مهدی هاشم‌زاده: سیاست خرید تقاضا یا همان «BUY DEMAND» یکی از سیاست‌های بسیار مهم کشورهای نفتی برای توسعه روابط اقتصادی - سیاسی‌شان با دیگر کشورهای دنیاست. این سیاست به دنبال ارتباط متقابل کشورهای نفتی با دیگر کشورهای تقاضاکننده نفت است. با سرمایه‌گذاری کشورهای نفتی در زیرساخت‌های پالایشی یا پتروپالایشی کشورهای هدف، علاوه بر توسعه روابط اقتصادی و سیاسی، بازار فروش نفت نیز تضمین خواهد شد و از این طریق علاوه بر سهامداری کشورهای نفتی در زیرساخت‌های نفتی کشورهای مقصد، یک بازار تضمینی از طریق سیاست خرید تقاضا برای کشورهای نفتی ایجاد خواهد شد. این راهکار مهم و بزرگ البته در ابتدا نیازمند سرمایه‌گذاری بالایی است و برای ساخت نیز زمان بسیار بالایی را خواهد برد. کشورهایی مثال عربستان و کویت از طریق سیاست خرید تقاضا، بازار نفت بسیار زیادی را برای خود ایجاد کرده‌اند و وابستگی متقابل بالایی نیز در بازارهای نفت خام خود ایجاد کرده‌اند؛ سیاستی که تاکنون نسبت به آن غفلت بزرگی شده بود و نتیجه آن، اثرپذیری بسیار زیاد فروش نفت خام ایران از تحریم‌های آمریکا بود. 

حال دولت سیزدهم از ظرفیت بازارسازی تضمینی نفت و سیاست خرید تقاضا در بازارهای نفتی کشورهای همسو استفاده و به سرمایه‌گذاری متقابل در زیرساخت‌های انرژی کشور مقصد اقدام کرده است. اما شاید این سوال پیش بیاید ایران که از نظر مالی دچار مشکلات جدی است چگونه سرمایه‌گذاری انجام داده است؟ اینجاست که نقش کلیدی صادرات خدمات فنی - مهندسی دانش‌بنیان در حوزه انرژی مشخص می‌شود. 

ایران به جای سرمایه‌گذاری نقدی، از طریق صادرات خدمات فنی - مهندسی به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی اقدام کرده است. دولت سیزدهم در مهم‌ترین اقدام خود در حوزه انرژی، اقدام به بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال و با ظرفیت بسیار پایین‌تر از ظرفیت اسمی خود کرده است و از طریق صادرات خدمات فنی- مهندسی علاوه بر بازسازی پالایشگاه کشور هدف، خوراک ورودی پالایشگاه را نیز منطبق بر نفت خام ایران تعبیه خواهد کرد. بدین ترتیب علاوه بر صادرات خدمات فنی - مهندسی دانش‌بنیان، زمینه صادرات نفت خام ایران و تبدیل نفت خام به فرآورده‌های نفتی از طریق پالایشگاه‌های فراسرزمینی را فراهم خواهد کرد. 

همه این عوامل در حالی است که اگر تخصص جوانان ایرانی و توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه خدمات فنی- مهندسی تجهیزات پالایشی در کشور وجود نداشت، ایران به هیچ‌وجه امکان سرمایه‌گذاری و سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی کشورهای همسو را پیدا نمی‌کرد. حالا با عقد نخستین قرارداد پالایشگاه‌داری فراسرزمینی، نه تنها ایران در بعد بین‌الملل با روابط دیپلماتیک بسیار بهتری نسبت به قبل روبه‌رو است، بلکه صادرات ایران به ونزوئلا از ابتدای دولت سیزدهم از 20 هزار بشکه در روز به 200 هزار بشکه در روز رسیده است و جایگزین نفت صادراتی، ایران فرآورده نفتی دریافت می‌کند و جایگزین خدمات فنی- مهندسی صادراتی نیز در پالایشگاه‌های فراسرزمینی سهامدار شده است. 

این راهکار جدید که ایران با صادرات خدمات فنی- مهندسی به بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشورهای همسو اقدام می‌کند، یک سیاست بسیار مهم و جدید است که در بسیاری از کشورهای تحریمی این امکان را به ایران خواهد داد از سرمایه‌گذاری مستهلک شده اولیه کشورهای تحریمی برای تبدیل کردن آن پالایشگاه‌های ساخته شده به یک پالایشگاه فراسرزمینی سازگار با نفت خام ایران برای خوراک ورودی استفاده کند و این مهم تنها و تنها با صادرات خدمات فنی- مهندسی دانش‌بنیان به وقوع پیوسته است؛ برای همین اهمیت تداوم و توسعه و همچنین بومی‌سازی خدمات فنی- مهندسی در دیگر رشته‌ها نظیر ماشین‌آلات و دیگر بخش‌های راهبردی صنعتی، بسیار اهمیت پیدا می‌کند. صنعت پالایشی ما به دلیل تحریم‌های آمریکا، با هزینه‌های فراوان مجبور به خودکفایی شد و در حال حاضر به حدی از توانمندی رسیده است که یک استراتژی جدید پیش‌ پای جمهوری اسلامی ایران قرار می‌دهد که به بی‌اثر کردن تحریم‌ها بپردازد. اگر چنین رویکردی برای کشور ما نیز در بقیه بخش‌ها از طریق سیاست‌گذاری موثر در بخش‌های مختلف از جمله تعرفه‌گذاری بر صادرات رخ دهد، می‌تواند به توسعه صنعتی کشور و همچنین رسیدن به خودکفایی کامل در صنایع مختلف کمک کند. 

 

* بازاریابی نفتی با توسعه صادرات خدمات فنی- مهندسی

نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با «وطن‌امروز»، درباره راه‌اندازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی گفت: مساله‌ای که در دولت سیزدهم با جدیت دنبال شد، استفاده از بازارهای منطقه‌ای برای فروش نفت یا فرآورده‌های نفتی بود. صادرات خدمات فنی- مهندسی ایرانی در زمینه توسعه بازارهای صادراتی بسیار مهم بوده و در این دولت نیز مورد تاکید قرار گرفته است. عباس مقتدایی اظهار کرد: با توجه به اینکه می‌توانیم در تولید بنزین اقدامات مفیدی انجام دهیم و تکنولوژی‌های مربوط را به دست آورده‌ و بومی‌سازی کرده‌ایم، در این جهت توانمندی‌های ویژه‌ای داریم؛ مثلا نفتی که ایران به آمریکای لاتین و برخی کشورهای آن منطقه می‌فروشد، می‌تواند در قالب فرآورده در آنجا تبدیل به سطح بالاتری از خلق ارزش شود و پس از آن در همان منطقه نیز به فروش برسد. وی افزود: نمونه اجرای این سیاست آن چیزی است که در کشور ونزوئلا در حال اجرایی شدن است. ما می‌توانیم با استفاده از ظرفیت‌های همان منطقه، با صادرات خدمات فنی- مهندسی و استفاده از ظرفیت پالایشی کشور ونزوئلا، نفت خام را تبدیل به بنزین و فرآورده‌های نفتی کنیم. مقتدایی افزود: این امر در مباحث پتروشیمی هم قابل تسری است، به همین جهت وزارت نفت در ماه‌های گذشته در این باره اقدامات مفیدی انجام داده است. گزارشی که وزیر نفت به کمیسیون امنیت ملی در روزهای اخیر داد، حکایت از این دارد که ما می‌توانیم به جای خام‌فروشی به فکر انتقال مواد خام به مناطقی دیگر و تبدیل آن به فرآورده‌ها و ایجاد ارزش افزوده و جذب بازار جدید برای مواد خام یا معدنی ایران باشیم. نماینده مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: قدم‌های مقدماتی در این جهت برداشته شده است اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم و اکنون ما با تقویت دیپلماسی همسایگی حتی می‌توانیم در زمینه سوآپ برخی منابع هم اقدام کنیم؛ کاری که در زمینه تولید انرژی برق هم شد. 

 

* فاصله گرفتن از خام‌فروشی با صادرات خدمات فنی- مهندسی

عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی هم در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» گفت: بهترین راهکار این است که به سمت تولید فرآورده‌های نفتی گام برداریم و از خام‌فروشی نفت دور شویم. هر چقدر بتوانیم در این زمینه پیشرفت کنیم، توانمندی خود را برای خنثی‌سازی تحریم‌ها بالا می‌بریم و تحریم‌پذیری نفت را کاهش می‌دهیم. علیرضا پاک‌فطرت گفت: باید به گونه‌ای سیاست‌گذاری شود که انرژی‌های تجدید‌ناپذیر به فرآورده تبدیل شود، بدین ترتیب ضمن تامین نیازهای داخلی، می‌توانیم به صادرات بدون دغدغه تحریم هم بپردازیم. وی ادامه داد: باید تولید دانش‌بنیان و با ارزش افزوده در بخش انرژی در دستور کار قرار بگیرد. همان‌طور که مقام معظم رهبری فرموده‌اند، باید به سمت تولیدات دانش‌بنیان برویم. پاک‌فطرت در ادامه گفت: صدور خدمات فنی- مهندسی کشور در حوزه انرژی و همکاری با پالایشگاه‌های فراسرزمینی می‌تواند مزایای بیشماری برای‌مان داشته باشد. ما باید به سمت صادرات فناوری حرکت کنیم و این روش مناسبی برای ارتباط با دیگر کشورهاست. در قبال صادرات خدمات فنی- مهندسی، سهام پالایشگاه‌های فراسرزمینی را دریافت خواهیم کرد و بدین ترتیب نفت خام ایران نیز به فرآورده‌های نفتی تبدیل خواهد شد که غیرقابل تحریم است و خنثی‌سازی تحریم‌ها نیز به وقوع می‌پیوندد. وی افزود: لبنان، سوریه و عراق مقاصد بسیار مناسبی برای صادرات خدمات فنی در حوزه انرژی هستند. البته هم‌اکنون هم ارتباط بسیار مناسبی ایجاد شده اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی است.