کد خبر: 253082تاریخ: 1401/6/23 00:00
دور تازه درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان
بن‌بست داغ قره‌باغ
گروه بین‌الملل: دور تازه درگیری‌ها در منطقه قره‌باغ کوهستانی که از شامگاه دوشنبه آغاز شده بود، صبح دیروز با یک آتش‌بس جدید میان جمهوری باکو و ارمنستان با میانجیگری روسیه متوقف شد.
آذربایجان و ارمنستان متقابلا یکدیگر را به آغاز تهاجم در مناطق مرزی متهم می‌کنند اما با توجه به شواهد میدانی به نظر می‌رسد نیروهای باکو ضربات گسترده‌تری را به طرف مقابل وارد کرده‌اند.
وزارت دفاع ارمنستان بامداد سه‌شنبه اعلام کرد نیروهای مسلح همسایه شرقی حوالی ساعت 12 شب دوشنبه به وقت محلی با حملات پهپادی و توپخانه‌ای به مناطق مرزی این کشور، مناطق مسکونی و زیرساخت‌ها را هدف قرار داده و تلفات زیادی به‌بار آورده‌اند. بر این اساس تا ساعت 4 صبح دیروز وضعیت بسیار متشنجی در امتداد مرز وجود داشت و زیرساخت‌های نظامی و غیرنظامی ارمنستان هدف قرار گرفته است.
ایروان مدعی شده ساکنان چندین روستای ارمنی‌نشین مرزی به دلیل تشدید تنش در حال تخلیه خانه‌های خود هستند.
در مقابل باکو گزارش‌های ایروان درباره «تهاجم همه‌جانبه» خود را تکذیب کرد. وزارت خارجه آذربایجان در بیانیه‌ای اعلام کرد از اواخر شب ۲۱ شهریور، واحدهای نیروهای مسلح ارمنستان در مسیرهای داش‌کسن، کلبجر و لاچین در مرز با این کشور اقدامات تحریک‌آمیز گسترده‌ای انجام دادند که منجر به تلفات انسانی شده است.
بر این اساس باکو نیروهای ارمنستان را متهم کرد از مناطق کوهستانی قره‌باغ و دره‌های موجود برای مین‌گذاری مناطق و مسیرهای تدارکاتی بین مواضع ارتش آذربایجان استفاده کرده‌اند.
همچنین وزارت دفاع این کشور از اقدامات تلافی‌جویانه قاطع برای جلوگیری از تحریکات نیروهای ارمنی خبر داد.
در این بیانیه، خرابکاران ارمنی- اشاره به نیروهای نظامی جمهوری خودخوانده آرتساخ - متهم به انفجار معادن و تخریب جاده‌ها و زیرساخت‌ها در سمت آذری مرز در اوایل هفته شده‌اند که باعث تعداد نامشخصی از تلفات نظامی شده است. اهمیت این درگیری‌ها از آن رو است که حدود یک ماه پس از ساخت بزرگراه جدیدی توسط جمهوری باکو انجام می‌شود که کریدور لاچین، یعنی تنها راه ارتباطی بخش شمالی قره‌باغ کوهستانی با ارمنستان را دور می‌زند. این بزرگراه یکی از پروژه‌های مهم زیربنایی در قلمرو منطقه اقتصادی قره‌باغ و شرق زنگزور معرفی شده که به طرف آذری اجازه می‌دهد بدون ورود به شهر لاچین به مناطق جنوبی این جمهوری وارد شود.
ساخت بزرگراه جدید بدون ورود به شهر لاچین، اوایل تابستان پارسال به دنبال بازپس‌گیری بخش بزرگی از مناطق قره‌باغ از ارمنستان آغاز شد. طول کل جاده 32 کیلومتر است که 10 کیلومتر آن در خاک ارمنستان واقع شده است.
صبح دیروز به دنبال گفت‌وگوی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، پیشنهاد آتش‌بس میان ۲ طرف مطرح شد.
وزارت خارجه روسیه اعلام کرد مسکو از ارمنستان و آذربایجان خواسته از تشدید بیشتر اوضاع خودداری کنند، خویشتنداری نشان دهند و به آتش‌بس احترام بگذارند. در نهایت به گزارش بخش آذری اسپوتنیک، باکو و ایروان بر سر آتش‌بس از ساعت 8 سه‌شنبه به وقت مسکو (ساعت 9 به وقت باکو) به توافق رسیدند.
ارمنستان و آذربایجان از زمانی که استقلال خود را از اتحاد جماهیر شوروی اعلام کردند، عمدتا بر سر قره‌باغ کوهستانی با هم در ستیز بوده‌اند. طرف ارمنی اوایل دهه 1990 کنترل بیشتر مناطق محصور قره‌باغ و مناطقی را که آن را به ارمنستان متصل می‌کردند، به دست گرفت اما سپتامبر 2020 باکو کارزاری را برای بازپس‌گیری آن با کمک پهپادهای عرضه شده توسط ترکیه آغاز کرد. در نهایت با آتش‌بسی که با میانجیگری مسکو بین ۲ طرف برقرار شد، نیمی از مناطقی که قبلا توسط جمهوری خودخوانده آرتساخ کنترل می‌شد به باکو واگذار شد و در مقابل نیمی از قره‌باغ کوهستانی به ارمنی‌های ساکن آن اختصاص یافت و توسط نیروهای حافظ صلح روس محافظت شد.
* تکاپوی بین‌المللی ارمنستان
منابع ارمنی دیروز از تکاپوی گسترده نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان متعاقب درگیری‌های جدید قره‌باغ خبر داده‌اند. او در نخستین ساعات صبح دیروز با تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت ملی کشورش، برای اقدامات فوری و متقابل تصمیم‌گیری کرد. پس از این نشست دفتر نخست‌وزیری ارمنستان در بیانیه‌ای از ارسال شکایت رسمی به فدراسیون روسیه به عنوان رئیس سازمان پیمان امنیت جمعی CSTO به منظور اجرای مفاد معاهده دوستی، همکاری و کمک متقابل خبر داد.
مقر مرکزی این سازمان در مسکو نیز با انتشار بیانیه‌ای «توسل به زور» در مناطق مرزی ارمنستان و جمهوری آذربایجان را محکوم و اعلام کرد: «استفاده از زور در مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان غیرقابل قبول است، باید از روش‌ها و توافقات سیاسی و دیپلماتیک استفاده شود». این سازمان همچنین اعلام کرد کار روی استفاده از مکانیسم‌های سازمان پیمان امنیت جمعی برای حل‌و‌فصل وضعیت در مرز ۲ کشور قفقار شمالی سازماندهی شده است.
با این حال به گزارش شبکه آرتی، هنوز درخواست رسمی ایروان به مسکو ارائه نشده و مشخص نیست این کشور به دنبال چه نوع کمکی از سازمان پیمان امنیت جمعی است؛ یک پیمان دفاعی متقابل و مشابه بلوک ناتو متشکل از ۶ جمهوری شوروی سابق شامل روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان. مسکو و ایروان همچنین معاهده دوستی، همکاری و کمک متقابل جداگانه‌ای دارند که بیست‌و‌پنجمین سالگرد آن را حدود ۳ هفته پیش جشن گرفتند. ایروان همچنین به شورای امنیت سازمان ملل اعتراض کرده و احتمال دارد نشست ویژه این شورا در نیویورک به همین مناسبت برگزار شود.
پاشینیان در پارلمان ارمنستان نیز حضور یافت و برای قانونگذاران درباره درگیری‌های شدید با همسایه توضیحاتی ارائه داد و گفت ۴۹ سرباز ارمنستانی در جریان درگیری‌های شامگاه دوشنبه کشته شده‌اند. پاشینیان همچنین تماس‌های متعددی با روسای‌‌جمهور ایران، روسیه، فرانسه و وزیر خارجه ایالات متحده برقرار کرد. او در تماس‌های تلفنی با پوتین و مکرون درباره اقدامات تحریک‌آمیز و تهاجمی نیروهای مسلح آذربایجان علیه ارمنستان و لزوم واکنش سریع جامعه بین‌المللی به این رویداد صحبت کرد.
* حمایت یک‌جانبه آنکارا از باکو
سخنگوی دولت ترکیه دیروز در واکنش به دور تازه درگیری‌ها بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، بدون توضیحی درباره وضعیت دور تازه درگیری‌های قره‌باغ، حمایت آنکارا از باکو را تحت هر شرایطی اعلام داشت.
به گزارش ترند نیوز، خبرگزاری رسمی باکو، «ابراهیم کالین» سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه در توئیتی نوشت: «درگیری‌ها در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان نگران‌کننده است. با توجه به ادامه مذاکرات، ارمنستان باید از اقدامات تحریک‌آمیز خودداری کند. صلح و ثبات تنها بر اساس تمامیت ارضی و حقوق مشروع آذربایجان قابل دستیابی است. ترکیه در کنار آذربایجان است».
مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه این کشور نیز در این باره گفت: «ارمنستان باید اقدامات تحریک‌آمیز خود را متوقف کند و بر مذاکرات صلح و همکاری در چارچوب آشتی‌ای که با جمهوری آذربایجان به آن دست یافته است، متمرکز شود».
***
جنگ و صلح مداوم
مهدی فیض‌اللهی*: تبادل آتش جدید از سری درگیری‌های میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان این بار از شامگاه دوشنبه ۲۱ شهریور آغاز و تا صبح روز بعد ادامه یافت. این درگیری‌ها پس از آن با آتش‌بس مجدد بین طرفین پایان یافت اما چند ساعت بعد این آتش‌بس از طرف آذربایجان نقض شد. این بار اتفاق جدید جنگ، حمله آذربایجان به خود ارمنستان بود که در صورت ادامه‌دار یا پردامنه بودن برای آذربایجان قطعا تبعاتی خواهد داشت. باید توجه داشت قبلا درگیری‌ها در منطقه قره‌باغ اشغالی (آرتساخ) به وقوع می‌پیوست. چند روز قبل نیز به دنبال درگیری‌های مرزی، طرف آذری تهدید به انجام عملیات «قصاص 2» برای گرفتن انتقام کشته‌های خود از طرف ارمنی کرده بود.
مرکز درگیری‌ها در شهر کاپان، 30 کیلومتری مرز ایران بوده است که اخیرا سرکنسولگری ایران در این شهر به منظور جلوگیری از زیاده‌خواهی‌های آذربایجان و ترکیه، افتتاح شده بود. به دنبال این درگیری‌ها از هر ۲ طرف شاهد تلفات جانی سنگینی بوده‌ایم به طوری که طرف ارمنستانی تعداد کشته‌های خود را بیش از 100 نفر عنوان کرده است. به دنبال این تنش ارمنستان با رؤسای جمهور فرانسه، روسیه و ایران تماس برقرار کرده است و محور آذربایجان- ترکیه- اسرائیل نیز به نظر می‌رسد به دنبال باریک و باریک‌تر کردن مرزهای جنوبی ارمنستان باشند. آذربایجان از تحولات اخیر اوکراین به ضرر روسیه استفاده کرده و وارد درگیری شده است. در کنار آن و به دور از مرکز درگیری‌ها، در باکو، افکار عمومی به سمت اینکه مناطق جنوبی ارمنستان (سیونیک) جزو اراضی تاریخی جمهوری آذربایجان است، هدایت می‌شود.
پاشینیان در سخنرانی بعد از این درگیری از همزیستی مسالمت‌آمیز به جای امضای معاهده صلح با آذربایجان سخن گفته و ایجاد کریدور زنگزور را ناممکن دانسته است. به نظر می‌رسد این مواضع ارمنستان و پاشینیان به دنبال حمایت‌های برخی کشورهای منطقه‌ای و غیرمنطقه‌ای از آنها بوده است.
به دنبال این درگیری‌ها جمهوری اسلامی ایران نیز بر عدم تغییر ژئوپلیتیک منطقه تاکید کرده است. جمهوری اسلامی ایران همواره بعد از جنگ دوم قره‌باغ به تغییر ژئوپلیتیک منطقه حساس بوده و شاهد رزمایش نظامی نیز در همین ارتباط بودیم. امروز به دنبال درگیری‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان شواهد میدانی نشان می‌دهد تجهیزات و تسلیحات نظامی جمهوری اسلامی ایران به سمت مرزهای شمال غربی خود در حال انتقال است تا از هرگونه تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه قفقاز جنوبی جلوگیری به عمل آورد.
* کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه از دانشگاه شهید بهشتی