گروه بین‌الملل: بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین پای قدرت‌های جهانی و فرامنطقه‌ای را به شمال آفریقا و کشورهای نفت‌خیز نظیر لیبی و الجزایر باز کرده و میدانی جدید از نبرد میان این قدرت‌ها را به وجود آورده است.

به گزارش «وطن امروز»، فرانسه در ماه‌های اخیر فعالیتش در شمال آفریقا بویژه الجزایر و لیبی را تشدید کرده است. جنگ اوکراین عزم اروپا را برای کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه راسخ‌تر کرده و در نتیجه جایگاه کشورهای دارای منابع غنی انرژی در شمال آفریقا بویژه الجزایر و لیبی به عنوان جایگزین‌های کلیدی مهم شده است. روسیه همچنان یک بازیگر مهم در صحنه لیبی است که در سال‌های اخیر از ارتش ملی لیبی حمایت کرده است، بنابراین چشم‌انداز همکاری نزدیک‌تر لیبی و اروپا در زمینه انرژی ممکن است مورد استقبال روسیه و متحدان محلی آن قرار نگیرد. 

لیبی بیشترین منابع نفتی را در آفریقا در اختیار دارد و قادر است روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت صادر کند ولی به دلیل مشکلات و موانع ایجاد شده از سوی نیروهای شبه‌نظامی ژنرال حفتر بویژه در 6 ماه گذشته، تولید نفت لیبی روزانه به سطح یکصدهزار بشکه رسیده است. ارتش ملی لیبی و نهادهای سیاسی مرتبط با آن، بارها بانک مرکزی مستقر در طرابلس را که درآمدهای نفتی این کشور را دریافت می‌کند، به توزیع ناعادلانه ثروت متهم کرده‌اند. 

به نظر می‌رسد رقابت شرق و غرب برای دستیابی به منابع طبیعی لیبی از عوامل مهم در پشتیبانی کشورهای غربی از بروز ناآرامی‌ها در لیبی در سال‌های پایانی زمامداری قذافی بود و این انگیزه همچنان به قوت خویش باقی است. شاهد این مدعا منازعات یک دهه گذشته در لیبی است که در ماه‌های اخیر تشدید شده است.

 

* جنگ قدرت‌ها بر سر نفت لیبی

 از نخستین روزهای بروز جنگ داخلی در لیبی، شدیدترین نبردها بین نیروهای طرفدار دولت وفاق ملی و شبه‌نظامیان ژنرال حفتر در شهرها و مناطقی بوده که محل استخراج، پالایش یا صدور نفت محسوب می‌شوند.

لیبی می‌تواند روزانه تا یک میلیون و 300 هزار بشکه نفت خام تولید کند. گروه‌های رقیب بارها برای اعمال فشار و تحمیل خواسته‌های‌شان بر دولت مستقر در طرابلس، روند تولید یا صادرات نفت را مختل کرده‌اند. بر اساس توافق‌های بین‌المللی، تمام پول حاصل از فروش نفت لیبی به حساب بانک مرکزی در پایتخت واریز می‌شود. نیروهای متحد خلیفه حفتر که بر بخش عمده‌ای از میدان‌های نفتی و بنادر صادرات مسلط است، مسؤول اصلی قطع صادرات در سال‌های گذشته بوده‌اند. عربستان، روسیه، مصر، امارات، فرانسه و یونان از ژنرال حفتر حمایت می‌کنند و ترکیه، قطر و ایتالیا نیز حامی دولت مستقر در طرابلس هستند که همه این اختلاف‌ها برای رسیدن به نفت لیبی است. واکنش آمریکا هم به حوادث لیبی از گذشته قابل تأمل است. ترامپ در یک روز هم با خلیفه حفتر تماس می‌گرفت و در ساعتی دیگر دولت وفاق ملی را به‌عنوان دولت مشروع به رسمیت می‌شناخت. همه این موارد نشان می‌دهد لیبی صحنه جدید تاخت‌وتاز قدرت‌های نفت‌خوار منطقه‌ای و جهانی است.

 

* تنش‌های لیبی به اتحادیه عرب کشید

 در حالی نشست وزیران خارجه اتحادیه عرب در الجزایر برگزار شد که بحران لیبی و حضور وزیر زن خارجه این کشور در نشست اتحادیه عرب باعث بروز تنش و دودستگی در این اتحادیه شد. کمتر از یک سال پس از انعقاد توافق میان گروه‌های رقیب در لیبی و در حالی که دولت آشتی ملی این کشور باید مقدمات برگزاری انتخابات را فراهم کند، شهر طرابلس، پایتخت، این هفته بار دیگر صحنه رویارویی خشونت‌بار جنگجویان ۲ جناح عمده سیاسی- نظامی این کشور بود. این درگیری‌ها دست‌کم ۳۲ کشته و ۱۵۹ زخمی بر جا گذاشت. همزمان با درگیری‌های لیبی، جلسه وزرای خارجه اتحادیه عرب هم در الجزایر برگزار شد. بسیاری از کشورهای این اتحادیه احساس می‌کردند که تنش اصلی در جلسه اخیر اتحادیه عرب بر سر دعوت از جمهوری عربی سوریه برای شرکت در اتحادیه عرب است اما سوریه ترجیح داد برای وحدت بیشتر در این جلسه شرکت نکند. الجزایر به‌عنوان میزبان اتحادیه عرب باید ریاست وزرای اتحادیه را به لیبی تحویل بدهد اما این کشور شاهد ۲ دولت موازی از هم در غرب و شرق لیبی است. این دولت‌های رودرروی هم در لیبی هم دلگرم به برخی کشورهای منطقه‌ای و جهانی هستند. پس از یک جنگ گسترده در سال ۲۰۱۴ برای تصرف طرابلس، یک جناح سیاسی متشکل از اکثریت نمایندگان پارلمان به سوی شبه‌نظامیان خلیفه حفتر در شهر شرقی سرت رفت و دولتی موازی دولت طرابلس تشکیل دادند. این جنگ‌ها بعد از سقوط قذافی در لیبی پدید آمد. در سمت غرب یک دولت با عنوان «دولت وفاق ملی» قرار دارد و در قسمت شرق این کشور هم «ارتش ملی» به رهبری خلیفه حفتر است. ۲ سال قبل ژنرال حفتر تلاش کرد با کمک‌های مصر، عربستان، امارات، روسیه و فرانسه طرابلس را تصرف و با سرنگون کردن حکومت وفاق ملی، لیبی را یکدست کند. در همین زمان دولت وفاق ملی که نزدیک به اخوان‌المسلمین و ترکیه و قطر است با کمک‌های نظامی ترکیه مقابل خلیفه حفتر ایستاد و حتی در یک ضدحمله‌ توانست تا شهر سرت پیشروی کند که در آن زمان روس‌ها اعلام کردند اگر بیش از  این دولت وفاق ملی با هدایت ترکیه به سمت شرق بیاید آنها وارد عمل خواهند شد. این درگیری‌ها سرانجام با مداخله سازمان ملل و امضای پیمان آتش‌بس میان ۲ طرف موقتا پایان یافت. روند صلح در سال ۲۰۲۱ به تشکیل یک دولت آشتی ملی به نخست‌وزیری عبدالحمید الدبیبه انجامید. بر اساس توافق میان نیروهای درگیر با میانجیگری سازمان ملل متحد، قرار بود دولت موقت دسامبر ۲۰۲۱ انتخابات زودهنگام برگزار کند. با این حال به‌دلیل عدم اجماع درباره چگونگی برگزاری انتخابات، توافق از هم فرو پاشید. در شرق لیبی، پارلمان، دولت موقت عبدالحمید الدبیبه را غیرقانونی اعلام و فتحی باشاغا را به سمت نخست‌وزیری منصوب کرد. الدبیبه این انتصاب را نپذیرفت و اعلام کرد تنها پس از برگزاری انتخابات از مقام خود کناره‌گیری می‌کند. ۲۶ آگوست، هنگامی که زد و خورد میان ۲ گروه از شبه‌نظامیان آغاز شد، متحدان باشاغا تصمیم گرفتند توانایی خود را در پاسخ به حملات برنامه‌ریزی شده به نمایش بگذارند و یک بار دیگر بخت خود را برای تصرف طرابلس بیازمایند. با این حال این تلاش هم شکست خورد و عملا به تقویت قدرت عبدالحمید الدبیبه انجامید. اکنون اتحادیه عرب صحنه مقابله این موضوع شده است. مصر که طرفدار باشاغا و خلیفه حفتر است در اعتراض به حضور «نجله المنقوش» وزیر خارجه لیبی که از سوی حکومت طرابلس به اتحادیه عرب آمده است از جلسه این اتحادیه خارج شد. مساله کنترل شریان صادرات نفت لیبی برای مدت‌ها یکی از مهم‌ترین مطالبات تمام گروه‌ها و دسته‌های سیاسی و نظامی در این کشور بود. 

***

    دبیرکل ناتو: باید برای جنگ زمستانی آماده شویم     

ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو با انتشار مقاله‌ای در فایننشال‌تایمز با اشاره به «ورود جنگ اوکراین به یک مرحله حساس» نسبت به وقوع ناآرامی‌های داخلی در کشورهای غربی در زمستان هشدار داد. دبیرکل ناتو در این یادداشت نوشته ‌است: «این زمستان می‌تواند شامل کاهش انرژی، اختلالات و شاید حتی ناآرامی‌های داخلی باشد. اتحاد و همبستگی ما به طور جدی مورد آزمایش قرار خواهد گرفت، زیرا خانواده‌ها و کسب‌و‌کارها، بحران افزایش قیمت انرژی و هزینه‌های زندگی ناشی از تهاجم وحشیانه روسیه را احساس می‌کنند. برای آینده اوکراین و آینده ما، باید خود را برای جنگ زمستانی آماده کنیم و مسیر را ادامه دهیم».