گروه فرهنگ و هنر: روند نگارش لغتنامه دهخدا، بزرگ‌ترین فرهنگ لغت زبان فارسی که چندین نسل در نگارش آن دخیل بوده‌اند، مدتی است دچار برخی حواشی شده است. حال پرسش این است: این حواشی که همزمان با روی کار آمدن مدیریت جدید رخ داده است، چه تغییری در سرنوشت نگارش این پروژه عظیم ایجاد می‌کند؟

طرح و اندیشه تألیف یک فرهنگ لغت جامع فارسی صد و اندی سال پیش در ذهن مرحوم علامه علی‌اکبر دهخدا شکل گرفت. او با مطالعه مداوم متون فارسی و عربی، از متون ادبی گرفته تا متون علمی قدیم، عزم خود را برای آغاز این پروژه عظیم و ارزشمند آغاز کرد و در این راه از اساتید بزرگی چون غلامعلی رعدی‌آذرخشی، جلال‌الدین طهرانی و عبدالحسین هژیر مشاوره و کمک گرفت. نخستین و دومین مجلدات فرهنگ لغت در سال ۱۳۲۵ به چاپ رسید. دهخدا تا زمان حیاتش توانست بر تألیف و چاپ ۲۲ مجلد نظارت کند. سال 1334، با از دنیا رفتن دهخدا، 4 نفر از نزدیک‌ترین یارانش دکتر محمد معین، دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی، محمد پروین گنابادی و دکتر سیدجعفر شهیدی بنا بر وصیت آن مرحوم سرپرستی ادامه کار را بر عهده گرفتند. در سال‌های پایانی تألیف این لغتنامه، هنگامی که جزوات پایانی آن در حال تألیف بود و کار چاپ لغتنامه سروسامان گرفته بود، دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی در راستای وصیت زنده‌یاد دهخدا و اهداف مؤسسه لغتنامه دهخدا، طرح تألیف لغتنامه‌‌های دیگری را پیش کشید. این طرح با همراهی رئیس مؤسسه، دکتر سیدجعفر شهیدی و چند تن از مؤلفان باقیمانده آغاز شد. تألیف لغتنامه بزرگ فارسی کار ساده‌ای نبود که یک نسل از پس آن بربیاید. به همین خاطر بتدریج با درگذشت چندی از مؤلفان، افراد دیگری جانشین مؤلفان درگذشته شدند و فرآیند این تألیف همچنان هم ادامه دارد. بتازگی اما با روی کار آمدن مدیریت جدید مؤسسه لغتنامه دهخدا، برخی اختلافات در هفته اخیر این فرآیند را مختل کرده و موجب توقف آن شده است. 

 

* چه شد که روند تألیف مختل شد؟

داستان از این قرار است که با تغییر ریاست مؤسسه لغتنامه دهخدا، حمیرا زمردی سکان این مؤسسه را در دست گرفت. در پی تصمیم رئیس جدید مؤسسه لغتنامه دهخدا مبنی بر اعمال تغییرات در بخش تألیف این مؤسسه، حسن انوری مؤلف و استاد ادبیات، پس از 60 سال تصمیم گرفت به همکاری خود با این مرکز خاتمه دهد. او چند روز بعد در توضیح علت این قطع همکاری به ایسنا گفت: «ریاست جدید نامه و درخواست‌مان را برای گفت‌وگو درباره اعمال تغییرات در بخش تألیف بی‌پاسخ گذاشت. دیگر ماندنم در مؤسسه فایده‌ای نداشت». با این حال زمردی این قطع همکاری را تکذیب کرد و گفت: «حیات مؤسسه در گرو حضور استادانی چون انوری و شایسته است». در ادامه بیانیه‌ای هم از سوی هیات مؤلفان لغتنامه دهخدا منتشر شد که در آن آمده بود: «پیرو اقدام شتاب‌زده و غیرکارشناسانه خانم دکتر حمیرا زمردی، رئیس جدید مؤسسه لغتنامه دهخدا، مبنی بر صدور حکم غیرضروری بودن حضور خانم اکرم سلطانی، سرپرست بخش تألیف در موسسه لغتنامه دهخدا، و بی‌توجهی به درخواست مکتوب مؤلفان و بی‌حرمتی به دکتر حسن انوری، ‌ما، هیات مؤلفان لغتنامه بزرگ فارسی ضمن نگرانی از سرنوشت این مؤسسه که نام بزرگانی چون علامه علی‌اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، علامه سیدجعفر شهیدی و دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی بر پیشانی آن می‌درخشد، موقتا همکاری خود را با این مؤسسه قطع می‌کنیم». این بیانیه هم از سوی ریاست جدید مؤسسه دهخدا بی‌پاسخ نماند و زمردی با بیان اینکه نگارش لغتنامه منسوب به دهخدا به هیچ وجه متوقف نخواهد شد، گفت: «راهکار جدیدی را برای نگارش فرهنگ منسوب به دهخدا اندیشیده‌ایم. با این حال رئیس دانشگاه تهران معتقد است اگر قرار باشد با خروج چند نفر این مؤسسه خالی شود، پس همان بهتر که بشود». نگارش لغتنامه، تاثیر مستقیمی بر فرهنگ و ادب چند نسل دارد، بویژه در زبانی مانند زبان فارسی که گستردگی آن پردامنه است و یک واژه دارای معانی متعدد و مختلفی می‌تواند باشد. حالا با اعلام اینکه قرار است ادامه روند نگارش در دوره مدیریت جدید به شیوه‌های نوین پیگیری شود، باید منتظر بمانیم و ببینیم روند نگارش این لغتنامه که می‌تواند تا قرن‌ها مرجعی علمی برای گنجینه کشورمان باشد، چگونه پیش می‌رود.