گروه بین‌الملل: میخائیل گورباچف آخرین رهبر شوروی شامگاه سه‌شنبه در 91 سالگی و پس از ۲ سال بیماری سخت در بیمارستانی در مسکو درگذشت. آخرین رئیس‌جمهور اتحاد جماهیر شوروی سه‌شنبه 30 آگوست در حالی چشم از جهان فرو بست که روسیه هفتمین ماه از جنگ با اوکراین، یکی از بزرگ‌ترین جمهوری‌های اقماری اتحاد جماهیر شوروی و سرزمین پدری گورباچف را سپری می‌کند؛ قلمرویی که در زمان ریاست گورباچف بر اتحاد جماهیر شوروی از دست رفت. مرگ گورباچف با ۲ دیدگاه متفاوت در داخل و خارج از روسیه مواجه شده است. روز چهارشنبه در غرب برای گورباچف به عنوان یک دولتمرد برجسته که به پایان دادن به جنگ سرد کمک کرد، سوگواری شد اما مرگ او در روسیه با واکنش سردی روبه‌رو شد. در حالی که بایدن، مکرون و شولتز از دولتمردی که به پایان جنگ سرد کمک کرد، تمجید می‌کنند و شخص بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، گورباچف را «مردی با بینش قابل توجه» معرفی کرده، در مقابل پوتین می‌گوید گورباچف درک کرده بود که اصلاحات ضروری است و دیمیتری پسکوف، سخنگوی دولت روسیه برخورد گورباچف با کشورهای غربی را «بحث‌برانگیز» خواند. 

 

* پوتین: گورباچف تأثیر زیادی بر روند تاریخ جهان داشته است

در همین رابطه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه درگذشت «میخائیل گورباچف» را تسلیت گفت و یادآور شد این سیاستمدار در دوره بسیار پیچیده و همراه با چالش‌های بزرگ اقتصادی و اجتماعی رهبری اتحاد جماهیر شوروی را برعهده داشته و تأثیر زیادی نیز بر روند تحولات جهان داشته است. به گزارش خبرگزاری «نووستی»، پوتین دیروز در پیامی درگذشت میخائیل گورباچف، نخستین و تنها رئیس‌جمهوری اتحاد جماهیر شوروی را تسلیت گفت و تاکید کرد وی سیاستمداری بود که تأثیر زیادی بر تحولات تاریخ جهان داشت. متن تلگرام تسلیت پوتین که برای خانواده گورباچف ارسال شده، در سایت رسمی کرملین منتشر شده است. 

در پیام تسلیت پوتین آمده است: «لطفا تسلیت عمیق و صمیمانه مرا به خاطر درگذشت «میخائیل سرگیویچ گورباچف» بپذیرید. این سیاستمدار برجسته رهبری کشور ما را در دوره‌ای از تحولات بسیار پیچیده، شگرف، سیاست خارجی گسترده و چالش‌های بزرگ اقتصادی و اجتماعی بر عهده داشت».

رئیس‌جمهوری روسیه تاکید کرد: «گورباچف نیاز به اصلاحات در اتحاد جماهیر شوروی را بخوبی درک کرده بود و به دنبال ارائه راه‌‌حل‌های خود برای مشکلات فوری در جامعه بود». پوتین همچنین به فعالیت‌های خیریه و آموزشی که گورباچف در طول سال‌های اخیر انجام داده اشاره و از اقدامات وی در این زمینه قدردانی کرد. 

 

* رقم خوردن بزرگ‌ترین فاجعه ژئوپلیتیک در زمان رهبری گورباچف

میخائیل سرگیویچ گورباچف زاده ۲ مارس ۱۹۳۱ سیاستمدار روس و شوروی بود که به عنوان آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی خدمت کرد. گورباچف از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ سمت دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی را بر عهده داشت. وی همچنین از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۱ رئیس دولت اتحاد جماهیر شوروی بود؛ به این‌صورت که از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۸۹ به عنوان صدر هیات رئیسه شورای عالی شوروی، از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۰ به عنوان رئیس شورای عالی شوروی و از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱ رئیس‌جمهور اتحاد جماهیر شوروی بود؛ رئیس‌جمهور اتحاد جماهیر شوروی از 1990 تا انحلال اتحاد در 1991. از نظر ایدئولوژیک، گورباچف در ابتدا به مارکسیسم- لنینیسم پایبند بود اما در اوایل دهه 1990 به سمت سوسیال- دموکراسی حرکت کرد. گورباچف در پریولنویه، استان استاوروپل، در یک خانواده دهقانی فقیر با میراث روسی - اوکراینی به دنیا آمد. گورباچف در 6 سال پردردسر بین سال‌های 1985 تا 1991، با انعقاد قراردادهای کنترل تسلیحاتی با ایالات متحده و شراکت با قدرت‌های غربی درصدد عادی‌سازی رابطه با جهان لیبرال بود. 

مجموع اقدامات اصلاحی گورباچف در داخل با عنوان پرسترویکا و گلاسنوست، ترکیبی از آزادسازی اقتصادی و سیاسی بود که به تضعیف و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منجر شد؛ «لحظه‌ای» که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه آن را«بزرگ‌ترین فاجعه ژئوپلیتیک» قرن بیستم خواند.

گورباچف در سال 1990 جایزه صلح نوبل را دریافت کرد و اتحاد جماهیر شوروی یک سال بعد در 1991 فروپاشید. او توسط بسیاری در روسیه به دلیل ویران کردن اقتصاد این کشور و دور کردن آن از موقعیت یک ابرقدرت محکوم شد و هنوز هم محکوم است. 

 شاید همین اتفاق بود که سبب شد بیش از 15 ساعت زمان نیاز باشد تا پوتین متن پیام تسلیت خود را درباره مرگ گورباچف منتشر کند. پوتین در این پیام می‌گوید «گورباچف تأثیر عظیمی بر روند تاریخ جهان» داشته است و «عمیقا درک کرده است که اصلاحات برای مقابله با مشکلات اتحاد جماهیر شوروی در دهه 1980 لازم است».

خبرگزاری اینترفکس (دیروز و تا زمان تنظیم این گزارش) به نقل از کرملین اعلام کرد که هنوز تصمیمی برای برگزاری مراسم تشییع جنازه گورباچف در این کشور گرفته نشده است. 

 سرگئی ناریشکین، مدیر سرویس اطلاعات خارجی روسیه و یکی از مردان قدرتمند دولت پوتین، گفت: «پرستریکا» مدت‌هاست به تاریخ پیوسته است اما امروز همه ما باید با عواقب آن دست و پنجه نرم کنیم. رهبری کشور در یک دوره بسیار دشوار، برای رویارویی با بسیاری از چالش‌های خارجی و داخلی که پاسخ مناسبی برای آنها یافت نشد، به عهده گورباچف بود. دیمیتری پسکوف، سخنگوی پوتین اما پا را فراتر گذاشت و در یک انجمن آموزشی گفت که «رمانتیسم» گورباچف درباره نزدیکی به غرب نابجا بود. وی با اشاره به پیام‌های رؤسای کشورهای غربی درباره مرگ گورباچف، گفت: خونخواهی مخالفان ما خود را نشان داد. 

 

* پشیمانی مرد بازنده از اعتماد به آمریکا

مصداق اظهار نظر دیمیتری پسکوف درباره خونخواهی مخالفان روسیه پس از مرگ گورباچف را می‌توان در اظهارات مقامات آمریکا و اروپا دید.

 جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، گورباچف را «مردی با بینش قابل توجه» خواند و مانند دیگر رهبران غربی، بر آزادی‌هایی که پوتین معرفی کرده است، تاکید کرد». بایدن گفت: «به عنوان رهبر اتحاد جماهیر شوروی، او با رئیس‌جمهور (رونالد) ریگان برای کاهش زرادخانه هسته‌ای 2 کشور کار کرد... پس از دهه‌ها سرکوب سیاسی وحشیانه، او اصلاحات دموکراتیک را پذیرفت. نتیجه جهانی امن‌تر و آزادی بیشتر برای میلیون‌ها نفر بود». امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، گورباچف را مردی صلح‌طلب خواند که انتخاب‌هایش مسیر آزادی را برای روس‌ها باز کرد. 

بایدن در حالی مدعی شد اقدامات و اصلاحات گورباچف باعث پدید آمدن جهانی‌ امن‌تر و آزادی بیشتر بین میلیون‌ها نفر شده است که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، جهان، تحت آنچه راهبری آمریکا در نظم بین‌الملل لیبرال و به عبارت ساده‌تر «نظام تک‌قطبی هدایت شده» خوانده می‌شد، وضعیت بغرنجی را تجربه کرد. جدا از درگیری‌های قومی و مذهبی پساجنگ سرد که در موارد متعددی به جنگ‌های داخلی در یوگسلاوی سابق، روآندا، گرجستان، سودان، سومالی، لیبریا و سایر نقاط جهان منجر شد، ایده گسترش نظم لیبرال آمریکایی بر اثر برپایی نظام تک‌قطبی و دولت‌سازی بر مبنای این ایده در مناطق مختلف جهان دست‌کم به 4 جنگ خانمان‌سوز و نابود‌کننده در اوکراین، عراق، سوریه و افغانستان انجامید. چه اینکه «کنت والتز» اندیشمند معاصر روابط بین‌الملل و پدر نئورئالیسم بارها بر این مساله تاکید کرده است که در نظام تک‌قطبی، بروز تنش و جنگ به مراتب محتمل‌تر و جدی‌تر از وقوع جنگ در نظام دوقطبی است. سال 2004 پس از حمله آمریکا به افغانستان و عراق، گورباچف سرخورده از اعتماد به رونالد ریگان رئیس‌جمهور مقبور آمریکا که او را مجاب به پایان جنگ سرد کرده بود، گفت: «نظم جهانی به معنای حکومت جهانی نیست و همچنین نمی‌توانید نظم جهانی جدیدی را بر اساس حملات پیشگیرانه بسازید». گورباچف دسامبر پارسال هم در آستانه سی‌امین سالگرد استعفای خود از رهبری اتحاد جماهیر شوروی، در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ریانووستی گفته بود در سال‌های پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، «برتری‌طلبی» آمریکا منشأ بحران بین روسیه و کشورهای غربی بوده است. او با متهم کردن آمریکا به این مساله گفته بود: «غرور و خودبزرگ‌بینی آمریکا از حد خارج شده است. در حالی که ما همه با هم دنیا را از رویارویی نجات دادیم اما آنها خود را پیروز جنگ سرد اعلام کردند». این اظهارنظر مرد بازنده شوروی شاید صریح‌‌ترین و دقیق‌ترین توضیح درباره منطق سیاست خارجی آمریکا در نظام تک‌قطبی باشد.