گروه سیاسی: دولت سیزدهم به ریاست حجت‌الاسلام رئیسی در شرایط ویژه‌ای آغاز به فعالیت کرد. خشم عمومی در جامعه نسبت به عمکرد 8 ساله دولت روحانی به حداکثری‌ترین سطح ممکن رسیده بود و این خشم منجر به کاهش نرخ مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 شد. البته رئیسی که از سوی مردم به ریاست جمهوری انتخاب شد، رأی مطلوب و قابل قبولی کسب کرد. ساکن جدید پاستور توانست با کسب 17 میلیون و 926 هزار و 345 رأی، نزدیک به 62 درصد آرا را به خود اختصاص دهد. رأی رئیسی نشان از آن داشت که کاهش مشارکت پیش از هر چیز نتیجه قهر بخشی از بدنه حامی دولت وقت بود که به دلیل سرخوردگی از عملکرد دولت محبوب خود، انگیزه خود را از دست داده بودند. با این حال کاهش نرخ مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 نسبت به انتخابات گذشته، این بیم را به وجود آورده بود که دولت جدید حمایت و همراهی مردم را با خود نداشته باشد. به همین دلیل بود که رهبر حکیم انقلاب اسلامی شهریورماه سال گذشته در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و هیات دولت سیزدهم، وظایفی را برای دولت جدید ذکر کردند. لزوم احیای اعتماد و امید مردم، عدالت‌ورزی، مردمی بودن، مقابله دقیق و جدی با فساد، جوان‌سازی دولت، حل موضوع تعارض منافع شخصی و عمومی و انسجام و اقتدار دولت از جمله وظایفی بودند که حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای برای دولت رئیسی برشمردند و در بخشی از سخنان خود فرمودند: «اعتماد مردم بزرگ‌ترین سرمایه‌ دولت است. مردم وقتی به شما اعتماد کردند و امید به شما داشتند، با شما راه می‌آیند و کمک‌تان می‌کنند؛ این بزرگ‌ترین سرمایه است برای دولت که بتواند اعتماد مردم را جلب کند که البته این متأسفانه یک مقداری آسیب دیده و باید ترمیم کنید این را و راهکارش هم این است که حرف و عمل مسؤولان یکی باشد».

اکنون دولت سیزدهم با گذشت یک سال از عمر خود، وارد مرحله‌ جدیدی شده است. هم عملکرد یک ساله دولت پیش روی مردم قرار دارد و به قضاوت گذاشته می‌شود و هم مطالبات مردم شکل شفاف‌تری به خود گرفته و مخاطب این مطالبات در دولت نیز به صورت جزئی مشخص خواهد شد. عملکرد یک ساله دولت سیزدهم به ریاست حجت‌الاسلام رئیسی را می‌توان در ۲ بخش مورد بررسی قرار داد؛ سیاست داخلی و سیاست خارجی. 

 

* سیاست داخلی چگونه بود؟

در ارتباط با کارنامه دولت رئیسی در حوزه سیاست داخلی باید گفت عمده تلاش و اهتمام دولت در یک سال گذشته بنا بر وظیفه‌ای که رهبر انقلاب اسلامی برای رئیسی مشخص فرمودند، بر بازگشت اعتماد و امید به مردم متمرکز بوده است. برخلاف حسن روحانی که اعتقادی به حضور در میان مردم نداشت و حتی در اواخر عمر دولت خود به خاطر عملکرد غیرقابل قبول از حضور در میان مردم هراس داشت، رئیس‌ دولت سیزدهم در طول یک سال گذشته به همه استان‌های کشور سفر کرد و با حضور در میان قشرهای مختلف مردم، ضمن نشستن پای صحبت‌های مردم، حل مشکلات کشور را در دستور کار قرار داد. 31 سفر استانی رئیسی در طول یک سال نشان از بازگشت دولت به میان مردمی داشت که در طول ۸ سال مدیریت روحانی جایی در تفکر و برنامه‌های دولت نداشتند. در چنین فضایی اگرچه شرایط عمومی کشور به نسبت مرداد سال گذشته تغییر محسوسی نداشته اما مردم شاهد تلاش و فعالیت‌های پرشمار دولت برای تغییر شرایط به نفع جامعه بوده‌اند. تأمین حجم بالایی از واکسن برای مقابله با بیماری کرونا در کشور و همچنین مدیریت برق از سوی دولت که باعث شد در مقایسه با شرایط مشابه سال‌های گذشته قطع برق و خاموشی به حداقل برسد، از جمله اقدامات ملموس دولت سیزدهم برای مردم بود. علاوه بر این دولت سیزدهم دست به جراحی‌هایی زد که لازم اما پرریسک بود و ممکن بود همه تلاش‌های دولت برای بازسازی امید در جامعه را به باد دهد. حذف ارز فسادآور 4200 تومانی از جمله این جراحی‌ها بود. با این حال دولت رئیسی برخلاف روحانی، ابایی از همکلامی و گفت‌وگو با مردم نداشت. نمونه این همکلامی را می‌توان در ماجرای بحران بنزینی که آبان‌ماه سال گذشته به خاطر هک سامانه جایگاه‌های سوخت به وجود آمد، مشاهده کرد. در حالی که روحانی در مواقع مشابه ضمن فرار از مردم، خود را به بی‌خبری می‌زد، رئیسی به میان مردم رفت و از نزدیک پیگیر مشکلات به وجود آمده شد. قانع کردن مردم در ارتباط با ضرورت اصلاح ارز ترجیحی نیز از دیگر شاهد مثال‌هایی است که می‌توان در این راستا برشمرد. رئیسی حتی در ادبیات و رفتار نیز نشان داده به شیوه‌ای کاملا مخالف با دولت قبل عمل می‌کند. وی در طول یک سال گذشته ثابت کرده است برخلاف روحانی، نه به دنبال ایجاد دوقطبی‌های خسارت‌زا و برچسب‌زنی به منتقدان، که مشی مدارا با منتقدان و ترمیم زخم‌‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی باقیمانده از ۸ سال دوران روحانی را در پیش گرفته است. با وجود همه اینها مهم‌ترین نقدی که در ارتباط با فضای سیاست داخلی به دولت رئیسی وارد است، این است که با گذشت یک سال از عمر خود، آنطور که باید طرح و نقشه راه خود برای تغییر شرایط موجود را برای مردم روشن نکرده است و همین موضوع نیز می‌تواند خطری برای اعتماد مردم به دولت به شمار برود. 

 

* دولت در حوزه سیاست خارجی چگونه عمل کرد؟

الگوی دیپلماسی حسن روحانی در طول ۸ سال ریاست‌جمهوری خود، بر کنار آمدن با آمریکا و غرب، به امید کسب مواهب اقتصادی بنا شده بود. اما این رویای روحانی نه‌تنها به واقعیت بدل نشد، که به دلیل تمرکز بیش از حد بر ارتباط با غرب و در نهایت پذیرش شکست در این مسیر، کشور را به لبه پرتگاه برد. روحانی نه‌تنها با برجام موفق به کسب مواهب اقتصادی نشد، که عملا به ‌خاطر کوتاهی در برابر آمریکا و اروپایی‌ها باعث گستاخی غرب شد تا فشارهای خارجی را به بالاترین سطح ممکن برسانند. 

به عبارت بهتر، حسن روحانی ۸ سال کشور را معطل غرب کرد و در نهایت نیز با بدقولی آنها مواجه شد و در چنین شرایطی اقتصاد کشور بیش از پیش به سمت فروپاشی رفت. در چنین فضایی، دولت سیزدهم به ریاست رئیسی سعی کرد خط دیپلماسی کشور را بر مبنای شناسایی ظرفیت‌های منطقه‌ای و گسترش همکاری با کشورهای غیرغربی از یک سو و جلو بردن تعامل با غرب از موضع قدرت از سوی دیگر پیش ببرد. در طول یک سال گذشته روابط و مبادلات ایران با همسایه‌ها افزایش محسوسی پیدا کرده است. چنانکه حسین امیرعبداللهیان مردادماه امسال با تشریح نقشه راه و برنامه‌های وزارت امور خارجه در حوزه دیپلماسی اقتصادی گفت: اولویت اصلی دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم بر توسعه و گسترش همکاری با همسایگان استوار است به گونه‌ای که در مدت استقرار دولت جدید حجم مبادلات تجاری از ۲۷ درصد به ۵۷۰ درصد افزایش یافته است. همان‌طور که اشاره شد، ازسرگیری تعامل و گسترش همکاری با کشورهایی که در طول ۸ سال روی کار بودن دولت تدبیر، به خاطر توجه بیش از اندازه به غرب از برنامه دیپلماسی حسن روحانی کنار گذاشته شده بودند، مبنای سیاست خارجی سیدابراهیم رئیسی بوده است. تقویت و احیای رابطه با کشورهای آسیای میانه مثل تاجیکستان، آغاز به کار کریدور شمال - جنوب و سوآپ گازی ترکمنستان به کشور آذربایجان از مرز کشورمان، بخشی از نتایج سیاست خارجی موفق دولت سیزدهم بوده است. بازگشایی سفارت کشورهایی مثل امارات و کویت در تهران دیگر مثال‌هایی هستند که می‌توان برای دیپلماسی موفق رئیسی به آنها اشاره کرد. عضویت ایران در سازمان شانگهای نیز از دیگر دستاوردهای دولت رئیسی در طول یک سال گذشته است. علاوه بر احیا و گسترش روابط و همکاری با کشورهای غیر غربی، دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم بخوبی توانسته از شکاف ایجاد شده در نظم جهانی به نفع منافع جمهوری اسلامی ایران بهره‌برداری کند. در این رابطه می‌توان به تحکیم روابط ایران با چین و روسیه و همچنین گسترش قابل توجه مبادلات تجاری و اقتصادی با ونزوئلا اشاره کرد. باید توجه داشت این تحکیم روابط، در جهت تقویت ارتباط با کشورهای تحریم شده از سوی آمریکا و غرب بوده است. در مساله مذاکرات هسته‌ای نیز برخلاف خط دیپلماسی روحانی که صرفا توافق تحت هر شرایطی را دنبال می‌کرد و توجهی به منافع ملی نداشت، رویکرد دولت سیزدهم از موضع اقتدار بوده و هر توافقی را بهتر از عدم توافق نمی‌داند. رئیسی نشان داده است در سیاست خارجی نه به دنبال جلب نظر غرب، که به دنبال تامین منافع ملی است. اگرچه مذاکرات بر سر احیای توافقنامه برجام همچنان ادامه دارد و مشخص نیست چه نتیجه‌ای در پی خواهد داشت. 

 

* لزوم مدیریت هوشمند دولت

سخن پایانی آنکه دولت سیزدهم برای نیل به اهداف و بازسازی امید در جامعه مسیر دشواری را پیش روی خود دارد و نیازمند آن است که برای پیمودن این مسیر، موقعیت خود در میان مردم را بیش از پیش تقویت کند. حجم ویرانی به جا مانده از ۸ سال ناکارآمدی دولت روحانی موضوعی نیست که قابل انکار باشد و دولت سیزدهم باید بتواند ضمن برنامه‌ریزی برای بهبود شرایط اقتصاد کشور و معیشت مردم، انتظارات عمومی جامعه از دولت را کنترل کند. اما مسیری که دولت رئیسی باید برای رسیدن به موفقیت طی کند، چندان هم هموار نیست. اصلاح‌طلبان که به خاطر حمایت‌ از روحانی در جامعه ایران بلاموضوع شده‌اند و مقبولیت خود را از دست داده‌اند، در تلاشند با اقدامات متعدد فضای جامعه را به سمت رادیکالیسم ببرند تا بلکه با این شیوه دولت را در پیگیری اهداف خود ناکام بگذارند. از همین رو دولت سیزدهم باید با هوشیاری بیشتری رفتار خودش را مدیریت کند.

***

گروه اقتصادی: یکی از وعده‌های دولت سیزدهم کاهش نابرابری و عدالت‌محوری در اجرای سیاست‌های مختلف اقتصادی بود. مقام معظم رهبری نیز در نخستین دیدار اعضای دولت سیزدهم بر وجود پیوست عدالت در سیاست‌گذاری و طرح‌های مختلف تاکید کردند. یکی از شاخص‌های سنجش نابرابری درآمد جامعه، ضریب ‌جینی است. ضریب ‌جینی عددی است بین صفر و یک که در آن صفر به معنی توزیع کاملا برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع درآمد یا ثروت است. ضریب ‌جینی اختلاف درآمدهای یک جامعه را نشان می‌دهد اما در عین حال به تغییرات درآمدی حساس است، صرف‌نظر از اینکه این تغییرات در بین خانواده‌های ثروتمند، متوسط یا فقیر اتفاق افتاده است. بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار که روز گذشته منتشر شد، در سال ١٤٠٠ ضریب جینی خانوارهای کشور 0.3938 بوده است که در مقایسه با سال پیش از آن 0.0068 کاهش نشان می‌دهد.

به گزارش «وطن‌امروز»، همچنین طبق اعلام مرکز آمار ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی در سال 1400 به ترتیب 0.3757 و 0.3594 بوده است که نسبت به سال قبل آن به ترتیب 0.0078 و 0.0004 افزایش نشان می‌دهد.

 

* وضعیت پردرآمدها و کم‌درآمدها

در حوزه توزیع درآمد شاخص‌های دیگری به‌نام پالما نیز برای تبیین بهتر وضعیت پردرآمدها و کم‌درآمدها وجود دارد که در این مطلب به آن نیز پرداخته شده است. 

سهم 20 درصد کم‌هزینه‌ترین و پرهزینه‌ترین جمعیت به ترتیب 88.5 و 46.70 درصد بوده است.

نسبت‌های ۱۰، ۲۰، ۴۰ درصد پرهزینه‌ترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم‌هزینه‌ترین هم به ترتیب ١٣, ٤٦، 7.94 و 4.24 بوده است. بر این اساس شاخص پالما به 1.87 و شاخص تیل به 0.2602 رسیده است. همچنین شاخص اتکینسون 0.2312 بوده است.

 

* ١٤٠٠؛ مناطق شهری

سهم ۲۰ درصد کم‌هزینه‌ترین و پر‌هزینه‌ترین جمعیت شهری به ترتیب 6.46 و 45.34 درصد بوده است.

نسبت‌های ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پرهزینه‌ترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت هم به ترتیب 11.54، 7.02 و 3.91 بوده است.

بر این اساس شاخص پالما 1.70 و شاخص تیل 0.2364 بوده است. همچنین شاخص اتکینسون 0.2100 بوده است.

 

* ١٤٠٠؛ مناطق روستایی

سهم ۲۰ درصد کم‌هزینه‌ترین و پرهزینه‌ترین جمعیت روستایی به ترتیب 6.74 و 43.96 درصد بوده است.

نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پرهزینه‌ترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت در مناطق روستایی به ترتیب 10.76، 6.52 و 3.64 بوده است.

بر این اساس شاخص پالما 1.57 و شاخص تیل به 0.2164 رسیده است. همچنین شاخص اتکینسون 0.1942 بوده است.

در سال ١٤٠٠ در مناطق شهری کمترین ضریب جینی در استان کرمان با 0.2729 و بالاترین ضریب جینی در استان سیستان‌و‌بلوچستان با 0.4929 مشاهده می‌شود.

همچنین در مناطق روستایی کمترین ضریب جینی مربوط به استان بوشهر با 0.2593 و بیشترین ضریب جینی مربوط به استان خراسان جنوبی با 0.3633 بوده است.