محمد شلتوکی*: هفته گذشته با یک تماس تلفنی از جانب دوستی که آن سوی خط مرا به حضور در رزمایش مشترک پهپادی ارتش جمهوری اسلامی ایران دعوت کرد، عازم کویر مرکزی ایران شدم تا از نزدیک عملیات‌های پهپادی را که قرار است در این رزمایش اجرا شود مشاهده کنم.

برای من که توان پهپادی ایران همواره یکی از موارد مطالعاتی مورد علاقه‌ام بوده و به طور مستمر آن را پیگیری می‌کنم و تحت رصد دارم، حضور در این رزمایش فرصت بسیار خوبی بود که باید از آن استفاده می‌کردم تا بتوانم پس از آن، راوی خوبی برای توانمندی‌ای باشم که در چند وقت اخیر نگاه‌های زیادی را به سوی خود معطوف کرده است.

گفتن از توانمندی‌های نظامی نیاز به دقت فراوان دارد، چرا که غلو یا کم‌بینی در این حوزه مانند ۲ لبه یک قیچی است که هم منجر به تشویش افکار عمومی می‌شود و هم تصمیم‌گیران را می‌تواند دچار اشتباه محاسباتی کند، لذا توانمندی پهپادی ایران را باید منطبق بر واقعیت‌ها سنجید.

نگاهی به روند طی‌شده در حوزه پهپادی ارتش بویژه در سال 1401 بیانگر این است که ارتش جمهوری اسلامی ایران موضوع قدرت پهپادی را به طور ویژه‌ای در دستور کار قرار داده است. شاهد مثال این ادعا، ۲ اتفاق ویژه پهپادی در ارتش است که سال جاری شاهد آن بودیم؛ نخست رونمایی از پایگاه پهپادی زیرزمینی ارتش تحت عنوان پایگاه پهپادی 313 و دیگری عملیاتی کردن ناودسته پهپادبر نیروی دریایی ارتش که در آن عمده پهپادهای شناسایی، مراقبتی، رزمی و انتحاری به نمایش درآمد.

با در نظر گرفتن این ۲ اتفاق، شاهد برگزاری رزمایشی پهپادی از سوی ارتش با مشارکت ۴ نیروی زمینی، پدافند هوایی، هوایی و دریایی با مشارکت قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا(ص) بودیم که باید از آن تحت عنوان سومین اتفاق ویژه پهپادی ارتش در سال جاری یاد کرد.

نظامی‌ها شاید بهتر بدانند که اطلاق عنوان «رزمایش» به یک تمرین نظامی چه مفهومی دارد؛ در حقیقت ما زمانی می‌توانیم به یک تمرین نظامی، رزمایش بگوییم که در آن ۲ سوی یک نبرد حقیقی تحت عنوان نیروهای آبی و نارنجی شبیه‌سازی شده باشند، برای آنها ماموریت تعریف شود و هر کدام از آنها در قالب دستورات عملیاتی‌ای که بر عهده دارند به ایفای نقش بپردازند.

با وجود آنکه ارتش پیش از این دی‌ماه سال 99 یک تمرین بزرگ رزم پهپادی با حضور نیروهای چهارگانه خود برگزار کرده بود اما با تعریفی که از رزمایش ارائه شد، این برای نخستین‌بار بود که یک رزمایش پهپادی آن هم به صورت مشترک میان نیروهای مختلف ارتش برگزار می‌شد.

با چنین پیش‌مقدمه‌ای باید به بررسی اتفاقات رخ‌داده در رزمایش مشترک پهپادی 1401 ارتش جمهوری اسلامی ایران پرداخت. در این رزمایش که گستره برگزاری آن تمام کشور اما با مرکزیت ۳ استان سمنان، اصفهان و یزد بود؛ انواع پهپادهای شناسایی، مراقبتی، رزمی و انتحاری ارتش از سراسر کشور به سمت مرکزیت منطقه رزمایش که در محدوده انارک استان اصفهان قرار داشت به پرواز درآمدند و تعداد پهپادهای شرکت‌کننده در این رزمایش نیز بیش از 150 فروند بود.

مشارکت تعداد زیاد پهپاد در رزمایش، خود یکی از ویژگی‌های بارز آن به شمار می‌آید، چرا که هماهنگی و فرماندهی و کنترل آنها حین پرواز همزمان، آن هم در یک محدوده جغرافیایی وسیع و گسترده خود یک چالش محسوب می‌شود که نیروهای مسلح اعم از ارتش و سپاه طی سال‌های گذشته با برگزاری رزمایش‌ها و تمرینات مرتبط توانسته‌اند به قابلیت هدایت و کنترل تعداد زیادی پهپاد به صورت همزمان دست یابند.

تمرین استفاده از روش‌های ابتکاری برای کاهش هزینه‌های مرتبط با امور دفاعی، از دیگر ویژگی‌های این رزمایش بود. اساسا سامانه‌های بدون سرنشین در مقایسه با سامانه‌های با سرنشین ۲ مزیت بزرگ دارند؛ «هزینه کمتر - ریسک کمتر». یکی از ماموریت‌های پدافند هوایی به‌کارگیری هواپیماهای رهگیر نیروی هوایی برای مقابله با اهداف متخاصم است، حال همین نیروی پدافند هوایی در اقدامی ابتکاری توانسته است نمونه رهگیر پهپاد «کرار» را توسعه دهد که این پهپاد، هم به مسلسل با نواخت تیر بالای اخگر مجهز است و هم به موشک هوا به هوای آذرخش و می‌تواند در نقش یک رهگیر تمام‌عیار با هرگونه هدف متخاصمی که بخواهد مرزهای هوایی را نقض کند، به مقابله بپردازد.

پهپادهای انتحاری از دیگر موارد چشمگیر در رزمایش مشترک پهپادی ارتش بود؛ ارتش چند سال است با توسعه مدل‌های مختلفی از پهپادهای انتحاری حالا به یک نمونه ثابت برای انجام عملیات‌های خود رسیده و نام آن را «آرش» گذاشته است. پهپاد آرش امروز در همه نیروهای ارتش عملیاتی است و هر ۴ نیرو کاربر آن هستند. آرش با برد 2000 کیلومتر مانند یک موشک کروز عمل می‌کند و دقت اصابت بسیار بالایی هم دارد که تصاویر خیره‌کننده‌ای از دقت اصابت آن در رزمایش اخیر به ثبت رسید.

دیگر پهپاد انتحاری ارتش که سروصدای زیادی هم به پا کرده است، «امید» نام دارد. امید در حقیقت یک پهپاد انتحاری برای حمله به هر هدفی است اما ماموریت ویژه آن هدف قرار دادن سامانه‌های راداری دشمن است، چرا که با برخورداری از جست‌وجوگر تشعشعات راداری می‌تواند با دقت هرچه تمام‌تر رادارهای دشمن را هدف قرار دهد. علت جنجالی شدن این پهپاد، شباهت زیاد آن به پهپاد هاروپ رژیم صهیونیستی است.

ماموریت دیگری که در این رزمایش از سوی یگان‌های شرکت‌کننده انجام شد اما حرف زیادی از آن به میان نیامد، ماموریت جنگ الکترونیک است که امروز اهمیت ویژه‌ای در ارتش پیدا کرده است. در این رزمایش هم پهپادهای حامل محموله‌های جنگال که به عنوان یک سکوی هوایی برای انجام جنگ الکترونیک هواپایه ایفای نقش می‌کنند به پرواز درآمدند که وظیفه‌شان ایجاد اخلال در ارتباطات دشمن است.

مهمات نقطه‌زن هواپایه یکی دیگر از مزیت‌های پهپادهای ایرانی است که در این رزمایش هم با دقت بسیار بالایی به اهداف اصابت کردند؛ موشک «الماس» به عنوان یکی از خاص‌ترین موشک‌های ضدزره ایران، بمب‌های نقطه‌زن خانواده قائم و همچنین بمب‌های بالدار «بالابان» از جمله مهم‌ترین تسلیحات پهپادهای ایرانی برای حمله به اهداف زمینی به شمار می‌روند که در این رزمایش توسط پهپادهای کمان 12، مهاجر 6 و کرار مورد استفاده قرار گرفتند. مهم‌ترین مشاهده‌ام از صحنه رزمایش پهپادی ارتش را باید چهره‌های جوان و بانشاطی عنوان کنم که هر آنچه تاکنون گفتیم، ساخته و پرداخته آنهاست. جوانانی هم‌‌سن‌و‌سال خودم یا شاید جوان‌تر! افرادی با انگیزه و شور بسیار زیاد. با دیدن‌شان ناخودآگاه یاد طرح «تحریم صنایع پهپادی ایران» از سوی کنگره آمریکا افتادم و خندیدم! طرحی که بر اساس آن برای متوقف کردن توان پهپادی ایران هرگونه تأمین، فروش و انتقال پهپادهای نظامی به مقصد یا از مبدأ ایران ممنوع است. آمریکا در حقیقت به دنبال تحریم صنعتی است که زلف آن هیچ گرهی به تحریم، برجام و... نخورده و هر آنچه به آن رسیده‌ایم چیزی است که از درون جوشیده و اساسا آنها توان اثرگذاری بر آن را ندارند. حوزه پهپادی به جرأت یکی از نمونه‌های پیشرفت در کشور است که الگوی مدیریتی در آن می‌تواند به سایر بخش‌های کشور تسری پیدا کند؛ روایت اینکه چگونه در بازه زمانی کمتر از 10 سال ایران به یک ابرقدرت بلامنازع پهپادی تبدیل شده است، قطعا درس‌هایی دارد که بسیاری از مدیران کشور باید پای آن تلمذ کنند.

*پژوهشگر حوزه دفاعی