گروه اقتصادی: حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی  دیروز در رأس هیاتی بلندپایه از مقامات سیاسی و اقتصادی، به منظور شرکت در بیست‌و‌دومین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای وارد شهر سمرقند ازبکستان شد. پیش‌تر در شهریورماه سال 1400 ایران با حضور رئیس‌جمهور عضویت کامل این سازمان را به دست آورده بود و بررسی‌ها حاکی از آن است که پس از این اتفاق حجم مبادلات تجاری کشورمان با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای افزایش قابل توجهی پیدا کرده اما باز هم با نقطه مطلوب فاصله جدی دارد. 

به گزارش «وطن‌امروز»، ایران از زمان دستیابی به مقام ناظر در سازمان همکاری‌ شانگهای (SCO) در سال 2005، یکی از کشورهایی بود که به دنبال عضویت کامل در این پیمان بود. ایران با سخنرانی محمود احمدی‌نژاد در اجلاس سران شانگهای در 15 ژوئن 2006 میلادی تمایل خود را برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای نشان داد. اگرچه نخستین تلاش رسمی برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای در سال 2008 رد شد اما شهریور سال گذشته و 13 سال پس از آن تاریخ، جمهوری اسلامی ایران نهمین کشور عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای شد. پرواضح است عضویت دائم ایران در این پیمان، افق‌های اقتصادی بسیاری را پیش ‌روی ما قرار خواهد داد. 

اگر چه سازمان همکاری شانگهای در آغاز برای حل‌و‌فصل اختلافات مرزی و مبارزه با تروریسم و اقدامات جدایی‌طلبانه تأسیس شد اما به سرعت بحث انرژی به دلیل حضور شمار مهمی از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت و گاز جهان در آن به محور اصلی این سازمان تبدیل شد. سال 2001 اعضای سازمان همکاری شانگهای یک تفاهمنامه در زمینه همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای امضا کردند که پس از آن برنامه تجارت و توسعه چندجانبه در سال 2003 تصویب شد. این برنامه بعدا در اجلاس تاشکند در سال 2004 که 127 پروژه در آن تعریف شد، با جزئیات بیشتری مشخص شد. از این تعداد، 19 مورد مربوط به همکاری در زمینه انرژی، 20 مورد در زمینه حمل‌و‌نقل و بقیه مربوط به همکاری در زمینه‌های آموزش، علم و فناوری بود. در همان سال همچنین چین اعلام کرد مبلغ 900 میلیون دلار اعتبار صادراتی برای کشورهای آسیای مرکزی برای شروع سریع برنامه ارائه می‌دهد. این برنامه سرانجام در اجلاس سران دولت در مسکو (پاییز 2005) اجرا شد و نهادینه شدن همکاری بین‌بانکی و تجاری کشور‌های عضو افزایش یافت. تأمین انرژی بحث کلیدی امنیت ملی چین است و یافتن بازارهای جدید و مطمئن از جمله در خاورمیانه برای آن حیاتی است. از سوی دیگر روسیه نیز به دنبال یافتن بازارهای جدید برای فروش محصولات خود است و وقتی صحبت از همگرایی منافع و تقابل با نفوذ آمریکا پیش می‌آید، در عین رقابت استراتژیک با ایران، حاضر است بحث همکاری‌های گسترده با ایران در زمینه انرژی بویژه گاز و خطوط انتقال انرژی را پیش کشد. استقبال از ایده ایجاد «اوپک گازی» شاهد خوبی بر این مدعاست. ایران طبق آمارهای موجود، بیشترین ذخایر درجای نفت و گاز جهان را روی هم دارد که بشدت مورد نیاز چین و هند به عنوان ۲ عضو مهم پیمان شانگهای است؛ ضمن اینکه جمهوری اسلامی ایران پیمان‌های راهبردی با چین و همچنین هندوستان دارد. این روابط راهبردی می‌تواند در کنار همکاری‌های امنیتی پیمان شانگهای به عنوان یک مکمل ویژه برای سیاست نگاه به شرق ایران باشد. 

روسیه و چین از بدو تشکیل سازمان همکاری شانگهای همواره تلاش کرده‌اند از این سازمان برای تأمین منافع خود در حوزه انرژی بهره گیرند و چین در نظر دارد جاده قدیمی ابریشم را به جاده انرژی مبدل کند. تقویت حضور سازمان همکاری شانگهای در خاورمیانه به این سازمان اجازه می‌دهد ضمن همکاری با کشورهایی چون ایران، مرکز فعالیت‌های انرژی خود را به این منطقه منتقل کند و ضمن تأمین نیازهای انرژی اعضای مصرف‌کننده‌ای چون چین و احتمالا هند، آسان‌ترین و کوتاه‌ترین مسیر برای انتقال انرژی اعضای تولیدکننده خود در آسیای مرکزی به خلیج‌فارس و از طریق آن به دنیا را فراهم کند. 

 

* تداوم مسیر دیپلماسی اقتصادی و انرژی

مهدی صفری، معاون اقتصادی وزیر امور خارجه در تشریح جزئیات عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای گفته است: حضور ما به ‌عنوان عضو پس از این سفر مشخص خواهد شد. در این نشست حدود ۱۹ کشور حضور دارند. اگر شانگهای را حتی با ناظران مقایسه کنیم از لحاظ وزن، جمعیت و وسعت خاک و سهم اقتصادی قابل‌ مقایسه با جایی نیست. مثلا به لحاظ جمعیت هند و چین، از نظر انرژی ایران و روسیه و به لحاظ ترانزیت چین، روسیه و قزاقستان اعضای این پیمان هستند.وی با بیان اینکه در این اجلاس فارغ از مسائل مالی، 2 عامل اصلی یعنی ترانزیت و انرژی برای ما اولویت بالایی دارد، تصریح کرد: کشورهای چین، هند و پاکستان مصارف انرژی بالایی دارند و ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان هم از مشتریان انرژی ما هستند.

 سفر رئیس‌جمهور به سمرقند و آغاز پروسه تثبیت ایران در سازمان همکاری‌ شانگهای، تداوم مسیر دیپلماسی‌ای است که دولت سیزدهم ترسیم کرده است.

 

* رشد تجارت ایران با اعضای سازمان همکاری شانگهای در 5 ماه نخست 1401

داده‌های اعلام شده از روند تجارت ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از رشد 31 درصدی در 5ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه حکایت دارد.

بر اساس آمار گمرک، از ابتدای امسال تا پایان مردادماه ۲۱ میلیون و ۴۱۵ هزار تن کالا به ارزش ۱۷ میلیارد و ۵۶ میلیون دلار بین ایران و اعضای سازمان همکاری شانگهای تبادل شد که این میزان ۳۱ درصد بیشتر از ۵ ماه نخست سال قبل بوده است.

بر اساس آمار گمرک، سهم صادرات کالای ایرانی به کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در ۵ ماه نخست امسال ۱۷ میلیون و ۳۸۱ هزار تن کالا به ارزش ۹ میلیارد و ۷۸ میلیون دلار بود که رشد ۱۰ درصدی داشته و واردات از این کشورها نیز در این مدت، با رشد ۶۸ درصدی به ۴ میلیون و ۳۴ هزار تن کالا به ارزش ۷ میلیارد و ۹۷۸ میلیون دلار رسیده است. سیدروح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک درباره میزان صادرات به هر یک از اعضای سازمان همکاری شانگهای گفت: چین با خرید ۶ میلیارد و ۷۲۲ میلیون دلار (رشد ۱۴ درصدی)، هند با ۷۲۹ میلیون دلار (رشد ۲۰ درصدی)، افغانستان با ۶۴۱ میلیون دلار (کاهش ۲۵ درصدی)، پاکستان با ۴۷۵ میلیون دلار (رشد ۱۳ درصدی) و روسیه با ۲۹۱ میلیون دلار (رشد ۳۲ درصدی) در رتبه‌های اول تا پنجم مقاصد صادراتی ایران به اعضای سازمان همکاری شانگهای قرار دارند.

بعد از روسیه، ازبکستان با خرید ۸۸ میلیون دلار، قزاقستان با 61.2 میلیون دلار، تاجیکستان با 45.6 میلیون دلار، قرقیزستان با 18.4 میلیون دلار، بلاروس با 7.2 میلیون دلار و مغولستان با ۱۵۶ هزار دلار، در رتبه‌های ششم تا یازدهم قرار دارند.

سخنگوی گمرک درباره میزان واردات از کشورهای عضو شانگهای هم گفت: چین با فروش ۵ میلیارد و ۵۱۸ میلیون دلار (رشد ۵۳ درصدی)، هند با یک میلیارد و ۱۵۹ میلیون دلار (رشد ۱۴۲ درصدی)، روسیه با ۷۱۵ میلیون دلار (رشد ۵۰ درصدی)، پاکستان با 429.3 میلیون دلار (رشد ۳۷۵ درصدی) و قزاقستان با 78.4 میلیون دلار (رشد ۱۷۴ درصدی)، 5 کشور اول فروشنده کالا به ایران در بین اعضای سازمان همکاری شانگهای در این ۵ ماه بودند.

وی افزود: ازبکستان با فروش 32.5 میلیون دلار، تاجیکستان با 26.2 میلیون دلار، افغانستان با 10.4 میلیون دلار، بلاروس با 3.9 میلیون دلار، قرقیزستان با 2.7 میلیون دلار و مغولستان با 1.3 میلیون دلار در رتبه‌های ششم تا یازدهم فروش کالاهای مورد نیاز به کشورمان در بین اعضای سازمان همکاری شانگهای قرار دارند.

سبد صادرات کالاهای ایران به مجموعه کشورهای عضو پیمان شانگهای بسیار متنوع است که شامل انواع ماهی و محصولات دریایی، سبزیجات، میوه، پارچه و مصنوعات نساجی، انواع ماشین‌آلات صنعتی و کشاورزی، لوازم خانگی، فرش و گلیم، محصولات پتروشیمی و پسته و آجیل می‌شود و محصولات وارداتی نیز اغلب مواد اولیه صنعتی، قطعات ماشین‌آلات، گوشت، دارو، محصولات شیمیایی، تجهیزات پزشکی، قطعات و لوازم یدکی خودرو، انواع پارچه و مصنوعات هستند. 

 

* ایران؛ حلقه وصل پروژه‌های زیرساختی

باید توجه داشت صرف عضویت در این پیمان برای بهبود دیپلماسی اقتصادی کشور کافی نیست و برای ایجاد فرصت‌های بزرگ اقتصادی لازم است با هر یک از کشورهای عضو نیز روابط دوجانبه قوی برقرار شود که انعقاد موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی، کاهش منطقی نرخ‌های تعرفه‌ای بویژه از سوی ایران و همگرایی در نرخ‌های تعرفه کالایی، شناخت دقیق بازارهای هدف به منظور گسترش صادرات غیرنفتی، رفع موانع سرمایه‌گذاری خارجی کشورهای عضو شانگهای در صنایع بالادستی ایران و پیگیری اجرای تفاهمنامه همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین از طریق ایجاد پروژه‌های درون‌‌سازمانی شانگهای از جمله ابزارهای آن می‌تواند باشد.