کد خبر: 253175تاریخ: 1401/6/27 00:00
گزارشی از رونق هنرهای آیینی و عاشورایی در اربعین حسینی
اجراهای منظم آیینه‌داران آفتاب
محمد‌علی میرزایی: هنرهای آیینی و عاشورایی در مراسم اربعین حسینی رونق عجیب و غریبی دارد و بی‌تردید امسال را باید در رونق هنرهای آیینی و عاشورایی کشور یک سال ویژه دانست. بعد از سال‌ها کنج عزلت‌نشینی و به محاق رفتن مهم‌ترین و بااصالت‌ترین هنر نمایش کشور، امسال شاهد رونق دوباره هنرهای آیینی و عاشورایی هستیم. برپایی برنامه‌هایی چون «اربعین فراتر از کلام» و «کاروان آیینه‌داران آفتاب» آن هم در وسعت گسترده چون ثبت تاریخی اجراهای هفت ساعت و استقرار گروه‌های عاشورایی در شهرها و پایانه‌های مرزی کشور بی‌تردید نشان از اهمیت ویژه احیای دوباره این هنر دارد؛ هنری که به گواه بسیاری از پیشکسوتان و پژوهشگران داخلی و بین‌المللی با دارا بودن ظرفیت بی‌همتا و علاقه‌مندان بی‌شمار‌شان در سطح کشور و دنیا، سالیان سال بود که از سوی مسؤولان مربوطه چندان به آن توجهی نشده و عملا به هنری زینتی برای پر کردن بیلان‌های کاری تبدیل شده بود، در حالی که امسال با روی کار آمدن دولت سیزدهم و نوع نگاه و سیاست‌های اعمال‌شده در حوزه فرهنگ و هنر کشور شاهد برپایی مجالس و رویدادهای بزرگ و وسیع هنرهای آیینی و عاشورایی هستیم که قطع به یقین یکی از عمده دلایل آن تعهد همراه با تخصص مدیران و مسؤولان دستگاه‌های مربوط است که سال 1401 را بدل به سال رشد و شکوفایی مجدد آن کرده است.
کاظم نظری، مدیرکل هنرهای نمایشی کشور درباره برنامه‌های اربعینی و برنامه «اربعین، فراتر از کلام» که در سراسر کشور بویژه در پایانه‌های مرزی کشور اجرا شد به «وطن‌امروز» می‌گوید: اداره کل هنرهای نمایشی، وظیفه خود می‌دانست در کنار همه عزاداران و عزیزانی که در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنند و همچنین جاماندگان این مراسم برای سوگواری امام حسین(ع)، برنامه‌ریزی داشته باشد. به همین منظور با طراحی رویداد «اربعین، فراتر از کلام» برای برگزاری اجراهای آیینی و عاشورایی در مرزهای کشور، از یک ماه پیش شورای سیاست‌گذاری با حضور مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های ایلام کرمانشاه، خوزستان، کردستان و منطقه آزاد اروند تشکیل شد تا بتوانیم با برنامه‌ریزی دقیق و روشن، گروه‌های نمایشی را به مناطق مرزی اعزام کنیم. گروه‌های نمایشی با برنامه‌ریزی مشخص در دهلران، مهران، کرمانشاه، مرز خسروی، اسلام‌آباد غرب، خوزستان، مرز چزابه، سوسنگرد، هویزه، مدخل‌های ورودی تردد زوار در شهر اندیمشک، منطقه آزاد اروند، مرز شلمچه، خرمشهر و آبادان، کردستان، مریوان، مرز باشماق، سلیمانیه و کرکوک عراق برنامه اجرا کردند.
مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی کشور همچنین در تشریح دومین برنامه اربعینی هنرهای نمایشی کشور گفت: برای جاماندگان اربعین حسینی در استان تهران، برنامه‌ای با عنوان «آیینه‌داران آفتاب» در نظر گرفته شد که این برنامه روز شنبه 26 شهریور از میدان امام حسین(ع) تا حرم عبدالعظیم حسنی(ع) به صورت کارناوال متشکل از 150 هنرمند از سراسر ایران با اجرای برنامه‌های جذاب نمایشی بود. «آیینه‌داران آفتاب» شامل 4 موکب تشکیل‌شده از موکب هنرهای آیینی با حضور هنرمندان و پیشکسوتان عرصه هنرهای نمایشی بود که به نقالی، پرده‌خوانی، مقتل‌خوانی و روایتگری پرداختند. «آیینه‌داران آفتاب» در قالب کارناوال‌های حرکتی برای نخستین‌بار در پیاده‌روی اربعین حسینی اتفاق افتد و جایگاه خاصی در حوزه هنرهای دینی دارد.
همچنین امیرحسین شفیعی، طراح و مدیر اجرایی «آیینه‌داران آفتاب» که همزمان با پیاده‌روی اربعین حسینی از میدان امام حسین(ع) تا حرم عبدالعظیم حسنی(ع) برگزار شد، درباره این رویداد گفت: بعد از اذان صبح و همزمان با اربعین حسینی(ع)، کاروان «آیینه‌داران آفتاب» کار خود را با حضور ۱۵۰ هنرمند تئاتر آیینی از میدان امام حسین(ع) آغاز کرد. این هنرمندان در ۴ موکب سیار تعزیه، هنرهای نمایشی، روایتگری و آیین‌های عاشورایی به اجرای آثار خود در میان مردم پرداختند. وی ادامه داد: در کنار ۴ موکب سیار، بازسازی کاروان اسرای کربلا را هم داشتیم. رویداد «آیینه‌داران آفتاب» باعث شد خیلی از هنرمندان به عنوان عاشقان امام حسین(ع) ادای دین کنند.
وی روز گذشته در گفت‌وگو با مهر متذکر شد: امروز متوجه شدم که چقدر از ظرفیت رویدادهایی نظیر پیاده‌روی اربعین حسینی برای هنرهای نمایشی غافل هستیم. این کارگردان تئاتر تصریح کرد: در حوزه تئاتر دینی هزینه بسیار می‌شود ولی درست هزینه نمی‌شود. تجربه «آیینه‌داران آفتاب» به من نشان داد که باید با نگاه خلاقانه‌تری به سمت تئاتر دینی و اجرای آن برویم. تأثیرگذاری و گستردگی رویدادی همچون پیاده‌روی اربعین حسینی بسیار زیاد است و حضور هنرمندان و اجراهای دینی و آیینی در این رویداد بزرگ، تأثیرگذاری بسیار بالاتر و برقراری ارتباط بیشتر با مردم و اقشار مختلف جامعه را به همراه دارد.
شفیعی در پایان سخنان خود تأکید کرد: آنچه برای تئاتر دینی هزینه می‌شود بخشی از بودجه تئاتر کشور است که باید به درستی و با نگاه خلاقانه‌تری نسبت به گذشته و با استفاده از ظرفیت‌هایی همچون پیاده‌روی اربعین حسینی یا رویدادهایی اینچنینی هزینه شود. من که سال‌ها در عرصه تئاتر محیطی و میدانی فعالیت کرده‌ام، هرگز در چنین شرایط و جوی که در پیاده‌روی اربعین حسینی تجربه می‌کنم، قرار نگرفته بودم. در چنین رویداد بزرگی، مردم همراه و تشنه کارهای هنری هستند.
***
تعزیه تدریس شود
احمد عزیزی، هنرمند باسابقه تعزیه‌خوان کشورمان از مردم خواست همزمان با اربعین امام حسین(ع) برای سلامتی علاءالدین قاسمی، دیگر هنرمند شناخته‌شده تعزیه‌خوان که مدتی است در بستر بیماری است، دعا کنند. این هنرمند در ادامه خواستار اختصاص مکانی ثابت برای اجرای تعزیه و راه‌اندازی دانشگاه تعزیه شد. عزیزی که همزمان با اربعین امام حسین(ع) در کارناوال تعزیه اجرا داشت، حمایت ارگان‌ها را از تعزیه راضی‌کننده دانست و گفت: امسال ارگان‌ها کم تعزیه برگزار نکردند. گروه‌های تعزیه‌خوان در سازمان فرهنگی- هنری شهرداری، پهنه رودکی، تکیه شوفرها که بعد از ۸۰ سال همچنان تعزیه اجرا می‌شود، در فضای باز تئاترشهر و... به اجرای برنامه پرداختند. او که در روزهای آتی در امامزاده عبدالله و در محوطه باز تئاترشهر هم اجرا دارد، به ایسنا گفت: به هر حال در این سال‌ها تعزیه بیشتر در مناسبت‌های ماه‌های محرم و صفر، رمضان و فاطمیه اجرا می‌شود و در طول سال جای ثابت برای اجرای آن نداریم. این عضو هیات‌مدیره انجمن تعزیه ایرانیان در ادامه اظهار داشت: مدتی است در تلاشیم جایی را برای اجرای هفتگی تعزیه اعم از عاشورایی و غیرعاشورایی در اختیار بگیریم ولی هنوز موفق نشده‌ایم و هیچ ارگانی چنین مکانی در اختیار ما قرار نداده است. عزیزی که سابقه همکاری و دوستی با علاءالدین قاسمی، دیگر هنرمند باسابقه تعزیه را دارد، در ادامه سخنان خود برای او آرزوی تندرستی کرد و افزود: زمانی که بچه‌خوانی می‌کردم، آقای قاسمی، جوان برومندی بود با صدا و چهره‌ای زیبا که علی‌اکبر خوانی می‌کرد. به مرور من علی‌اکبرخوان شدم و او شهادت‌خوان و خیلی با هم کار کردیم. سال ۷۰ در جشنواره آوینیون فرانسه با هم شرکت کردیم. گروهی منتخب از سوی مرکز هنرهای نمایشی بودیم که ما را برای شرکت در آن جشنواره دعوت کردند. او در فرانسه حُر را به نحو احسن اجرا کرد و من هم ابوالفضل را و استقبال خوبی هم از اجراها شد. عزیزی درباره دیگر ویژگی‌های قاسمی چنین گفت: صدای بسیار گیرا و پرطنینی دارد و چهره‌ای زیبا برای شهادت‌خوانی. اسب‌سواری‌اش، جنگش و حرکاتش بسیار زیباست و مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مثل بعضی تعزیه‌خوانان نیست که فقط به تعزیه عاشورایی تسلط دارند، بلکه او به تعزیه غیرعاشورایی هم مسلط است؛ چنانکه در سریال «شب دهم» کار حسن فتحی سرپرست گروه تعزیه بود و خودش هم نقش خوبی داشت و من نیز در این سریال نقشی داشتم که خوشبختانه این سریال همچنان درخشان است.