احمدرضا انصاری‌پور: در طول 34 سالی که از پذیرش قطعنامه 598 می‌گذرد، مستندسازان، سینماگران و دیگر هنرمندان از پای ننشسته‌اند و دست به خلق آثار ماندگار و موفقی زده‌اند و هر کدام به شیوه خود، گوشه‌ای از حماسه‌آفرینی‌ها، مظلومیت‌ها و از خودگذشتگی‌های مدافعان وطن را به نمایش درآورده‌اند اما حوزه دفاع‌مقدس در این سال‌ها تنها قائل به یک ژانر بود که ترکیبی از تاریکی جنگ و جور ظالمان و همچنین روشنایی و معنویت گام نهادن در مسیر شهادت را به تصویر می‌کشید. فارغ از لزوم و اهمیت این ژانر، ذائقه‌سازی و ایجاد تنوع در این حوزه، موضوعی است که تا به امروز مورد غفلت واقع شده بود. 

به گزارش «وطن‌امروز»، از همان روزی که شهید آوینی نخستین مستندها را از جنگ تحمیلی فیلمبرداری می‌کرد تا امروز، هنر دفاع‌مقدس به عنوان یک زیرژانر تعریف شد که ذیل ژانر جنگی قرار می‌گرفت. این نگاه تک‌بعدی به دفاع‌مقدس در این سال‌ها ادامه داشت و همه کارهایی که در این حوزه انجام شد، آثار «دفاع مقدسی» نام گرفت اما دفاع‌مقدس ابعاد گوناگونی دارد که پرداختن به هر کدام از آنها می‌تواند جنبه پنهان‌مانده‌ای از رزمندگی در جبهه‌ها را آشکار کند. دفاع‌مقدس خود می‌تواند به چندین زیرمجموعه تقسیم شود و می‌توان با این تقسیم‌بندی، هنر دفاع‌مقدس را تبدیل به حوزه‌ای کرد که می‌تواند خود به تنهایی به ذائقه‌های گوناگون پاسخ دهد. یکی از این زیرمجموعه‌ها طنز دفاع‌مقدس است. طنزپردازی دفاع‌مقدس، کار آسانی نیست و عدم ورود به این حوزه در این سال‌ها، می‌تواند با دلایل گوناگونی از جمله باریکی مرز شوخی و تمسخر توجیه شود. گروه مستند بنیاد فرهنگی روایت فتح اما این ریسک را پذیرفته و با خط‌شکنی در حوزه طنز دفاع‌مقدس، ۴ مستند «جنگ و لبخند»، «کمپانی روحیه»، «لبخند بزن رزمنده» و «رفیق» را آماده پخش از شبکه نسیم کرده است. مستندهای «جنگ و لبخند» و «رفیق» به کارگردانی حسین همایون‌فر و «کمپانی روحیه» و «لبخند بزن رزمنده» به کارگردانی میثم بابایی مستندهای طنز دفاع مقدسی هستند که در این هفته، پس از اتمام ماه صفر، روانه آنتن می‌شوند. به بهانه این حرکت بی‌بدیل در حوزه دفاع‌مقدس، گفت‌وگویی با میثم بابایی، کارگردان ۲ مستند «کمپانی روحیه» و «لبخند بزن رزمنده» داشتیم و از او درباره اهمیت طنزپردازی در این حوزه و آنچه در این مستندها بدان پرداخته شده، پرسیدیم.

میثم بابایی در تصریح انگیزه‌هایی که در مسیر ورود به این حوزه وجود داشته، گفت: آقای حسین همایونفر که خود در جبهه‌های جنگ حضور داشتند، همیشه از خاطرات خوب و خوشی که در جبهه‌ها گذرانده بودند و تفریحات و ورزش‌هایی که با همرزمان داشتند، تعریف می‌کردند. در حوزه مستند متاسفانه کمتر به چنین ابعادی از جنگ پرداخته شده بود و همین موضوع انگیزه‌ای شده بود برای اینکه آقای همایونفر به طور جدی وارد این عرصه شوند و عزم‌شان را برای ساخت نخستین مستندهای طنز دفاع‌مقدس جزم کنند. 

 

* اندر مصائب طنزپردازی!

وی در پاسخ به اینکه آیا در این مسیر، حساسیت‌های طنزپردازی دست‌وپاگیر گروه تولید شده یا خیر، گفت: به طور کلی در هر حوزه‌ای این موضوع هست و وقتی بخواهی به دنیای اطراف نگاه طنز داشته باشی، ممکن است حساسیت‌هایی وجود داشته باشد. مثلا در نقد موضوعات نگاه طنز کاربرد زیادی دارد و این حساسیت‌ها هم همواره دامنگیر این نقدها بوده است. حال آنکه ممکن است قصد و غرض آن نقد، تخریب نباشد اما این حساسیت‌ها بی‌توجه به آنکه نقد مخرب است یا سازنده، دامن این نقدها را گرفته‌اند. بخش مهمی از وظیفه مستندساز هم نقد کردن است و مستندسازان این موضوع را بخوبی درک می‌کنند. درباره طنز دفاع‌مقدس هم اگر چه هدف نقد نیست اما با توجه به پرریسک بودن مدیوم دفاع‌مقدس، فضا خالی از حساسیت نیست. یک مستندساز وقتی می‌خواهد به دفاع‌مقدس از جنبه طنز نگاه کند، باید این دغدغه‌ها را داشته باشد که آیا این کار من توجیه اقتصادی دارد، آیا پس از تولید اجازه پخش پیدا می‌کند و... به عبارتی مستندسازی که بخواهد پا در این مسیر بگذارد، در مراحل پیش‌تولید و پس‌تولید همواره با ریسک‌های گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کند.

 

* فقط تعویض زاویه دوربین نبوده

بابابی با اشاره به نگاه متفاوتی که این مستندها به دفاع‌مقدس دارند، تصریح کرد: جذابیت کار به همین نگاه متفاوت است. اگر کاری را در فضای روتین و متملق‌گونه تولید می‌کردیم، ارزش افزوده‌ای نداشتیم. در آن صورت شاید تنها تفاوت‌مان این بود که زاویه دوربین‌مان را عوض کرده بودیم. از طرف دیگر، پخش‌کننده هم باید این ریسک‌پذیری را داشته باشد که نه تنها در انتشار این آثار همکاری لازم را داشته باشد، بلکه خود سفارش‌دهنده این کارها باشد. 

 

* حفظ روحیه با استندآپ

کارگردان مستند «کمپانی روحیه» درباره مضمون این مستند گفت: در مستند به زندگی رزمنده حمید عباسی پرداخته‌ایم که در زمان جنگ راننده آقای ابوترابی بودند. ایشان در طول جنگ اسیر شدند و ویژگی بشدت عجیبی که داشتند، این بوده که در فضای تاریک اسارت، استندآپ کمدی اجرا و سعی می‌کردند کاری کنند که اسرا روحیه خود را نبازند. ایشان هنوز هم این ویژگی شاد و شوخ‌طبع بودن را دارند و به این خصلت مشهورند. 

 

* این جایگاه دست یافتنی است

وی در پاسخ به اینکه علت نپرداختن به این حوزه تا به امروز چه بوده، گفت: به نظرم تولیدکنندگان به فضای روحانی دفاع‌مقدس بیش از سایر فضاها پرداخته‌اند و در پرداختن به دیگر جنبه‌ها دیر جنبیده‌اند. در آثاری که داشته‌ایم، آنقدر جایگاه رزمندگان و شهدا را دست نیافتنی ترسیم کرده‌اند که جوان ما می‌گوید من هرگز نمی‌توانم به جایگاهی که آنها رسیده‌اند، برسم. پرداختن به سایر جنبه‌های جبهه‌های جنگ اما نشان می‌دهد که این مسیر دست یافتنی است و اتفاقا همین فضای طنز آدم‌ها را به هم نزدیک می‌کند. باید نشان دهیم که رزمندگان هم تفریح و ورزش و شادی داشته‌اند. باید زودتر از اینها می‌پرداختیم اما متاسفانه به دلایلی این جنبه‌ها تا به امروز مغفول مانده است. 

شروع این فضا باعث می‌شود این سد کمی بشکند و دیگران هم این جرات را پیدا کنند که در حوزه طنز دفاع‌مقدس دست به تولید اثر بزنند.