بر اساس گزارش ماهانه تولیدات صنعتی پژوهشکده پولی و بانکی، در ادامه روند صعودی رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی، رشد این شاخص در تیرماه (نسبت به مدت مشابه سال قبل) به ۶ درصد رسیده است. رشد بالای ۴ درصدی شاخص تولید صنعت محصولات شیمیایی، رشد ۸ درصدی شاخص تولید فلزات اساسی و رشد بالای ۱۵ درصدی در صنعت خودروسازی در تیرماه نشان می‌دهد وضعیت تولید در بیشتر صنایع بزرگ در این ماه مطلوب بوده است. البته موجودی انبار در صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی روند افزایشی داشته است که نشان می‌دهد احتمالا از شدت رشد این صنایع در ماه‌های آتی کاسته خواهد شد. در بین صنایع، صنعت محصولات غذایی بیشترین کاهش تولید را در این ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل (8.1 درصد) داشته است. همچنین در این گزارش وضعیت سودآوری شرکت‌های بورسی در بهار ۱۴۰۱ بررسی شده است. بر این اساس سود اسمی در صنعت محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که سال ۱۴۰۰ بالای ۵۰ درصد نسبت به سال قبل از آن رشد داشت، در ۳ ماهه ابتدای ۱۴۰۱ نسبت به بهار سال گذشته تنها حدود ۲۰ درصد رشد داشته است که پایین‌تر از تورم و رشد سود اسمی سایر شرکت‌ها در این مدت بوده است. همچنین سود صنعت محصولات غذایی که سال ۱۴۰۰ رشدی نداشت، بهار امسال بالای 37.4 درصد رشد داشته است.

 

* صادرات و رشد صنعت

رشد تولید در برخی صنایع بشدت به بازار صادراتی وابسته است؛ از این رو تغییرات فرآیندها و رویه‌های صادراتی و گسترده یا محدود شدن بازار صادراتی یکی از عواملی است که بخشی از تغییرات را توضیح می‌دهد. به منظور بررسی اثر صادرات بر رشد تولید، شرکت‌ها بر اساس درجه صادرات‌محوری به ۲ گروه تقسیم شده‌اند (ملاک در اینجا درصد محصول صادراتی به کل فروش در هر شرکت بوده است). در تصویر ۳ رشد تولید این ۲ گروه مقایسه شده است. از آبان‌ ۱۳۹۶ تا خرداد ۱۴۰۱ برخلاف دوره قبلی رشد تولید صنایع صادرات‌محور از رشد تولید سایر صنایع پایین‌تر بوده است. اردیبهشت ۱۴۰۱ با وجود اینکه رشد شاخص تولید شرکت‌های صادرات محور شدید منفی بود، رشد شاخص تولید شرکت‌هایی که کمتر به صادرات اتکا داشتند به بیش از ۶ درصد و اختلاف رشد این ۲ گروه به ۱۰ درصد رسید که نشان از این دارد در این ماه شرکت‌های صادراتی رشد کمتری نسبت به سایر شرکت‌ها داشتند. این اختلاف در خرداد کمتر شد و در تیر رشد تولید هر ۲ گروه تقریبا برابر شد.

 

* واردات و رشد صنعت

چون درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکت‌های مختلف، متفاوت است، بدیهی است که مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می‌کند روی صنایع وابسته‌تر اثر بیشتری دارد. برای اینکه اثر واردات بر رشد تولید صنایع مشخص شود، شرکت‌ها بر اساس درجه وابستگی به واردات- در اینجا نسبت نهاده‌های وارداتی به تولید تعریف شده است- به ۲ گروه واردات‌محور شدید و واردات‌محور کم تقسیم شده‌اند و رشد تولید در این ۲ گروه در دوره‌های مختلف با هم مقایسه شده است که نتیجه آن در تصویر ۴ نمایش داده شده است. از سال ۱۳۹۶ به بعد رشد شرکت‌های واردات‌محور بالاتر از سایر شرکت‌ها بوده است به طوری که از آبان‌ تا اسفند ۱۴۰۰ در حالی رشد شرکت‌های با درجه واردات‌محوری بالا در بازه مثبت 2.6 تا ۴ بوده، رشد سایر شرکت‌ها در بازه منفی 1.8  تا منفی  3.8 درصد بوده و روند نزولی داشته است. اردیبهشت و خرداد در حالی که رشد شرکت‌های کمتر وابسته به واردات منفی بوده، رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور به طور متوسط بالای ۶ درصد بوده است. در تیر نیز این الگو تکرار شد و در حالی که گروه شرکت‌های کمتر وابسته به واردات در این ماه رشد نزدیک به صفر داشتند، رشد شرکت‌های واردات‌محور به بالای ۱۰ درصد رسید.

 

* کالاهای واسطه‌ای، مصرفی و سرمایه‌ای

تولید صنایع را می‌توان بر اساس ماهیت و کارکرد محصولات به ۳ گروه کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای تقسیم کرد. از آنجایی که عوامل اثرگذار روی این کالاها با یکدیگر متفاوت است، طبیعی است که روندهای متفاوتی داشته باشند. از این رو بررسی تولیدات در این طبقه‌بندی‌ها می‌تواند به درک عوامل موثر بر روند تغییرات تولید کمک کند. تصاویر ۵ و ۶ روند رشد تولید کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای را در دوره‌های اخیر نشان می‌دهد. بر اساس این گزارش، تولید صنعتی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ با کاهش روبه‌رو شد و بیشترین کاهش تولید در این دوره مربوط به کالاهای نهایی مصرفی و سرمایه‌ای بوده است و تولید کالاهای واسطه‌ای در این دوره کاهش به مراتب کمتری را تجربه کرده است اما از ابتدای سال 1399 وضعیت تغییر کرد به گونه‌ای که از اردیبهشت ۹۹ تا انتهای سال ۱۴۰۰ رشد تولید کالاهای نهایی اعم از مصرفی و سرمایه‌ای به دلیل محدودیت‌های وارداتی روی این محصولات (ناشی از تحریم‌ها و محدودیت ثبت سفارش) و همچنین رشد نرخ ارز (که منجر به ارزان‌تر شدن کالاهای داخلی نسبت به کالاهای وارداتی شده است)، در بیشتر دوره‌ها بیشتر از رشد کالاهای واسطه‌ای بوده است. نکات قابل توجه که از مقایسه رشد شاخص تولید ۳ گروه مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای در ماه‌های اخیر به دست می‌آید عبارت است از: 

- رشد تولید کالاهای مصرفی که از نیمه دوم سال 1399 تا انتهای سال ۱۴۰۰ همواره مثبت بوده، در ۲ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ منفی شده است. اما در خرداد رشد تولید این نوع محصولات مثبت شده و در تیر به رشد حدود ۵ درصد رسیده است. 

- رشد تولید کالاهای واسطه‌ای در نیمه دوم سال قبل بین منفی ۳ تا منفی 1.5 درصد بوده است. شاخص تولید این محصولات در فروردین بعد از ۱۰ ماه به رشد مثبت ۴ درصد رسید و در ۲ ماه اردیبهشت و خرداد نیز رشد تولید این محصولات مثبت و زیر 2.5 درصد باقی ماند. در تیر نیز رشد این محصولات به حدود ۵ درصد رسید. 

- رشد کالاهای سرمایه‌ای در ماه‌های اخیر نوسانات قابل توجهی داشته است. در ۳ ماه اخیر (اردیبهشت‌ تا تیر) با توجه به مثبت بودن رشد تولید در صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات، رشد تولید کالاهای سرمایه‌ای نیز مثبت و قابل توجه بوده است.

 

* سودآوری در صنایع

اگرچه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع مساله مالی به حساب می‌آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به شمار می‌آید. در تصویر ۶ وضعیت سودآوری شرکت‌های بورسی در بازه‌های عملکردی ۶ ماهه، 9 ماهه و 12 ماهه سال مالی ۱۴۰۰ مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس آمار، رشد اسمی سود شرکت‌ها در ۹ ماهه ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۴ درصد بوده است اما بر اساس گزارش‌های 12 ماه سود اسمی ۴۸۴ شرکت بورسی در سال ۱۴۰۰ حدود 42.8 درصد بیشتر از سال قبل بوده است. در ۳ ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ نیز رشد سود اسمی شرکت‌ها نسبت به سال قبل به 45.4 درصد رسیده است. روند سودسازی شرکت‌های بورسی را می‌توان از طریق تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز دنبال کرد. بر اساس اطلاعات تصویر۶ در 9 ماهه ۱۴۰۰، ۵۶ شرکت سود خود را منفی گزارش کردند که این آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل ۸ واحد بیشتر بوده است اما بر اساس گزارش‌های 12 ماهه ۱۴۰۰ تنها 34 شرکت زیان‌ده شناسایی می‌شوند که نسبت به سال قبل یک واحد کمتر شده است. بر اساس گزارش سودآوری ۳ ماهه ۱۴۰۱ تعداد شرکت‌های زیان‌ده ۶۸ شرکت بوده که نسبت به سال قبل از نظر تعداد تغییری نکرده‌ است. برای اینکه مشخص شود رشد سود در کدام صنایع بیشتر بوده، در تصویر ۶ عملکرد سودآوری شرکت‌ها به تفکیک صنایع نیز آورده شده است. مانند سنوات اخیر در بین صنایع مهم، شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند، به صورتی که تنها صنعتی است که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی می‌شود. در این صنعت مجموع زیان ایجاد شده در سال مالی ۱۴۰۰ حدود ۳۰ درصد بیشتر از سال قبل بوده است. اما در ۳ ماهه ۱۴۰۱ زیان ساخته شده صنعت خودروسازی 37.4 درصد کمتر از زیان ساخته شده در فصل مشابه سال قبل است. صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که صادرات‌‌محور هستند به ترتیب با ۵۳ و 52.3 درصد رشد سود اسمی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن بیشترین رشد در سودآوری در بین صنایع را داشتند اما رشد سودآوری این صنایع در بهار ۱۴۰۱ به حدود ۲۰ درصد رسیده است که بسیار کمتر از تورم و همچنین رشد سودآوری سایر شرکت‌هاست. به علاوه تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز در بهار ۱۴۰۱ در این ۲ صنعت افزایش داشته است. در سال ۱۴۰۰ جز صنعت خودروسازی، تنها صنعتی که رشد اسمى مجموع سودهای شرکت‌های آن نسبت به سال قبل کمتر شده است، صنعت محصولات غذایی است اما سودآوری در ۳ ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ برای صنعت مواد غذایی بهتر از سال قبل بوده است و رشد 37.4 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است. آزادسازی قیمت‌ها ناشی از حذف ارز ترجیحی یکی از عوامل اثرگذار بر سودآوری در این صنعت بوده است. سود شرکت‌های صنعت محصولات دارویی نیز در ۳ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱ بیش از 47.6 درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل بوده است.