گروه بین‌الملل: ابتکار رژیم سعودی در ارائه طیف متنوعی از اپلیکیشن‌های عمومی و به ظاهر ساده اما همراه با امکاناتی که جاسوسی شهروندان سعودی از یکدیگر را تسهیل می‌کند، این گزاره را تقویت می‌کند که آل‌سعود در قالب پروژه‌هایی نظیر شهر هوشمند «لاین»، به دنبال جاسوسی از شهروندانش است. 

عربستان سعودی به طور خاص از زمان روی کار آمدن محمد بن‌سلمان به عنوان ولیعهد این کشور، تلاش‌های زیادی انجام داده تا تصویری مدرن را از خود به جهانیان نشان دهد. در این چارچوب، بن‌سلمان با معرفی خود به عنوان مهندس اصلی این پروژه و دستور کار، جدا از پیاده‌سازی برخی اصلاحات ظاهری در جامعه عربستان و تلاش جهت جلب توجه افکار عمومی و دولت‌های غربی، اجرایی کردن برخی پروژه‌های جاه‌طلبانه و توسعه بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن را در دستور کار خود قرار داده است. با این همه، آنچه مخصوصا در ماه‌های اخیر توجهات زیادی را بویژه از سوی برخی منتقدان رژیم سعودی در سطح منطقه به خود جلب کرده، استفاده رو به رشد این رژیم از ابزارهای فناوری اطلاعاتی و ارتباطی و برخی نرم‌افزارهای (اپلیکیشن‌ها) عمومی جهت جاسوسی از شهروندان سعودی است؛ موضوعی که به طور خاص درباره پروژه جاه‌طلبانه رژیم سعودی با نام تاسیس شهر هوشمند لاین، ابعاد جدی به خود می‌گیرد و موجب شده برخی ناظران و تحلیلگران، از آغاز فصلی جدید از جاسوسی رژیم سعودی از شهروندان این کشور تحت شعار به ظاهر زیبای پیاده‌سازی مدرنیزاسیون در عربستان خبر دهند. در ادامه به طور ویژه برخی ابعاد این پروژه‌های جاسوسی به نحوی دقیق‌تر مورد واکاوی و اشاره قرار می‌گیرد. 

1- رژیم سعودی و تشویق جاسوسی شهروندان عربستانی از یکدیگر

یکی از رویه‌ها و دستورکارهای قابل توجهی که رژیم سعودی بتازگی در لوای مدرنیزاسیون و پیشبرد پروژه‌های فناورانه خود در این کشور در پیش گرفته، تشویق جاسوسی شهروندان سعودی از یکدیگر است. در این راستا شاهد اوج‌گیری قارچ‌گونه شمار زیادی از اپلیکیشن‌های دولتی هستیم که در قالب آنها این دستور کار از قابلیت عملیاتی شدن برخوردار می‌شود. 

یکی از نرم‌افزارهای مهم در این رابطه، نرم‌افزاری با نام «کلّنا امن» است. عنوان این نرم‌افزار به این معناست که «ما همه نیروهای امنیتی هستیم». این نرم‌افزار تاکنون بیش از یک میلیون مرتبه در Google Play دانلود شده است. رژیم سعودی بر اساس آنچه خود می‌گوید، این نرم‌افزار را جهت گزارش سریع روند خدمت‌رسانی به مردم این کشور در مواردی نظیر گزارش تصادفات رانندگی، به سعودی‌ها عرضه کرده است. با این حال، در عمل، گروه‌های حقوق بشری تاکید دارند رژیم عربستان در این نرم‌افزار، امکاناتی را تعبیه کرده است که مخالفان و منتقدان آن را به نحو قابل توجهی هدف پیگرد و جاسوسی قرار می‌دهد. 

به عنوان مثال در قالب این نرم‌افزار، امکان پرچم‌گذاری توئیت‌ها برای کاربران فراهم شده است؛ مساله‌ای که موجب شده برخی استفاده‌کنندگان از این نرم‌افزار، با حضور در محیط توئیتر و مشاهده توئیت‌های انتقادی از دولت عربستان از سوی برخی هموطنان خود، آنها را پرچم‌گذاری و در همان نرم‌افزار برای نهادهای حکومتی رژیم سعودی ارسال کنند. 

در این راستا، بسیاری از ناظران و تحلیلگران بر این باورند احکام سنگین اخیر صادر شده علیه «سلما الشهاب» و «نورا بنت سعید القحطانی» 2 زن عربستانی که صرفاً به دلیل توئیت‌زنی انتقادی علیه رژیم سعودی به ترتیب به 34 و 45 سال حبس محکوم شدند، با استناد به گزارشاتی بوده که علیه آنها در همین نرم‌افزار (کلّنا امن) ارائه شده است. در این میان، مواردی نظیر مبهم بودن حوزه تعریف جرم در دستگاه قضایی عربستان نیز موجب شده سعودی‌ها براحتی بتوانند دستور کارهای خود را در اعلام جرم علیه منتقدان به پیش ببرند و عملا هر اقدامی را علیه خود به مثابه یک جرم سنگین امنیتی در نظر گیرند و با آن برخورد جدی داشته باشند. 

جدا از نرم‌افزار کلّنا امن، شاهد ظهور طیف دیگری از نرم‌افزارها نظیر توکلنا، بلاغ و Absher نیز هستیم که در قالب تمام آنها به ترتیب با طرح ایده‌ها و دستور کارهای زیبا نظیر رهگیری شیوع ویروس کرونا در عربستان، مبارزه با کارمندان مفسد دولتی در این کشور یا حمایت از کارگران خارجی در عربستان، زمینه‌ لازم جهت جاسوسی نظام‌مند از شهروندان سعودی در محیط اجتماعی این کشور فراهم می‌شود و فضای اجتماعی در عربستان بسته و بسته‌تر می‌شود. 

نکته اساسی در این میان آن است که سعودی‌ها در تریبون‌های عمومی خود از یک سو به طور ضمنی لو دادن منتقدان خود را به مثابه یک وظیفه ملی به مردم معرفی می‌کنند و از سوی دیگر، عدم همراهی آنها در این زمینه را خیانت و نوعی همدستی ارزیابی کرده و عملا تهدید می‌کنند با افرادی که در موارد مذکور سکوت کنند نیز برخورد قهری و قضایی خواهند کرد. 

2- جاسوسی سیستماتیک سعودی‌ها در قالب شهر هوشمند «لاین»

یکی از پروژه‌های جاه‌طلبانه رژیم سعودی و شخص محمد بن سلمان در عربستان سعودی که صدها کارگر در شرایط کنونی روی آن کار می‌کنند و ادعا می‌شود هیچ نمونه مشابه خارجی هم برای آن وجود ندارد، تاسیس شهر هوشمند «لاین» در صحرای شمال غرب عربستان است که به مثابه بخشی از پروژه بزرگ «نئوم» (پروژه‌ای 500 میلیارد دلاری)، منابع مالی قابل توجهی را از صندوق ثروت ملی سعودی‌ها دریافت می‌کند. 

قرار است زندگی در این شهر با فناوری‌های سطح بالا همراه باشد و به جلوه‌ای عینی از پیشبرد دستور کار مدرنیزاسیون در عربستان تبدیل شود. با این همه یک نکته در این میان موجب بدبینی بسیاری از ناظران و تحلیلگران نسبت به کلیت این پروژه شده و آن هم این مساله است که ساکنان شهر لاین باید اطلاعات خود را به صورت تمام و کمال در نرم‌افزار مدیریتی این شهر بارگذاری کنند. جدا از این مساله، در خود شهر لاین نیز مجموعه‌ای از امکانات فناورانه نظیر دوربین‌های تشخیص چهره و استفاده از برخی سنسورهای دیگر، زمینه را جهت جمع‌آوری اطلاعات از شهروندان این شهر فراهم می‌کند. در این میان، مسؤولان سعودی اعلام کرده‌اند افراد می‌توانند در ازای تسلیم اطلاعات خود به نرم‌افزار مدیریتی شهر لاین، پول نیز دریافت کنند. در این راستا، نکته اساسی این است که یک رژیم سیاسی نظیر رژیم عربستان که سابقه‌ای تیره در مباحث حقوق بشری دارد، کاملا مستعد آن است که از اطلاعات افراد سوءاستفاده و از آنها در چارچوب‌های منفی استفاده کند. پایگاه خبری میدل‌ایست مانیتور در گزارشی ضمن اشاره به روندهای مخفی جاسوسی رژیم سعودی از شهروندان این کشور در قالب پروژه احداث شهر هوشمند لاین، به طور خاص این شهر را پروژه‌ای می‌داند که به نحوی سیستماتیک زمینه را جهت افشای اطلاعات شخصی افراد نزد مقام‌های سعودی و متعاقبا سوءاستفاده آنها از این اطلاعات فراهم می‌کند؛ موضوعی که انتقاد بسیاری از فعالان عرصه حقوق بشر در عربستان را نیز برانگیخته است. در این میان هیچ امکان خاصی نیز وجود ندارد که بتواند این تضمین را به شهروندان شهر لاین بدهد که رژیم سعودی از اطلاعات آنها سوءاستفاده نخواهد کرد. در این راستا، طرح این ایده از سوی سعودی‌ها که افراد در ازای دریافت پول می‌توانند اطلاعات خود را بفروشند نیز، فاجعه‌ای تمام‌عیار است و عملا خرید و فروش اطلاعات و استفاده بدون مسؤولیت رژیم سعودی از اطلاعات شخصی انسان‌ها را مشروعیت‌بخشی می‌کند؛ مساله‌ای که البته به تایید بسیاری از کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات نیز رسیده و حاکی از ابعاد جدی و پشت‌ پرده طرح‌های جاسوسی رژیم سعودی در پس پروژه به اصطلاح مدرنیزاسیون این کشور است.