کد خبر: 252870تاریخ: 1401/6/17 00:00
توسعه ملی با رویکرد آمایش سرزمینی
رضا موسایی*: آمایش سرزمین، ارزیابی نظام‌مند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... به منظور یافتن راهی برای تشویق و کمک به جامعه بهره‌برداران در انتخاب گزینه‌های مناسب برای افزایش و پایداری توان سرزمینی جهت برآورد نیازهای جامعه است. از مهم‌ترین خصوصیات این نگاه، جامع‌نگری، کیفیت و سازماندهی فضایی آن است؛ پایدارترین آرایشی که به 3 مؤلفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی و محیطی یک منطقه یا سرزمین ختم می‌شود. آمایش سندی است که برای تحقق توسعه پایدار، مجموعه اهـداف، راهبردهـا، سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی بخش‌های دولتی و غیردولتی را در ابعـاد اقتصـادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و کالبدی دربر می‌گیرد؛ این برنامه در چارچوب چشم‌انداز اهداف توسعه ملی، بـا رویکـردی توسعه‌گرا، مشارکت‌جو و انعطاف‌پذیر تهیه می‌شود. مقوله آمایش سرزمینی به عنوان تلفیقی از 3 علم اقتصاد، جغرافیا و جامعه‌شناسی و به عنوان تبیین درازمدت توسعه و پیشرفت بر اساس چند مرحله اساسی است که شامل «تدوین اصلی‌ترین جهت‌گیری‌های توسعه بلندمدت کشـور از منظـر آمـایش سرزمین در فرآیند نگاه از بالا به توسعه ملی و تعیین و تبیین بازتاب‌های سـرزمینی آن»، «تعیین امکانات، قابلیت‌ها، موانع و تنگناهای تعیین‌کننده تخصص‌ها و عملکردهای مناطق در یک نگاه از پایین به سطح ملی» و «تلفیق ۲ فرآیند نخست در برخورد با بخش‌های اقتصـادی و ایجاد هماهنگی‌های بین‌منطقه‌ای و بین‌بخشی و بخشی - منطقه‌ای و تصویر بازتاب‌های سـرزمینی مرحله توسعه‌یافتگی بخش‌های مختلف در سطح ملی» است. عدم توفیق برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای و تقسیم کار فضایی، موجب افزایش نابرابری و فاصله در بین مناطق مختلف کشور شده است. بدین ترتیب کشور دارای چهره‌ای دوگانه شده که بخشی از آن کمتر توسعه‌یافته و محروم و بخش دیگر توسعه‌یافته است؛ متاسفانه در کشور ما قطب‌های رشد در حال بزرگ‌تر شدن و عدم سرریز به مناطق دیگر هستند که این با نگاه به نقشه سطح‌بندی توسعه‌ای استان‌ها قابل درک است. نگرش و ساختار تصمیم‌گیری دولت به برنامه‌های آمایش سرزمین بنا به نظر صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه برنامه‌ریزی، یکی از مهم‌ترین عواملی است که موجب ازکارافتادگی برنامه‌های توسعه در کشور شده است.
همچنین طی زمان نسبتا طولانی‌ای که آمایش سرزمین در سطح سیاست‌گذاری کشور مطرح شده، اقدامات بایسته در زمینه ایجاد ظرفیت دانایی لازم و ضرورت‌های آن صورت نگرفته است. با توجه به طرح‌های آمایش تدوین شده و تحلیل عملکرد آنها در کشور، به جهت سودمندی بیشتر، چندین راهکار قابل ذکر است؛ برای دستیابی به تعادل‌های منطقه‌ای در شهرستان‌های یک استان، باید نوعی عدم تمرکز در ارائه خدمات، سرمایه‌گذاری‌های نوین و ایجاد زیرساخت‌ها، مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان و مدیران ارشد استان قرار گیرد یا پیشنهاد می‌شود به عنوان ماهیت اقتصادی و صنعتی طرح‌های آمایش، مسؤولیت تدوین اسناد آمایش کشور به وزارت صمت داده شود.
* کارشناس تجارت بین‌الملل