از کوالالامپور به سمت تایپه پرواز نکرد، بلکه از طریق بورنئی و فیلیپین و طی یک مسیر انحرافی گسترده، به سمت تایوان پرواز کرد. پلوسی در یک تور آسیایی بود که شامل بازدیدهای اعلام شده از سنگاپور، مالزی، کره‌جنوبی و ژاپن است. توقف او در تایوان اعلام نشده بود اما به طور گسترده‌ای پیش‌بینی می‌شد. 

پلوسی اندکی پس از حضور در تایپه، پایتخت تایوان در بیانیه‌ای گفت: سفر هیات کنگره ما به تایوان تعهد تزلزل‌ناپذیر آمریکا به حمایت از دموکراسی پرجنب و جوش تایوان است. «همبستگی آمریکا با 23 میلیون مردم تایوان امروز بیش از هر زمان دیگری مهم است، زیرا جهان با انتخاب بین خودکامگی و دموکراسی روبه‌رو است». 

 

* چین: آمریکا تاوان خواهد داد

در حالی که تحلیلگران تاکید داشتند این تایوان است که تاوان سفر پلوسی را خواهد داد، وزارت خارجه چین در پی حضور پلوسی در تایوان اعلام کرد «آمریکا» تاوان عواقب سفر به تایوان را خواهد داد. چین همچنین اعلام کرد با «اقدامات نظامی هدفمند» به سفر پلوسی به تایوان واکنش نشان می‌دهد. ظاهرا راهبرد چین محاصره تایوان است. همچنین ارتش چین اعلام کرد از روز پنجشنبه تا شنبه در چند منطقه اطراف تایوان تمرین نظامی برگزار می‌کند.

وانگ یی، وزیر امور خارجه چین دیروز گفت: سیاستمداران آمریکایی که در موضوع تایوان «با آتش بازی می‌کنند»، «به پایان خوبی نخواهند رسید». 

 

* آرایش نظامی چین و آمریکا در اطراف تایوان

خبرگزاری رویترز ساعتی پیش از سفر پلوسی به تایوان نوشت چندین وب‌سایت مربوط به ریاست‌جمهوری تایوان مورد حمله سایبری قرار گرفته و از دسترس خارج شده‌اند. برخی منابع نیز از پرواز جنگنده‌های «سو ‌35» نیروی هوایی ارتش چین به سمت تنگه تایوان خبر دادند. 

خبرگزاری رویترز ظهر دیروز از قول یک منبع آگاه نوشت در حالی که تنش‌ها از قبل بالا رفته بود، چند هواپیمای جنگی چین صبح روز سه‌شنبه نزدیک خط میانی که تنگه تایوان را تقسیم می‌کند، پرواز کردند و بعدا آنجا را ترک کردند. این منبع گفت چندین کشتی جنگی چینی نیز از روز دوشنبه در نزدیکی خط تقسیم غیررسمی حرکت کرده و در آنجا باقی مانده‌اند. از سوی دیگر 4 ناو جنگی ایالات متحده، از جمله ناو هواپیمابر یو‌اس‌اس رونالد ریگان، در آب‌های شرق تایوان قرار گرفتند که نیروی دریایی ایالات‌متحده آن را استقرار معمولی ‌نامید. یک مقام نیروی دریایی آمریکا به رویترز گفت: این ناو از دریای چین جنوبی عبور کرده بود و اکنون در دریای فیلیپین، شرق تایوان و فیلیپین و جنوب ژاپن است. 

همزمان با حضور پلوسی در تایپه، راشاتودی نوشت هواپیمای پلوسی وارد «منطقه دفاع هوایی تایوان» شد. برخی رسانه‌ها هم مدعی شده‌اند 8 جنگنده «اف‌‌۱۵» و 5 هواپیمای سوخت‌رسان، پایگاه آمریکا در «اوکیناوا»ی ژاپن را به ‌منظور اسکورت هواپیمای پلوسی ترک کرده‌اند. خبرگزاری روسی اسپوتنیک هم با انتشار ویدئویی نوشت: ارتش چین موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای «دی‌اف‌-۵بی» را در نزدیکی تایوان مستقر کرده است. در همین حال منابع خبری روز گذشته گزارش دادند «تعداد زیادی جنگنده چینی از شهر جانگجو برخاسته و در حال حرکت به سمت استان فوجیان در نزدیکی تایوان هستند». همچنین منابع خبری اعلام می‌کنند کل نیروهای مسلح کشور تایوان وارد سطح ۲ آمادگی شده‌اند.

 

* تنش‌های لفظی پکن - واشنگتن پیش از سفر به تایوان

صبح دیروز در حالی که هنوز به شکل قطعی سفر پلوسی به تایوان تایید نشده بود، خبرگزاری «سی‌ان‌ان» نوشت مقامات دولت بایدن به چین هشدار دادند  در این خصوص، اقدامات تنش‌زا انجام ندهد و تاکید کردند این سفر احتمالی تغییری در سیاست خارجی آمریکا نخواهد داشت. این در حالی است که در جریان نشست وزارت خارجه چین با خبرنگاران، سخنگوی این وزارتخانه نسبت به «تأثیر سیاسی فاحش» سفر برنامه‌ریزی شده پلوسی به تایوان که چین به عنوان بخشی از خاک خود بر آن ادعا دارد، هشدار داد. مقامات چین تکرار کردند اگر پکن احساس کند حاکمیت و تمامیت ارضی‌اش در معرض تهدید است، «بیکار نخواهد نشست». 

در همین حال «سی‌‌ان‌ان» از قول جان کربی، هماهنگ‌کننده راهبردی ارتباطات شورای امنیت ملی آمریکا نوشت: «هیچ دلیلی وجود ندارد که پکن یک سفر بالقوه مطابق سیاست دیرینه ایالات‌متحده را به نوعی بحران یا درگیری تبدیل کند یا از آن به عنوان بهانه‌ای برای افزایش فعالیت‌های نظامی تهاجمی در داخل یا اطراف تنگه تایوان استفاده کند».  اما فرماندهی ستاد شرقی ارتش آزادی‌بخش خلق چین ویدئویی منتشر کرد و اگر چه در آن به تایوان اشاره‌ای نکرد اما اعلام کرد «دشمن را در ورودی چین دفن خواهد کرد». 

 

* سفر پلوسی به تایوان؛ پایان ابهام استراتژیک؟

جنجال بر سر سفر نانسی پلوسی به تایوان، تناقضات سیاست ایالات متحده در قبال این جزیره را برجسته می‌کند. 

هر چند رسانه‌ها در روزهای اخیر اظهارنظر ماه جولای بایدن درباره مخالفت او با سفر رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان در این مقطع زمانی را بازنشر می‌د‌هند و تاکید دارند پلوسی تابع نظر کاخ سفید نیست اما همسویی حزبی رؤسای‌جمهور و مجلس نمایندگان آمریکا از یک سو و تجربه اتخاذ تصمیمات مشترک هیات حاکمه آمریکا در موضوعات سیاست و روابط خارجی ثابت می‌کند سفر پلوسی به تایوان چندان هم با مخالفت کاخ سفید مواجه نشده است. بایدن ماه مه امسال اعلام کرد در صورت حمله چین به تایوان برای اعزام نیرو و دفاع از تایوان آماده است؛ اظهارنظری که صراحتا به سیاست 5 دهه گذشته آمریکا درباره تایوان و چین واحد که با عنوان «ابهام استراتژیک» شناخته می‌شد پایان داد. اگر چه این سخنان که خشم چین را برانگیخت، در فاصله کمتر از 48 ساعت از سوی بایدن اصلاح شد اما تحلیلگران این اظهارنظر را نشانه‌ای از تغییر رویکرد دولت آمریکا درباره این سیاست عنوان کردند. در همین حال سفر پلوسی در زمان حساس کنونی بر این مساله تاکید دارد که برخی محافل در واشنگتن تأکید می‌کنند سیاست «چین واحد» -که سال 1972 در زمان رئیس‌جمهور وقت ریچارد نیکسون آغاز شد و بر مبنای آن ایالات متحده تنها یک دولت را در چین به رسمیت می‌شناسد (اما روابط غیررسمی با تایوان را حفظ می‌کند)- به آرامی از بین می‌رود و این، خطر ایجاد یک بحران سیاسی جدید با پکن را در پی دارد.

«جاکوب استوکس» کارشناس مرکز امنیت جدید آمریکا گفت: به طور کلی، چین معتقد است ایالات متحده سیاست «چین واحد» خود را تهی می‌کند. در عین حال، تایوان واقعا به دنبال سیگنال‌های حمایت بین‌المللی است. 

در 8 سال گذشته سفر مقامات سیاسی آمریکا به تایوان افزایش یافته است؛ با سفر «جینا مک کارتی» مدیر وقت آژانس حفاظت از محیط زیست‌ در سال 2014 به این جزیره و به دنبال آن تعداد زیادی از برنامه‌های دولت ترامپ برای سفر به این جزیره. سفر «الکس آزار» وزیر بهداشت و خدمات انسانی دولت ترامپ در آگوست 2020 یکی از این موارد بود. در دولت بایدن هم هیأت‌های کنگره و مقامات ارشد سابق ایالات متحده بازدیدهای معمولی از این جزیره داشته‌اند. 

 

* انتظارها از شی‌جین‌پینگ درباره سفر پلوسی

سفر پلوسی به تایوان، به عنوان نفر دوم در ترتیب جانشینی ریاست‌جمهوری (پس از معاون رئیس‌جمهور)، توسط پکن که ادعا می‌‎کند این جزیره متعلق به چین است، بی‌اهمیت تلقی نمی‌شود. سال 1997 زمانی که «نیوت گینگریچ» (R-GA) رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان رفت و با رئیس‌جمهور «لی تنگ هوی» ملاقات کرد، دولت چین اعتراض کرد اما عصبانیت خود را فرو برد، زیرا این کشور در آن زمان نیاز به حفظ روابط صمیمانه با واشنگتن داشت و در مرحله ابتدایی توسعه اقتصادی امروز خود بود. اکنون اما تحت ریاست‌جمهوری شی جین پینگ، جمهوری خلق چین ثروتمندتر و از نظر نظامی قوی‌تر است و کمتر تمایلی به سازش با واشنگتن درباره تایوان دارد. با این حال نمی‌توان انتظار داشت واکنش چین به سفر پلوسی به تایوان آتش‌افروزانه باشد. 

اقدام تنش‌زای واشنگتن و به طور مشخص نانسی پلوسی در تحریک چین در پرونده تایوان بویژه در شرایطی که چین نود‌وپنجمین سالگرد تأسیس ارتش آزادی‌بخش خلق را روز اول آگوست جشن گرفت و شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین برنامه دارد در بیستمین کنگره ملی حزب کمونیست چین که نوامبر2022 برگزار می‌شود برای سومین، دوره ریاست‌جمهوری خود را تمدید کند، بسیار قابل تامل است. شی قول داده است این جزیره مستقل را به کنترل پکن بازگرداند. از این رو فشارها روی رئیس‌جمهوری چین برای نحوه مواجهه با این اقدام رئیس مجلس نمایندگان آمریکا بیشتر شده است، هر چند انتظار نمی‌رود تحت تاثیر این فشارها چین به اقدام نظامی شبیه جنگ مبادرت کند. به نظر می‌رسد پکن و واشنگتن هر 2 نسبت به برهم زدن وضعیت ناپایدار فزاینده درباره تایوان محتاط هستند. 

شی جین پینگ باید عزم خود را در حفاظت از تمامیت ارضی چین بدون تشدید تنش تا حدی که حمایت بین‌المللی را از تایوان بیشتر نکند،  نشان دهد که این کار چندان ساده نیست. کارشناسان احتمال حملات همه‌جانبه آبی و خاکی به تایوان را بسیار ضعیف و حتی بعید دانسته‌اند و در عین حال گمانه‌ها درباره اینکه پاسخ چین به این اقدامات در شکل حداکثری آن می‌تواند تنها به فعالیت‌های نظامی نزدیک آب‌های تایوان یا در آسمان آن باشد، محدود است. در این بین این تایوان است که بار هر گونه اقدام متقابلی را متحمل خواهد شد.

 

* تأثیر راهبرد ابتکار امنیت جهانی چین در مدیریت بحران تایوان

بلافاصله پس از تهاجم روسیه به اوکراین، خط پکن در این درگیری، شراکت «بدون محدودیت» شی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه بود. اکنون تقریبا ۶ ماه پس از شروع جنگ و بدون هیچ پایان مشخصی برای آن، پکن تا حد زیادی جایگاه خود را مشخص کرده است. اگرچه چین ترجیح می‌دهد جنگ با پیروزی آشکار روسیه پایان یابد اما دومین گزینه این است که ایالات متحده و اروپا ارسال تجهیزات نظامی خود برای حمایت از اوکراین را تمام کنند. در همین حال، افزایش هزینه‌های انرژی و تورم، عزم دولت‌های اروپایی برای حفظ خط تحریم‌ها را تهدید می‌کند و به پکن سیگنالی از فرسایش بالقوه وحدت فراآتلانتیک می‌دهد. اگرچه در بلوک غرب اذهان عمومی نسبت به چین به وضوح منفی‌تر شده است اما پکن همچنان از استقبال گسترده‌ای نسبت به کمک‌های توسعه‌ای و پیام‌های دیپلماتیک خود برخوردار است و این یعنی نیاز اروپا به چین. در عین حال، پکن به این نتیجه رسیده است که صرف نظر از نتیجه جنگ، محیط خارجی‌اش خطرناک‌تر شده است؛ وضعیتی که چینی‌ها همواره نسبت به آن حساسند و از محاصره شدن بیزار هستند. در حال حاضر تحلیلگران چینی شاهد شکاف فزاینده‌ای بین کشورهای غرب و کشورهای مختلف غیرلیبرال از جمله چین و روسیه هستند. چین نگران است ایالات متحده از این خط گسل رو به رشد برای ایجاد ائتلاف‌های اقتصادی، فناوری یا امنیتی نظیر کواد و پیمان‌های «ایندو پاسفیک» برای مهار آن استفاده کند. در این مدت واشنگتن و تایپه عمدا با پیوند مستقیم حمله به اوکراین به امنیت تایوان، تنش را در منطقه تشدید کرده‌اند و چین نگران است حمایت بین‌المللی فزاینده از تایوان برنامه‌های آن را برای «اتحاد مجدد» مختل کند. این تصورات از مداخله غرب، پکن را بار دیگر در حالت تهاجمی قرار داده است. در بالاترین سطح، رونمایی چین در اوایل سال جاری از یک چارچوب استراتژیک جدید که آن را «ابتکار امنیت جهانی» نامید، گام مهمی در این تغییر رویکرد خواهد بود. اگرچه این ابتکار هنوز در مراحل اولیه خود است اما چندین رشته «مفهوم‌سازی» در حال تکامل پکن درباره تغییر نظم جهانی را ادغام می‌کند. مهم‌تر از آن، این نشان‌دهنده تلاش شی جین پینگ برای تضعیف اعتماد بین‌المللی به ایالات متحده به عنوان تامین‌کننده ثبات منطقه‌ای و جهانی و ایجاد بستری است که چین بتواند حول آن افزایش مشارکت‌های خود را دنبال کند. شی جین پینگ با اعلام این ابتکار در ماه آوریل 2022 به دنبال این بود که «کنترل روایی» امنیت جهانی را از دست ایالات‌متحده و متحدانش در اروپا، هند و اقیانوس آرام بگیرد و کشورها را از پیوستن به بلوک‌ها یا گروه‌های نظامی تحت رهبری ایالات‌متحده منصرف کند. با این ابتکار، شی گفتمان دیگری را روی میز قرار داده است تا با این بحث با رهبری ایالات متحده درباره اینکه نظم بین‌المللی پس از جنگ در اوکراین چگونه باشد، رقابت کند. هسته اصلی داستان گسترده‌تر پکن این است که چین «نیروی ثبات و پیش‌بینی‌پذیری» در مواجهه با ایالات متحده است که به طور فزاینده‌ای بی‌ثبات و غیرقابل پیش‌بینی بودن را در جهان امروز دنبال می‌کند.

***

سخنگوی وزارت امور خارجه با محکومیت رفتار تنش‌زای اخیر مقامات آمریکایی در مداخله در امور داخلی چین و نقض تمامیت ارضی آن کشور گفت: ایران احترام به تمامیت ارضی کشورها را از مبانی سیاست خارجی خود می‌داند و حمایت از سیاست چین واحد در این چارچوب تردید‌ناپذیر است. 

ناصر کنعانی در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره دیدگاه وزارت امور خارجه در ارتباط با سفر یک مقام رژیم آمریکا به تایوان تصریح کرد: احترام به حاکمیت ملی کشورها، از اصول بنیادین منشور ملل متحد است، به گونه‌ای که ماده ۲ منشور، اعضا را از هرگونه رفتاری که خدشه‌ای به تمامیت ارضی و استقلال سیاسی دیگر دولت‌ها وارد کند، بر حذر می‌دارد. 

سخنگوی وزارت امور خارجه افزود: جمهوری اسلامی ایران احترام به تمامیت ارضی کشورها را از مبانی سیاست خارجی خود می‌داند و حمایت از سیاست چین واحد در این چارچوب، تردید‌ناپذیر است. 

کنعانی رفتار تنش‌زای اخیر مقامات رژیم آمریکا در مداخله در امور داخلی جمهوری خلق چین و نقض تمامیت ارضی آن کشور را نمونه‌ای از مداخلات آمریکا در مناطق و کشورهای مختلف جهان دانست که حاصلی جز افزایش بی‌ثباتی و دامن زدن به اختلافات نداشته و از این رو محکوم است. 

سخنگوی دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: یکجانبه‌گرایی و نقض قوانین و تعهدات بین‌المللی، به رویه‌ای ثابت در سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده و تجربه خروج این کشور از توافقات چندجانبه از جمله برجام و اعمال تحریم‌های غیرانسانی و غیرقانونی علیه ملت ایران، گواهی روشن بر پایبند نبودن این کشور به تعهدات خود است. 

روز گذشته نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا در سفری که به طور رسمی اعلام نشده بود، وارد تایوان شد.