یارانه گسترده‌ای که به بنزین به عنوان یکی از حامل‌های انرژی پرداخت می‌شود، باعث شده اختلاف قیمت زیادی بین نرخ این سوخت با سایر کشورهای جهان وجود داشته باشد. این اختلاف قیمت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه‌ هم‌اکنون تا بیش از ۱۰ برابر برآورد می‌شود و این یعنی بنزین آزادی که در ایران به قیمت ۳ هزار تومان به فروش می‌رسد، در کشورهای همسایه به دلیل افزایش قیمت نفت به لیتری 30 هزار تومان رسیده است؛ موضوعی که از نظر اقتصادی قاچاق را برای قاچاقچیان بسیار جذاب می‌کند و دولت هر چقدر هم که مسیرهای قاچاق را مسدود کند، باز هم منافع اقتصادی برای قاچاقچیان آنقدر زیاد است که مسیر جدیدی را پیدا کنند. از سوی دیگر، مصرف بنزین در ایران هر سال با افزایش رو‌به‌رو است. جز ۲ مورد، این رشد به ثبت رسیده است. مورد اول، همزمان با سهمیه‌بندی بنزین در سال ۸۶ بود که مصرف بنزین حدود ۱۲ درصد نسبت به سال پیش از آن کاهش یافت و مورد دوم نیز با اجرای دوباره سهمیه‌بندی در سال ۹۸ بود که کاهش مصرف محقق شد. با این حال، بعد از کنترل نسبی کرونا و آغاز سفرهای بین شهری، دوباره مصرف بنزین افزایش داشته و آنگونه که جواد اوجی، وزیر نفت نیز تاکید کرده، مصرف در روزهایی به بیش از ۱۳۰ میلیون لیتر در روز نیز رسیده است. افزایش مصرف بنزین در حالی به ثبت رسیده که عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پالایشی کشور در دولت قبل، باعث شده تولید بنزین شاهد یک عقب‌ماندگی تاریخی باشد. این دو موضوع در کنار جذابیت قاچاق و خروج سوخت از کشور، تراز مصرف بنزین را بر هم‌ زده است، تا آنجا که وزیر نفت به استفاده از ذخایر برای جبران رشد مصرف در سفرهای تابستانی اشاره کرده است. با توجه به محدود بودن ذخایر استراتژیک، برداشت از آنها در شرایط ویژه و اضطراری انجام می‌شود و در بلندمدت باید راهکار دیگری تدارک دید. در این میان استفاده از ۳ راهکار مورد توجه است؛ در نخستین مورد می‌توان از واردات بنزین برای تامین سوخت مورد نیاز استفاده کرد؛ راهی که در چند دهه گذشته از آن استفاده می‌شد. به دلیل وابستگی ایران به واردات بنزین برای تضمین امنیت انرژی، در تحریم‌های اولیه آمریکا علیه ایران بر سر موضوع هسته‌ای که اوایل دهه ۹۰ شمسی آغاز شد، محدودیت صادرات بنزین به ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های تحریم مورد توجه قرار گرفت، بنابراین عقلانی نیست که دوباره ایران خود را به عنوان واردکننده بنزین در جهان اعلام کند، آن هم در شرایطی که در سال‌های اخیر صادرکننده این محصول بوده است. از سوی دیگر، اگرچه صادرات و وصول پول نفت در دولت سیزدهم افزایش داشته اما ایران همچنان با محدودیت‌های ارزی روبه‌رو است و به جای آنکه این پول صرف واردات بنزین شود، می‌تواند در مسیرهایی مانند تامین کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات مورد نیاز تولید استفاده شود. از همین رو، استفاده از راهکار واردات در شرایط فعلی چندان عملی و عقلانی به نظر نمی‌رسد. 

 

* راهکار عبور از مشکل مقطعی کمبود بنزین

از سوی دیگر می‌توان مانند ۱۰ سال پیش برای جبران کمبود بنزین در کشور به دلیل توقف واردات، از ریفورمیت پتروشیمی‌ها استفاده کرد که البته این راهکار نیز اکنون در دستور کار نیست بنابراین راهکار آخر که مدیریت مصرف داخلی است باقی می‌ماند. در حال حاضر هر خودرو ۶۰ لیتر سهمیه بنزین ۱۵۰۰ تومانی در ماه دریافت می‌کند. پیش از این نیز برای هر کارت سوخت در ماه ۲۵۰ لیتر بنزین ۳هزار تومانی در نظر گرفته می‌شد. به این معنا که هر خودرو ۳۱۰ لیتر بنزین در ماه داشت و با احتساب پیمایش ۱۰۰ کیلومتر به ازای هر ۱۰ لیتر بنزین، ‌می‌توانست ۳ هزار کیلومتر پیمایش در ماه داشته باشد. بررسی‌ها اما نشان می‌دهد میانگین پیمایش خودروهای ایرانی در هر ماه، پایین‌تر از هزار کیلومتر است. بنابراین کاهش ۱۰۰ لیتری بنزین آزاد تاثیری در روند مصرف خودروها ندارد و تنها مانع از انتقال یارانه سوخت ایران به کشورهای همسایه می‌شود. از سوی دیگر، در شرایط فعلی تنها ۲ تا ۳ درصد مصرف بنزین آزاد با کارت‌های شخصی ثبت می‌شود و مابقی مصرف توسط کارت جایگاه‌داران محاسبه می‌شود. هر نازل نیز ۲ کارت سوخت ۱۰ هزار لیتری در هر ماه دارد و صاحبان خودرو می‌توانند در صورت مصرف ۶۰ لیتر بنزین یارانه‌ای و ۱۵۰ لیتر بنزین آزاد، مابقی نیاز خود را با کارت سوخت جایگاه‌داران تامین کنند. در حالی که تصمیم دولت دوازدهم برای افزایش ناگهانی و ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین، تبعات گسترده اجتماعی زیادی به دنبال داشت اما این تصمیم دولت سیزدهم نه تنها مشکلی ایجاد نکرده که می‌تواند باعث کاهش قاچاق و مصرف بنزین در کشور شود. گفتنی است دولت سیزدهم به دنبال مدیریت مصرف سوخت با ابزارهای غیرقیمتی است و کنترل سهمیه‌ها راهکار موثری برای این موضوع است. برخلاف دولت گذشته که با ۳ برابر کردن قیمت بنزین تلاش داشت جلوی قاچاق را بگیرد، دولت سیزدهم معتقد است با استفاده از نظام سهمیه‌بندی و رفع خلأهای آن در کنار حرکت به سمت استفاده بیشتر خودروها از سوخت سی‌ان‌جی، می‌توان جلوی مصرف بی‌رویه بنزین را گرفت به گونه‌ای که گرانی هم به مردم تحمیل نشود.